Αειφόρος Αρκαδία

Του Κώστα Βούλγαρη

ΜΠΓΙΟΡΝ ΦΟΡΣΕΝ, Μαιναλία. Η ξεχασμένη ιστορία ενός αρκαδικού έθνους, μτφρ. Μαρία Γουρδουμπά, εκδοτικός οίκος Μέλισσα, σελ. 136, δίγλωσση έκδοση (αγγλικά-ελληνικά)

Αειφόρος η ιστορία της Αρκαδίας, ακόμα και σήμερα φέρνει στο φως σημαντικά ευρήματα, και εν προκειμένω έχουμε μία ακόμα πολιτική οντότητα της αρχαιότητας, που έρχεται να προστεθεί δίπλα στις γνωστές.

Στο κεντρικό αρκαδικό οροπέδιο, με κριτήριο των μεταξύ τους επισφαλών συνόρων την απορροή των υδάτων, άκμασαν τρεις πόλεις-κράτη, η Τεγέα, η Μαντινεία και ο Ορχομενός, αλλά η περιοχή δυτικά του όρους Μαίναλο, που δεσπόζει στο κέντρο της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου, μέχρι τώρα ήταν ουσιαστικά αχαρτογράφητη, και μόνο στην ύστερη εποχή της θηβαϊκής ηγεμονίας εμφανίζεται η Μεγαλόπολη (370 π.Χ.).

Το βιβλίο, προϊόν μακρόχρονης έρευνας πηγών αλλά και έρευνας πεδίου, έρχεται να παρουσιάσει και να ανασυστήσει μία ακόμα πολιτική οντότητα, την Μαιναλία, που εκτείνεται ακριβώς στις δυτικές πλαγιές και υπώρειες του Μαινάλου. Δεν πρόκειται για μία ακόμη πόλη-κράτος αλλά για μια ενότητα μικρών πόλεων και οικισμών, που όμως μέσα στα χρόνια ενίοτε συνέπρατταν και συνυπήρχαν ως διακριτή οντότητα, απέναντι στις «μεγάλες δυνάμεις», κυρίως της Τεγέας αλλά και της Σπάρτης.

Ο Μπγιορν Φόρσεν, επικεφαλής συστηματικών ανασκαφών στην περιοχή (αποτέλεσμα σουηδικής και φιλανδικής συνεργασίας) ανασυστήνει την περιοχή της Μαιναλίας, καταγράφοντας και επικαιροποιώντας όλες τις διαθέσιμες πηγές (κι εδώ ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος προηγήθηκε όλων, υποδεικνύοντας τα αναμενόμενα), καθώς και τα σημαντικά ευρήματά του στο πεδίο.

Η εναλλαγή των επικυρίαρχων μέσα στους αιώνες διαμορφώνει ακριβώς την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της περιοχής, όπως περιγράφεται με απώτατο όριο προς την πλευρά της Τεγέας το Παλλάντιο, κύριο σημείο αναφοράς την Ασέα, και άλλους οικισμούς. Ιδιαίτερα η κοιλάδα της Ασέας ήταν το βασικό πέρασμα των στρατευμάτων από και προς κάθε κατεύθυνση (Τεγέα, Σπάρτη, Μεσσηνία), οπότε και η μοίρα της περιοχής υπόκειτο στην ακολουθία των ευρύτερων αυτής ιστορικών γεγονότων.

Αυτή η χαλαρή τοπική συμπολιτεία (δεν κατανοώ τη σκοπιμότητα της έννοιας του έθνους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας) περιλαμβάνει και χαρακτηριστικά των πόλεων-κρατών της αρχαιότητας, αφού κόβονται ιδιαίτερα νομίσματα, υπάρχουν οχυρώσεις και ακροπόλεις, ιερά κλπ. Επειδή όμως ποτέ δεν αποτέλεσε μία ακόμη πόλη-κράτος, η Μαιναλία είναι κατά τη γνώμη μου η πιο αντιπροσωπευτική της ρομαντικής εικόνας της Αρκαδίας. Όχι μόνο γιατί δεν βρίσκεται στον εύφορο κάμπο του κεντρικού αρκαδικού οροπεδίου, όπου οι τρεις πόλεις-κράτη (Τεγέα, Μαντινεία, Ορχομενός) αλλά στην πιο ορεινή περιοχή, του Μαινάλου και των εναλλαγών του τοπίου, με κοιλάδες και όρη. Αλλά και γιατί ακριβώς η διασπορά των μικρών οικισμών που αποτελούν την επικράτειά της προσιδιάζει στη ρομαντική εικόνα της Αρκαδίας, στην υπαίθρια και όχι αστικοποιημένη φυσιογνωμία της.

Άλλωστε, η Αρκαδία ποτέ δεν αποτέλεσε μια διακριτή πολιτική ενότητα αλλά πάντα ήταν διασπασμένη σε μικρότερες, αντιπαλεύουσες μεταξύ τους, πόλεις, πολίχνες και τοπικές ενότητες. Ποτέ μάλιστα, στους πολέμους των «μεγάλων» της εποχής, όλες μαζί οι αρκαδικές δυνάμεις δεν συντάχθηκαν με τον έναν εκ των αντιμαχομένων, ενώ συχνά, συχνότατα, υπηρέτησαν ως μισθοφόροι σε όλους τους στρατούς, ήσαν δε περιζήτητοι λόγω της τραχύτητας του χαρακτήρα τους, ως αποτέλεσμα της σκληρής ζωής τους.

Πολλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία καταγράφει ο Μπγιορν Φόρσεν, παρέχοντάς μας εικόνες γλυπτών, τοπογραφικά διαγράμματα, χάρτες κλπ, σε ένα ακόμη άψογο, πολυτελές βιβλίο του εκδοτικού οίκου Μέλισσα. Πολλά και τα ελλείποντα τεκμήρια, για τα οποία όμως υπάρχουν βάσιμες πληροφορίες από αρχαίους συγγραφείς, όπως το ιερό της Μητέρας των θεών που αναφέρει ο Παυσανίας. Με αυτό το ιερό έχει ταυτιστεί, από μερικούς επιστήμονες, το καθιστό γυναικείο άγαλμα που βρέθηκε στο Φραγκόβρυσο της Ασέας, μικροοικισμός όπου ακριβώς γεννήθηκε ο Νίκος Γκάτσος, σύμφωνα με δική του βιογραφική καταγραφή...

Παντελής Χανδρής, Ο Λαγός του Scholderer, 2023, αναγλυφοτυπία