Αρχειοτάξιο: Ιστορίες μιας μετάβασης

 Του Χρήστου Φωτογλίδη*

 

Μνήμη Ξανθίππης Μίχα-Μπανιά

 

Το 25ο τεύχος του περιοδικού των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας Αρχειοτάξιο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, συμπίπτει και με τις εκδηλώσεις για τα 30 χρόνια των ΑΣΚΙ, σηματοδοτώντας, παράλληλα, και τα 25 χρόνια κυκλοφορίας του.

Για τις νεότερες/ους ερευνήτριες/ες αλλά και όσους/ες δεν κατοικούν στην Αθήνα το περιοδικό, που εκδίδεται με τη φροντίδα των εκδόσεων Θεμέλιο, αποτέλεσε και αποτελεί παράθυρο σε μια σχολή σκέψης, αναφορικά με την έρευνα και τη μεθοδολογία της, που μας καλεί να ασχοληθούμε με μια ιστορία κριτική αλλά και ασεβή, στέρεη και τεκμηριωμένη, που θα λειτουργεί παράλληλα προωθητικά και απελευθερωτικά.

Το βασικό αφιέρωμα του τεύχους αφορά το πέρασμα από την επτάχρονη δικτατορία στη Μεταπολίτευση, έχοντας τον υπότιτλο: «Ιστορίες μιας μετάβασης». Συζητά κεντρικούς και έκκεντρους προβληματισμούς, αποτελώντας ένα αφιέρωμα για όσα ξέρουμε αλλά και για όσα θα θέλαμε να μάθουμε γι’ αυτήν την περίοδο, για τη μνήμη της επταετίας, τις χρήσεις και τις καταχρήσεις αυτού του παρελθόντος.

Το αφιέρωμα δημοσιεύεται σε μια συγκυρία όπου συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ενώ σύντομα θα εορταστούν τα 50χρονα από το καλοκαίρι του 1974 και τη μετάβαση στη Δημοκρατία. Τα τελευταία χρόνια έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε επετειακούς ρυθμούς: 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή κ.λπ. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις υπήρξε μια έκρηξη παραγωγής και δημοσίευσης μελετών, ερευνητικών προγραμμάτων, συνεδρίων, ενώ το μωσαϊκό της μνήμης συμπληρώθηκε με τηλεοπτικές εκπομπές, ταινίες, λογοτεχνικές αναπαραστάσεις και οποιοδήποτε άλλο προϊόν δημόσιας ιστορίας. Σε αντίστιξη, τα 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν γέννησαν τόσο μεγάλο ενθουσιασμό στη δημόσια σφαίρα. Τα ακαδημαϊκά αμφιθέατρα, δηλαδή η ακαδημαϊκή ιστορία, επιχείρησε να συζητήσει σχετικά με το Πολυτεχνείο, αν και με μικρότερης εμβέλειας διοργανώσεις. Στη δημόσια σφαίρα η επέτειος ήταν ορισμένες φορές ακόμη και καθολικά απούσα. Η πολιτεία δεν έδωσε ιδιαίτερη προσοχή, οι τοπικές κοινότητες ακόμη λιγότερο, ενώ ο στρατός ήταν καθολικά απών. Όπως επισημαίνουν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και η Κατερίνα Λαμπρινού στην εισαγωγή του αφιερώματος του Αρχειοταξίου, και η επέτειος της πεντηκονταετηρίδας από την αποκατάσταση της δημοκρατίας μοιάζει να ακολουθεί μια αντίστοιχη τροχιά, με την απουσία και πάλι οποιασδήποτε κρατικής μέριμνας.

Το αφιέρωμα, ωστόσο, είναι χρήσιμο, όχι γιατί καλύπτει αυτό το επετειακό κενό αλλά γιατί, με αφορμή τα 50 χρόνια, θέτει νέα ερωτήματα προς επαναδιαπραγμάτευση, βάζοντας συνολικά την αναγνώστρια σε μια γωνία θέασης: Λειτουργεί σαν ένας οδοδείκτης τής εν εξελίξει έρευνας, αναδεικνύει τις ιστοριογραφικές αποσιωπήσεις, (τις οποίες εξηγεί όχι καταγγελτικά αλλά περιγράφοντάς τις και επανατοποθετώντας τις στις ερευνητικές ράγες), και παράλληλα επαναφέρει ζητήματα που έχουν ήδη κατά καιρούς συζητηθεί, επανεξετάζοντας τα με αναστοχαστική διάθεση, τόσο ως προς τα ερωτήματα που τέθηκαν όσο και ως προς τις βολικές ή, κάποτε, εύκολες ιστοριογραφικές απαντήσεις που δόθηκαν.

Το ζήτημα του περάσματος στη Γ' Ελληνική Δημοκρατία, αυτό που παλιότερα είχε αποκληθεί «βελούδινη μετάβαση»,  εκτός του ότι δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς, σήμερα παίρνει νέα χαρακτηριστικά επιτακτικότητας: τα ερωτήματα για τις απαρχές και τα θεμέλια της σύγχρονης Ελληνικής Δημοκρατίας μοιάζουν, δυστυχώς, σταθερά επίκαιρα, με τη συνεχή άνοδο της ακροδεξιάς και τη συστηματική αμφισβήτηση του δημοκρατικού πλαισίου ακόμη και από μερίδες εντός των πολιτικών κομμάτων. Όχι μόνο τα ζητήματα της δημοκρατίας και του εκδημοκρατισμού αλλά και εκείνα της ποιότητας και των χαρακτηριστικών τους πρέπει να επανατοποθετηθούν στον διάλογο, συνεπώς, οι μελέτες που αφορούν τις μεταπολιτευτικές ρίζες τους είναι πολλαπλά χρήσιμες.

Στο αφιέρωμα του Αρχειοταξίου γράφουν οι: Ελένη Κούκη, Αλεξάνδρα Σφοίνη, Δημήτρις Γαρρής, Κωνσταντίνος Στράτος, Χρήστος Τριανταφύλλου, Μάγδα Φυτιλή και Κωστής Κορνέτης, ενώ τα περισσότερα από τα κείμενα αποτελούν τμήμα εν εξελίξει ερευνών.

Το αφιέρωμα συνομιλεί με τις «Αναγνώσεις» που περιλαμβάνονται στο ίδιο τεύχος.

Στην ύλη του περιοδικού περιλαμβάνεται ένα μικρότερο αφιέρωμα στον ιστορικό Σπύρο Ασδραχά, με αφορμή το βιβλίο του Δημήτρη Αρβανιτάκη για την εργοβιογραφία του, στο οποίο γράφουν ο Δ. Αρβανιτάκης, η Πόπη Πολέμη και η Άννα Ματθαίου. Ακόμη, στις σελίδες του περιλαμβάνονται κείμενα του Κώστα Κατσούδα για τις οργανώσεις εθνικοφρόνων νέων στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, του Μιλτιάδη Πολυβίου σχετικά με την τελευταία εκτέλεση πολιτικού κρατούμενου στην Ελλάδα, ένα κείμενο της Μαρίας Ηλιού στη μνήμη του Μανώλη Γλέζου, της Gonda Van Steen για τις αρχειακές πηγές μελέτης των διακρατικών υιοθεσιών, των  Άντζελας Καραπάνου - Ελευθερίας Παπαδοπούλου για το αρχείο της «Συμβουλευτικής» της δικτατορίας κ.ά.

 

* Ο Χρήστος Φωτογλίδης είναι ιστορικός. Το κείμενο αποτελεί συμπτυγμένη μορφή της παρουσίασής του στην 20ή ΔΕΒΘ, σε εκδήλωση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Θεμέλιο. Η εκδήλωση αφιερώθηκε στη μνήμη της Ξανθίππης Μίχα-Μπανιά, που ανέλαβε τον σχεδιασμό και την εικαστική επιμέλεια του Αρχειοταξίου από το πρώτο του τεύχος.

Κώστας Τσώλης, Κολάζ, χαρτι, 50 x 64 εκ.