Η ποιητική της αδράνειας

Γιώργος Δρίβας, "Moodboard"

(στη μελαγχολία του Albrecht Dürer)

 

Του Κωστή Βελώνη*

 

Όταν ενημερώθηκα ότι η πρόσφατη διαδραστική εγκατάσταση “Moodboard” του Γιώργου Δρίβα στην πλατεία Κοτζιά βασίστηκε στο γνωστό χαρακτικό του Albrecht Dürer με τον τίτλο “Melencolia I” αναρωτήθηκα για το θάρρος και την τόλμη να το μεταφράσει κάποιος στις δικές του ανάγκες. Πάντα θεωρούσα πως, συχνά, ό,τι αγαπάμε πολύ το αφήνουμε ανέγγιχτο και απρόσβλητο, μέσα στην ιερότητά του.

Στο σχέδιο του Dürer, μια καθιστή γυναικεία φιγούρα με φτερά περικυκλώνεται από τα εργαλεία του γεωμέτρη, ενώ μοιάζει να αποτελεί κι αυτή μια συνάρτηση των αντικειμένων που αφθονούν γύρω της, τις πρόκες, το πριόνι, τους χάρακες, τη σκάλα, το μαγικό τετράγωνο. Αυτά τα αντικείμενα δίνουν την εντύπωση ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη ζωή της. Ο διαβήτης είναι κρατημένος όρθιος στο δεξί της χέρι, καθώς με το αριστερό της αγκαλιάζει, όπως είναι καθιστή, ένα βιβλίο. Ένα στεφάνι είναι τοποθετημένο στα μαλλιά της, ενώ μέσα και ολόγυρα από το μακρύ της φουστάνι ξεπροβάλλουν ξυλουργικά και αρχιτεκτονικά εργαλεία. Όμως το αντικείμενο που δεσπόζει περισσότερο από κάθε άλλο στο σύνολο της σύνθεσης, πέρα από τα όργανα της οικοδομικής, είναι ένα πολύεδρο που έχει την υφή της πελεκητής πέτρας.

Ο Γιώργος Δρίβας επέλεξε να απομονώσει από όλα τα στοιχεία που συνθέτουν τη “Μελαγχολία Ι” αυτό το πολύεδρο, ένα σχήμα που συναντούσαν οι περαστικοί πριν λίγες μέρες στην παράδοξα ήρεμη πλατεία Κοτζιά, μέσα στην αστική χοάνη της πολύβουης Αθήνας. Μέσα σε αυτό το πολύεδρο είμαστε εμείς και ο εαυτός μας, μόνοι μας, αποσυνδεδεμένοι από τα άλλα αντικείμενα που έχει σχεδιάσει ο γερμανός χαράκτης.

Αν πράγματι η γυναικεία φιγούρα συνιστά το alter ego του Dürer, όπως έχει υποστηριχθεί,[1]  νομίζω ότι ο Δρίβας μας επιτρέπει να επανασυνδεθούμε με το δικό μας alter ego σ' αυτό το αστρολογικό και γεωμετρικό στερέωμα, με την ίδια μας την υπόσταση χωρίς εργαλεία και όργανα μέτρησης. Αν ο Dürer είναι αποκαρδιωμένος από την παθητικότητα της μελαγχολίας, με τη χρήση της γεωμετρίας να αδυνατεί να προσφέρει απαντήσεις στην ακατανόητη ορμή του σύμπαντος, το πολύεδρο του Δρίβα, προσβάσιμο στην ογκομετρική του διάταξη χωρίς να είναι κλεισμένο στην πέτρινη ύλη του, όπως στο σχέδιο, επαναδιατυπώνει μια σχέση αμεσότητας.

Έχει ενδιαφέρον ότι ιστορικοί τέχνης, σαν τον Aby Warburg, έχοντας αντιμετωπίσει την πίεση του κοινωνικού συμβολαίου στη τέχνη, ερμήνευσαν το έργο ως μια θετική εικόνα της νίκης του καλλιτέχνη πάνω στην καταστροφική επιρροή του Κρόνου και την απομάκρυνση από τον απομονωτισμό του sui generis δημιουργού από την κοινωνία.[2]

Όμως, η μελαγχολία, δεσμευμένη από τη σοφία του Κρόνου, δεσπόζει στο έργο του Dürer. Νομίζω ότι οι περισσότεροι από εμάς επιθυμούμε το έργο αυτό να παραμείνει έρμαιο της κρόνιας σφαίρας. Η γλυπτική εγκατάσταση του Δρίβα, από αυτή την οπτική, δεν αποτελεί εξαίρεση· αφήνεται στην επίδραση του σκοτεινού αναγεννησιακού καλλιτέχνη, με την κυριαρχία του μωβ φωτισμού, ο οποίος από το απόγευμα και μετά γίνεται διακριτά αισθητός στο κέντρο της πόλης.

Η διαδραστική φωτιστική εγκατάσταση “Moodboard”, άλλαζε χρώμα ανάλογα με το πώς αισθάνονται οι θεατές του σε σχέση με βασικά ζητήματα διακυβέρνησής τους, καθώς αυτοί απαντούν σε ένα ερωτηματολόγιο που δημιούργησε ο καθηγητής κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ Νίκος Παναγιωτόπουλος. Τελικά το χρώμα που χαρακτήριζε την κάθε μέρα της έκθεσης και λειτουργίας του έργου όπως και το γενικό του άθροισμα μετά από περίπου έναν μήνα και κάποιες εκατοντάδες συμμετοχές ήταν το χρώμα της μεγάλης δυσαρέσκειας, το μωβ.

Κάπου εδώ, προς το τέλος αυτού του σημειώματος, σκέφτομαι ότι η γοητεία της μελαγχολίας δεν αποτελεί ένα απομονωμένο μόρφωμα κάποιων ιδιοφυών της Αναγέννησης ή του κινήματος του ρομαντισμού, αλλά αφορά ενεργά κάθε καλλιτεχνική προσωπικότητα. Με την ποιητική της αδράνειας, όπως την ανασύρει στο σχέδιο ο Dürer μέσα από τη φτερωτή γυναίκα με το χέρι ακουμπισμένο στο μάγουλό της, ζούμε τη δυνατότητα του να μην πράττουμε ως προϋπόθεση του στοχασμού. Αυτή η επιλογή, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, συνιστά μια κατεξοχήν δημιουργική πρακτική, την αναστολή από την παραγωγή, το στοχαστικό διάλειμμα στο εργαστήριο, που διαμορφώνει μια συνθήκη ελεύθερη και ανοιχτή σε κάθε δυνατότητα.

 

* Ο Κωστής Βελώνης είναι εικαστικός καλλιτέχνης, αναπληρωτής καθηγητής στην ΑΣΚΤ

---

[1] Erwin Panofsky, The Life and Art of Albrecht Dürer (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1955)

[2] Aby Warburg, The Renewal of Pagan Antiquity, επιμ. Kurt W. Forster, μτφρ. David Britt (Los Angeles: Getty Research Institute for the History of Art and Humanities, 1999)

Albrecht Dürer, Melencolia Ι,1514, χαλκογραφία σε χαρτί, 24,2 x 18,8 εκ