Εξ όνυχος

(Άγγελος Σικελιανός, Στέργιος Μήτας, Ηλίας Λάγιος)

 

Του Κώστα Βούλγαρη

 

Κοιτάζω, με κάποια καθυστέρηση, το αφιέρωμα στον Άγγελο Σικελιανό του ηλεκτρονικού περιοδικού Χάρτης, που επιμελήθηκε η Αθηνά Βογιατζόγλου.

Επί δεκαετίες κυρίαρχη η αμηχανία απέναντι στον Σικελιανό, κι εγώ προκατειλημμένος −δεν διστάζω να το ομολογήσω− απέναντι στον ποιητή και το έργο του, αποδεχόμενος, ανεπιφύλακτα, μόνο την μείζονα ποιητική του δυνατότητα, σπαταλημένη όμως και ακυρωμένη από τις ποιητικές, γλωσσικές, ρυθμολογικές, ιδεολογικές, εθνοφυλετικές, μεσσιανικές, ακόμη και κοσμικές ιδεοληψίες του, αναζητώ αν υπάρχουν στο αφιέρωμα ευθείες απαντήσεις στο χρονίζον «πρόβλημα Σικελιανός». Μια τέτοια βρίσκω στο κείμενο του Στέργιου Μήτα:

«Μοιάζει σαν ο ποιητής Σικελιανός να μας αφορά, το πολύ, ως μια ποιητική πηγή των δικών μας πηγών· ή ως μια σελίδα από την ιστορία της γραμματείας που ίσως γνωρίζουμε (αν και συχνά αποκλειστικώς για τα φιλολογικά της παραλειπόμενα), αλλ’ όμως δεν διαβάζουμε.

Ο δίχως άλλο στιβαρός ‘Σικελιανός των φιλολόγων’ (γιατί όντως οι σικελιανικές σπουδές επιμένουν, παράγουν έργο, θα λέγαμε ίσως μάλιστα και ότι με το χρόνο οξύνονται, βαθαίνουν) δεν έχει καταφέρει να εμπνεύσει, να διαμορφώσει και να συμπορευτεί με έναν υπολογίσιμο ‘Σικελιανό των αναγνωστών’. Θα προσέθετα: μήτε έναν Σικελιανό των ποιητικών δημιουργών.»

Ψαύοντας όμως ο Μήτας το «πρόβλημα», περνά από ένα κρίσιμο σημείο:

«Αν προσέξουμε καλά, θα δούμε ότι δεν είναι μήτε οι εξηρμένοι ποιητικοί τόνοι, μήτε το υπερτροφικό πρώτο ενικό πρόσωπο του ποιητή, μήτε η ποιητική αυτοσχεσία που μας είναι ακριβώς ξένες. Αλλά η τελεστική αναγωγή όλων αυτών σε μια αντίληψη και αποστολή για την ποίηση που κρίνονται (ευρέως πια) υπερήμερες, παλιοκαιρίσιες∙ ή και κάπως ιλαρές στην ονομαστική τους αξία. Ποιες είναι αυτές; Η αντίληψη για τον ποιητικό δημιουργό ως ‘παιδευτή του σύμπαντος βίου’ και την ποίηση ως ‘ανώτερη ρυθμίστρια’ της ζωής (φρασεολογία verbatim, του ίδιου του Σικελιανού).»

Ναι, δίκιο έχει ο Μήτας, αυτό ήταν ο Σικελιανός, και είναι εκπρόθεσμος, παράταιρος. Όμως αυτή η άποψη του Μήττα λειτουργεί ως αντανάκλαση, εκφράζει τον σημερινό, απαξιωμένο κοινωνικό ρόλο της ποίησης και της κοινωνικής αντίληψης περί αυτής∙ και κυρίως τις μίζερες κοινωνικές αξιώσεις του ποιητή. Και, πάντως, δεν αφορά τη συνθήκη όπου γραφόταν, και γράφεται, και θα γράφεται η μείζων, ή μάλλον η όντως ποίηση, ή έστω αυτή που έχει μια τέτοια αξίωση. Σε αυτό το εγχείρημα, ο ποιητής έτσι ακριβώς εμπλέκεται μαζί της: είναι παιδεύτρια του σύμπαντος βίου (του) −βλέπετε πόσο αμήχανη και περιττή χάσκει η παρένθεση;− είναι ανώτερη ρυθμίστρια της ζωής (του) − ομοίως κι εδώ.

Ο Μήτας, παρά τη σκευή του, νομίζω πως τελικά μιλά συμβιβαζόμενος με τον ισχνό ορίζοντα προσδοκιών της «εποχής του», δηλαδή των ομηλίκων του, ως αποτέλεσμα του ότι δεν παίρνουν και τόσο στα σοβαρά την ποίηση, ούτε είναι διατεθειμένοι να εκτεθούν στη δίνη των απαιτήσεών της∙ μόνο που, έτσι, δεν έχουν δώσει όχι μείζον έργο αλλά, με εξαίρεση μια-δυο περιπτώσεις, ούτε καν μια βάσιμη ή έστω αμυδρή υπόσχεσή του.

Το μείζον έργο της εποχής μας, δηλαδή του ποιητικού ιστορικού παρόντος,  έχει όμως δοθεί, πρώτα απ’ όλα απ’ τον Ηλία Λάγιο. Ανυποψίαστος δεν είναι ο Μήτας, και περνά από το παράδειγμα του Λάγιου, διερευνώντας «ίχνη» του Σικελιανού. Αλλά το κριτικό, δοκιμιακό, φιλολογικό και κυρίως ποιητικό ζητούμενο είναι η συνεξέταση των δύο, ώστε να διαπιστωθεί η κατορθωμένη υπέρβαση, από τον Λάγιο, δηλαδή από την ποίηση του ιστορικού παρόντος, των εμπλοκών, και των συνακόλουθων ορίων και αδυναμιών του Σικελιανού (απέναντι, αλλά όχι μακριά, βρίσκεται ο αντιλυρικός Μπλάνας, παραδίπλα άλλοι...). Μια τέτοια συνεξέταση θα ήταν υπηρεσία ανεκτίμητη στους ευάριθμους, πελαγωμένους και αμήχανους, πλην ταλαντούχους νεότερους ποιητές. (Θα ήταν και απώλεια κάθε άλλοθί τους...).

Κωνσταντίνος Λιανός, The Rescue, μικτή τεχνική, 54 x 54 εκ.