Με τον Ταρκόφσκι

Του Κωνσταντίνου Μπούρα*

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ, Ο Χριστός στα χιόνια. Εφτά νύχτες στον κόσμο τού Αντρέι Ταρκόφσκι, εκδόσεις Άγρα, σελ. 72

«Μια απόπειρα ποιητικής θεολογίας», χαρακτηρίζει σε ιδιόχειρη σημείωση το πόνημά του αυτό ο πολυγράφος και ανήσυχος μελετητής των πολιτισμικών φαινομένων Παντελής Μπουκάλας. Μέσα από την ενδελεχή έρευνα τού δημοτικού τραγουδιού ανακάλυψε το εγγενές δραματικό στοιχείο τής λαϊκής παράδοσης κι αυτό το αξιοποιεί εδώ ποιητικά σε μια προσωπική περιδιάβαση στο έργο ενός μεγάλου δημιουργού τής μεγάλης οθόνης που απέσπασε ορισμένους διανοούμενους τού εικοστού αιώνα από τον πεσιμιστικό υλισμό του. Η μαγεία των υλοποιημένων εικόνων του στηρίζεται στη μουσική ρυθμολογία και σε μια αισθητική πυθαγόρεια – θα έλεγα – αν και το παγανιστικό στοιχείο νοθεύεται από τον ύστερο μεταφυσικό μονοθεϊσμό, όπως στην αριστουργηματική (για τον μυστικισμό της) ταινία «Αντρέι Ρουμπλιόφ (1966)».

Η δεύτερη από τις εφτά «Νύχτες» (κεφάλαια) τού αντισεισμικά δομημένου αυτού βιβλίου που αναφέρεται σε αυτή την ταινία φέρει τον όχι τυχαίο τίτλο «Θεογραφία». Η όλη προβληματική αναπτύσσεται εδώ σαν ιδεολογικό ειλητάριο: «Τον Έλληνα τον άκουγα. Είχε τον τρόπο της η φωνή τού Θεοφάνη. Δριμύτατη η τρυφεράδα της. Σαν αγκαλιά που λίγο σε κρατάει, να μη σε πνίξει. Να πάρεις απ’ τη θέρμη της μα έπειτα να γίνεις μόνος σου φωτιά, αν το τολμάς. Σοφή η καρδιά του. Μα εμένα με ματώναν άλλα αγκάθια. Για τη σοφία τού μυαλού. Αν είναι αμαρτία η σοφία τού μυαλού […] Δεν ήθελα να ζωγραφίζω τον Πατέρα. Ούτε την Κόλαση. Φωτιές και φίδια και όρνια κι οι λεγεώνες τού Εωσφόρου στον χορό τής αγιοσύνης τους. Αν δώρο τού Θεού η μαστορική, η μαστορική μου, λέω δεν μού δόθηκε για να φαρμακώνω τη λειψή χαρά τού ανθρώπου με θεούς και δαίμονες, να χαλάω τον κουρασμένο ύπνο του, να του κλειδώνω το στόμα με την κλειδωνιά τού φόβου, να μη μιλάει, να μη γελάει. Και λέω πως είναι θεία κοινωνία ν’ ακουμπάει το βλέμμα σου σκοτεινιασμένο σε βλέμμα γελαστό. Τέτοια μιλούσα μες στην ορκισμένη σιωπή μου. Από δειλία δεν πάτησα τον όρκο μου. Όχι από τη δύναμη τού αποφασισμένου ασκητή (σελίδες 23-24).

Μοναχικός αλλά όχι μονόδρομος δραματικός μονόλογος, διαστιζόμενος ενίοτε με τον υποτιθέμενο διάλογο τού Αντρέι Ταρκόφσκι με τον ποιητή πατέρα του. Εδώ τα ψυχαναλυτικά μοτίβα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Ο Παντελής Μπουκάλας αναδημιουργεί το απείκασμα τού ταρκοφσκικού έργου στη λίμνη τού μυαλού του προσθέτοντας ελάχιστο συναίσθημα στο διανόημα, έτσι ώστε ο λυρισμός να μην εκπέσει σε μελοδραματισμό. Κι ουδόλως εκπίπτει.

Ο ίδιος ο συγγραφέας αναλύει την μετανεωτερική συνθήκη μέσα στην οποία κινείται στο εγχείρημά του αυτό: «Ο Χριστός στα χιόνια, όπου το μερίδιο τής φαντασίας είναι ισοδύναμο με το μερίδιο των εξακριβωμένων στοιχείων, δεν είναι φυσικά μια εκλογοτεχνισμένη βιογραφία ή εργογραφία τού Ταρκόφσκι. Είναι η βιογραφία τής δικής μου ανάγνωσης ενός έργου που το οργάνωσε η βαθιά αγωνία για τα ανθρώπινα, δηλαδή για τον άνθρωπο ως δυνατότητα: δυνατότητα ήθους, προσφοράς, αυτοθυσίας, καλοσύνης, ποιότητας. Ερωτήματα έχει να καταθέσει η ανάγνωσή μου, που δεν διστάζουν, με όλο το σέβας, να δουν με λοξή ματιά τον ίδιο τους το ρόλο ή την αποστολή που τους ανατέθηκε από τον σκηνοθέτη» (σελίδες 63-64).

Εδώ αποκαλύπτεται τόσο ολοφάνερα η συγγραφική πρόθεση που κάθε σχόλιο περιττεύει.Απομένει όμως η αισθητική ηδονή από μια πολλαπλή ανάγνωση.

*Ο Κωνσταντίνος Μπούρας είναι δρ Θεατρολογίας

Παναγιώτης Δαραμάρας, Αλφάβητο, 2022, κλαδιά φτέρης, κερί και σπάγκος, 30 x 3 x 40 εκ.