Ωδίνες της γέννας ή οδύνη της απώλειας;

Από τη λογοτεχνία στην πολιτική

 

Του Κώστα Βούλγαρη

 

Ζούμε στη μεταμοντέρνα συνθήκη. Οι λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές της εκφάνσεις υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια. Επίσης αναδύονται και οι πολιτικές. Οι αντιστοιχίες δεν είναι γραμμικές, όμως οπωσδήποτε είναι ενδεικτικές του εκάστοτε ιστορικού παρόντος, και πρώτα απ’ όλα της μετάβασης σε μια καινούρια συνθήκη.

Μετά το 1989 καταρρέει το παγκόσμιο, διπολικό κοσμοείδωλο, που νοηματοδοτούσε με απόλυτο τρόπο τις έννοιες του «καλού» και του «κακού», φυσικά με αντίθετο πρόσημο, ανάλογα σε ποια πλευρά του τείχους του Βερολίνου τοποθετούσε κανείς τον εαυτό του, μέσα από τον τρόπο σκέψης του. Σήμερα πια, εκείνοι οι απόλυτοι χαρακτήρες, βεβαιότητες, στερεότυπα και μπούσουλες, που παραδοσιακά εξέφραζαν, ολοποιητικά, το «καλό» και το «κακό», δεν ισχύουν πια, ούτε στη λογοτεχνία, ούτε στη ζωή. Ούτε και στην πολιτική.

Αυτή η ιστορική τομή στη λογοτεχνία είναι διακριτή, στη δε νεοελληνική είναι σαφέστατη. Αρκετές σύγχρονες λογοτεχνικές συνθέσεις, όπως τα έργα μεταμυθοπλασίας, αλλά και πάρα πολλές εικαστικές συνθέσεις, είναι πολυφωνικές. Μήπως ήρθε η ώρα και για τις πολιτικές συνθέσεις;

Επίσης, αυτές οι συνθέσεις δεν είναι ομογενοποιητικές, αλλά αποτελούνται από την ισότιμη, ή μάλλον διακριτή συμπαρουσία σπαραγμάτων μύθου και σπαραγμάτων αυτούσιων τεκμηρίων της πραγματικότητας∙ αλλάζει η ίδια η υφή του λογοτεχνικού κειμένου. Μήπως ήρθε η ώρα και για την αλλαγή της υφής του σώματος της αριστεράς, με την ισότιμη/ διακριτή συμπαρουσία πολιτικών, κοινωνικών, καλλιτεχνικών εκφάνσεων, δηλαδή των λόγων που τούτες φέρουν και εκφέρουν;

Αυτά τα λογοτεχνικά έργα έχουν ενσωματώσει την καλλιτεχνική τους πρόθεση να αποτελούν νέες μεγάλες αφηγήσεις, ή έστω στοιχεία τους. Αφηγήσεις βέβαια διαφορετικής υφής και ύφους, διαφορετικής ποιότητας από τις παραδοσιακές, όμως μεγάλες. Οι πολιτικές εκφάνσεις δεν μπορούν να  μείνουν στην επίκληση (ή στην άρνηση) των αναντίστοιχων πια μεγάλων αφηγήσεων του παρελθόντος∙ χρειάζονται, χρειαζόμαστε, νέες, μεγάλες πολιτικές αφηγήσεις, μέσα στη μεταμοντέρνα συνθήκη, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται αυτό, όταν βέβαια κοιτάζουμε μόνο το «νέο αβαθές».

Σε κάθε αισθητικό ρεύμα υπάρχουν πολλές εκδοχές∙ σχεδόν πάντα υπάρχει μια «δεξιά» και μια «αριστερή» εκδοχή του: ο συντηρητικός μοντερνισμός και ο επαναστατικός μοντερνισμός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο φουτουρισμός, που διά του Μαρινέτι στην Ιταλία ταυτίστηκε με τον φασισμό και τον νοηματοδότησε, ενώ μια άλλη εκδοχή του, διά του Μαγιακόφσκι, στην Ρωσία αποτέλεσε κορυφαία παράμετρο της Επανάστασης. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις εκ των «έσω», ενώ άλλες, όπως το κίνημα του υπερρεαλισμού, κυρίως «απέξω».

Και στη μεταμοντέρνα συνθήκη υπάρχουν αρκετές, υπάρχουν δεξιές και αριστερές απαντήσεις. Οι αριστερές είναι βέβαια το ζητούμενο εδώ. Φυσικά, δεν μπορούν να αναζητηθούν στα απόνερα του μοντερνισμού. Για παράδειγμα, ο παραδοσιακός συνδικαλισμός δεν αποτελεί παρά γραφειοκρατικό απολίθωμα. Αλλού πρέπει να αναζητηθούν οι πρωτογενείς εκφάνσεις της ταξικής πάλης − ήδη υπαρκτές. Αλλά και οι επιμέρους, σχεδόν πάντα αστόχαστες δικαιωματιστικές ταυτότητες δεν αποτελούν παρά βολονταριστικά  υποκατάστατα των μεγάλων αφηγήσεων, όπως και των εκπεσόντων πια λογοτεχνικών «χαρακτήρων», που στη μεταμοντέρνα λογοτεχνία του συρμού επιβιώνουν ατελέσφορα, ακριβώς ως χαρακτήρες, που ο καθένας τους αντλείται από μια «ταυτότητα» του συρμού.

Η καθ’ ημάς αριστερά, όπως τη φτιάξαμε, όπως τη γνωρίζαμε, όπως μας άρεσε, δεν υπάρχει πια. Όπως το είπε ο Νίκος Εγγονόπουλος, «Έτσι η ζωή». Πρέπει να εφεύρουμε την αριστερά μέσα στη μεταμοντέρνα συνθήκη. Το πόσο «μέσα» ή «έξω» από το στενό κομματικό πεδίο θα συμβεί αυτό, είναι αδιάφορο. Άλλωστε και το πεδίο δεν είναι πια το ίδιο.

Κανένα πεδίο της πραγματικότητας δεν είναι πια το ίδιο∙ έχουμε μπει στην ψηφιακή εποχή, που αλλάζει τα πάντα και φέρει εγγενώς τα χαρακτηριστικά μιας νέας περιόδου του καπιταλισμού, όπως ο ατμός και ο ηλεκτρισμός στα μέσα του 19ου αιώνα. Οι δύο αυτές, σχετικά απλές τεχνολογίες άλλαξαν τον χαρακτήρα της εργασίας, τους τρόπους παραγωγής πλούτου, δημιούργησαν νέες ταξικές πραγματικότητες, άλλαξαν τη ζωή στις πόλεις, τη δημοκρατική και πολιτειακή συνθήκη κτλ. Αντίστοιχα πράγματα συμβαίνουν και σήμερα. Χρειάζεται μια νέα μεγάλη αφήγηση, που επίσης θα κατανοεί και θα διαχειρίζεται από την πλευρά της αριστεράς τον χαρακτήρα της ψηφιακής συνθήκης.

Το ζητούμενο είναι λοιπόν ο πολιτικός Λόγος που θα μιλήσει τα νέα αιτούμενα. Λόγος με άλλη γλώσσα, ήτοι τρόπο σκέψης, άλλη δομή, άλλο ύφος, λόγος πολυφωνικός, «αβέβαιος» και «ανασφαλής», πάντως Λόγος, όσον αφορά την ποιότητα και τον ορίζοντά του – όχι όμως και τη γνώριμη αδηφαγία του. Λόγος που θα αφίσταται από τη λογική «τα πάντα όλα» και θα εγγράφεται στη βάσανο της δημιουργίας μιας νέας ηγεμονίας.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι μόνο μέσα από ευρύτερες διαδικασίες, κοινωνικές, ιδεολογικές, καλλιτεχνικές, προκύπτει κάθε φορά ο καινούριος Λόγος, αλλά κάποιοι τον εκφράζουν, συνήθως λίγοι. Ακόμη και ένας, που όμως δεν μπορεί να είναι πια ο συγγραφέας/«ταγός», ούτε πολιτικός «αρχηγός»∙ ένας, που θα είναι ταυτόχρονα πολλοί.

Το έχει πει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Πάνου, στο κορυφαίο πεζογραφικό έργο (του) Ιστορία των μεταμορφώσεων: «Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά τα έργα μου θ’ αναγνωρίσει πολλούς να ξεπηδούν από την ίδια ρίζα. Υπήρξα ένας, συνθεμένος από πολλά σπαράγματα».

Joan Miró, Σύνθεση ΙΙΙΙ, 1965, οξυγραφία και ακουατίντα σε υφαντό χαρτί BFK Rive, εκτύπωση και έκδοση Adrien Maeght, Παρίσι, 1965