Όταν έπεσε η χούντα

Της Μαρίας Μοίρα

 

ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΑΤΣΗ, Χορός στα ποτήρια, Εκδόσεις Βακχικόν, Αθήνα 2023, (πρώτη έκδοση Γαβριηλίδης 2013), σελ. 105  

 
Ο ήρωας του βιβλίου, πολιτικός πρόσφυγας που είχε διαφύγει στη Σουηδία για να μην συλληφθεί από τους συνταγματάρχες εξαιτίας της αντιστασιακής του δράσης, όταν έπεσε η χούντα επιστρέφει στο χωριό του για τον γάμο της αδελφής του. Στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, κάτω από το ανελέητο φως του θέρους, ανάμεσα σε οργιώδεις μουσικές και ενθουσιώδεις συμποσιαστές, φίλους και συγγενείς, με το οινόπνευμα να ρέει άφθονο και να ξεκλειδώνει τις αισθήσεις, ο Αλέξανδρος θα χορέψει, όπως ποτέ μέχρι τότε στη ζωή του για τα δύσκολα χρόνια της ορφάνιας και της ξενιτειάς. Όταν καθάριζε τζάμια σε γυάλινα κτίρια ξεγελώντας τον ίλιγγο του ύψους και τον φόβο της πτώσης, μηρυκάζοντας τα πένθη και τα ανεπούλωτα τραύματα. Όταν αποζητούσε εκεί στα ξένα την ανθρώπινη επικοινωνία και τον έρωτα, ανασύροντας τις εικόνες και τις αναμνήσεις του οικείου τόπου για να γεμίσει το αβυσσαλέο κενό της ψυχής του. Για να λησμονήσει την αίσθηση της εκρίζωσης και της ερημιάς που δημιουργούσε η στέρηση των ακουσμάτων της μητρικής γλώσσας.
Τώρα στο χοροστάσι του χωριού του, κάτω από το έκθαμβο βλέμμα της Σουηδέζας συντρόφου του και της μικρής της κόρης, θα σύρει κορυφαίος το χορό, ρυθμικά, μετρημένα και τελετουργικά. Χοϊκός και αλαφροπάτητος σαν σταυραετός, να ισορροπεί σε μια ελάχιστη επαφή με το έδαφος, πάνω στα γυάλινα ποτήρια. Κι εκεί μέσα στην έκσταση και στην συντροφικότητα του κυκλικού χορού, μέσα στην μουσική φρενίτιδα του κλαρίνου, αισιόδοξος για την επάνοδο της δημοκρατίας και επιτέλους ξαλαφρωμένος από το ηθικό χρέος να τιμωρήσει ο ίδιος τον βασανιστή που άφησε τον ξάδελφό του, γιο της θείας και θετής του μάνας, ανάπηρο και άλαλο, θα συναντήσει αναπάντεχα τον θάνατο. Στο πρόσωπο ενός άγνωστου που θα θελήσει να χορέψει μαζί του, μαγνητισμένος από την μυστηριακή αίγλη του αντρίκιου χορού του. Του χορού που αποτυπώνει η φωτογραφία του εξωφύλλου −μια σκηνή από το εικαστικό έργο του Πάνου Χαραλάμπους, Ψυχαγωγία, 1997− όπου ο άντρας χορευτής ζυγιάζεται, ωσεί αβαρής και εξαϋλωμένος, πάνω στα γυάλινα ποτήρια, αψηφώντας την ευθραυστότητα της ύλης και τον θάνατο.
Η εξιστόρηση της Γεωργίας Τάτση ανακαλεί στη μνήμη τα δίσεκτα χρόνια της δικτατορίας, τον κύκλο της ωμής βίας, του παραλογισμού και του αίματος. Φέρνει ξανά στο προσκήνιο το σκληρό βίωμα της ανελευθερίας και της πατριδοκαπηλίας, του εγκλωβισμού και της αυτοπαγίδευσης, χωρίς περιθώρια διαφυγής. Μια αφήγηση σε τρία μέρη, πολυφωνική, στιβαρή και συγκινητική, που συσχετίζει το ατομικό με το συλλογικό, την μικροϊστορία με την μεγάλη εικόνα των πρόσφατων πολιτικών δεινών. Το ευσύνοπτο αυτό βιβλίο κινείται παλινδρομικά στο χρόνο, με συνεχείς αναδρομές στο πριν και στο μετά από το σημείο μηδέν της εκκίνησης της αφήγησης, παρακολουθώντας τα παιδικά και εφηβικά χρόνια, αλλά και την δύσκολη ενήλικη ζωή και το δραματικό τέλος των ηρώων της. Δύο χωριατόπαιδων από τα μέρη της Άρτας, θυμάτων του καιρού τους, που μεγάλωσαν δύσκολα και στερημένα, με ζωές στιγματισμένες από τις απώλειες και την φτώχια, από τα κληρονομημένα μετά τον πόλεμο πολιτικά πάθη, τα εθνικοπατριωτικά, συντηρητικά ανακλαστικά, το μετεμφυλιακό μίσος και την αντικομουνιστική υστερία. Όταν άντρες πια, από ένα παιχνίδι της μοίρας, σταθούν ο ένας απέναντι στον άλλον στα πατρογονικά χώματα, θα συγκρουσθούν μέχρι θανάτου για το παρελθόν και το παρόν, τα πιστεύω και τα πεπραγμένα τους. Ο βασανιστής-αστυνομικός με τον εθνικόφρονα πατέρα και την προβληματική οικογενειακή ζωή, που εκπροσωπεί την κοινοτοπία του κακού, τρελαμένος από έναν τυφλό και ενστικτώδη φόβο θα πυροβολήσει τον συντοπίτη του, μόλις αισθανθεί την απειλή της εκδίκησης και καταλάβει ποιος είναι. Και θα το πληρώσει ακριβά, υποθηκεύοντας την υπόλοιπη ζωή του. Έχοντας πολλά χρόνια αργότερα ένα μαρτυρικό τέλος. Ενώ ο αντιστασιακός φυγάς, ο αυτοεξόριστος σε ξένο τόπο Αλέξανδρος, που κατόρθωσε να ορθοποδήσει και να ερωτευτεί, θα γείρει στο χώμα πληγωμένος θανάσιμα, με τα μάτια ανοιχτά, σαν τον τουφεκισμένο λαγό.
Οι εικόνες της συγγραφέως έχουν μια ιδιαίτερη αναπαραστατική δυναμική και υποβλητικότητα, όπως οι σκηνές του Ταρκόφσκι. Ξεχωρίζω αυτές με το κουφάρι της κεραυνοβολημένης μάνας μέσα στην καταιγίδα και το συλλογικό μοιρολόι, όχι μόνο για την νεκρή, αλλά και για όλους τους αγαπημένους κεκοιμημένους του χωριού. Ή εκείνες με τα φουστανάκια της αδελφής που έφυγε πρόωρα, να ανεμίζουν κρεμασμένα μέσα στο δωμάτιο, ζωντανεμένα από την πνοή του αέρα.
Η επανέκδοση του παρόντος βιβλίου, δέκα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, αίρει τη λήθη και οξύνει τη μνήμη για καιρούς χαλεπούς και δίσεκτους που άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στα σώματα και στις ψυχές. Για τη σημασία της διαφύλαξης της δημοκρατίας, της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας. 

Άρτεμις Ποταμιάνου, Gilt Cage (λεπτομέρεια), 2023, εγκατάσταση, μικτή τεχνική