Καλειδοσκοπική αφήγηση

Raed Yassin, Exercise in Mourning (Feryal Karim), 2022-2023, papier-mâché, 70 x 50 x 35 εκ.

Της Μαρίας Μοίρα*

ΜΙΧΑΛΗ ΓΕΝΝΑΡΗ, και ευρέθηκα με σκοτεινιά μεγάλη στους Μολάους, εκδόσεις Ίνδικτος, σελ. 274

Μια καλειδοσκοπική αφήγηση, με πολλαπλές εισόδους και ερμηνείες, εκδοχές και διαπραγματεύσεις του τόπου, του μύθου και της ιστορίας. Μια επίμονη περιδιάβαση σε συνοριακές γραμμές και μυστικά περάσματα στην ατμόσφαιρα της εποχής και την κοινωνικοπολιτική συνθήκη που μετέτρεπε σταδιακά αλλά ριζικά τους όρους της διαβίωσης και της επιβίωσης στην μετεπαναστατική Μάνη. Μια περιπλάνηση στην ποίηση, στον έρωτα και την τραγική μοίρα των ανθρώπων. Κυρίως όσων είναι διαφορετικοί με κάθε έννοια. Χωρίς κλήρο και στον ήλιο μοίρα. Ένα σκοτεινό παραμύθι που περιδινείται γύρω από την κωμόπολη των Μολάων στην Λακωνία, διοικητικό κέντρο από το 1864 της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς, με τα πλούσια μετόχια, τα σκληρά ήθη και τα συντηρητικά ανακλαστικά, την εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα και τα ορεινά απροσπέλαστα χωριά με τα μαντριά και τα λημέρια των κλεφτών και των ρέμπελων, που συνήθιζαν να ασελγούν σε ανυπεράσπιστα κορίτσια ή να κλέβουν νεαρά όμορφα και ατίθασα βοσκόπουλα για το ασκέρι και το κρεβάτι τους. Για την θάλλουσα άγρια φύση που ξεσηκώνει τα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων για τα τοπόσημα και τα αρχαιολογικά ευρήματα που μαρτυρούν τα ίχνη της ιστορίας, τα αποτυπώματα της κραταιής παρουσίας των Βυζαντινών και το πέρασμα των Βενετών κατά την κατάκτηση του Μορέως.

Οι μυκηναϊκοί τάφοι, το ιστορικό μοναστήρι και τα παλιά μεταλλεία στη Γκαγκανιά, τα βυζαντινά εκκλησάκια, τα λείψανα της αρχαίας ακρόπολης στην Βίγκλα ο μεσαιωνικός "παλιόπυργος" πάνω στον κοκκινωπό βράχο της Αγίας Παρασκευής, αλλά κυρίως το φαράγγι Λάρνακας με τους νερόμυλους που διασχίζει την πόλη με δικό του πηγαίο νερό είναι ο πέριξ των Μολάων τόπος που αρδεύει την οργιάζουσα φαντασία των κατοίκων.

Στις σελίδες αυτού του παράξενου, αντισυμβατικού και βέβηλου βιβλίου, αντιμετωπίζεται, χωρίς σεμνοτυφία και αναστολές, χωρίς διάθεση πατριδοκαπηλίας ή εξιδανίκευσης μια ταραγμένη εποχή αστάθειας και ανατροπών στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη Καποδίστρια από την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων. Στο επίκεντρο της πλοκής τρεις ατίθασες, ανυπότακτες γυναίκες με καταγωγή από τη γενιά των αρχόντων του τόπου, που δεν διαβιούν κατά τα ειωθότα, αψηφούν την ιερότητα του γάμου και την τεκνογονία και εξεγείρονται.

Όπως η ανύπανδρη Ντόνα Φριντζήλα που παραλογισμένη μετά την εγκατάλειψη του τελευταίου αγαπητικού της, αποφασίζει να σκοτώσει τα τρία νόθα παιδιά της χωρίς να το κατορθώσει. Τον Παυλή, τον Μανωλιό και την Μαριώ, τη Μαρία Φριντζήλα, που ακολούθησε κατά βήμα το δύστηνο πεπρωμένο της μάνας της. Απομονωμένες γραίες όπως η Σταματία, η αγωγιάτισσα, η Στάμω η Σκυλογιαννού, πρακτική θεραπεύτρια και άξια μαμή, η τελευταία της ανατολικής γενιάς του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, που κατεβαίνει από την ορεινή της απομόνωση για να αναλάβει τ’ ανίψια της, τα απορφανισμένα νήπια της Ντόνας, μετά την εξαφάνισή της, «κρύβοντας όσο καλύτερα μπορεί στα σωθικά την πατρογονική απέχθεια για τους Μολαΐτες και τα μετόχια τους».

Άντρες διαφορετικοί πονετικοί και ευαίσθητοι, διανοούμενοι, δάσκαλοι και ποιητές, που εκδηλώνουν την προτίμησή τους για τους ομοφύλους τους, στιγματίζονται και τρέπονται σε φυγή. Διεφθαρμένοι δήμαρχοι, φαύλοι ενωμοτάρχες, ηδονοθήρες ή έκπτωτοι του αξιώματος ιερομόναχοι, θαυματουργά σκηνώματα, ακόλαστοι αρσενοκοίτες λήσταρχοι, όπως, ο Μαυριάς ή ο Γιάγκος Κόκκολης, μερακλήδες, χασισοπότες και ερωτιάρηδες, που αψηφούν την τίμια ζωή και το θάνατο. Ή μήπως κατασυκοφαντημένοι αθώοι από τις ανικανοποίητες σκληρές γυναίκες των Μολάων που επιδίδονται σε δολοπλοκίες και μπαμπεσιές, διαδίδοντας κουτσομπολιά και ανυπόστατες φήμες, σπιλώνοντας υπολήψεις και οδηγώντας τα τάλανα θύματά τους στην φυγή ή στην αυτοκτονία.

Ο συγγραφέας με μικρές ή μεγαλύτερες σκηνές σαν φωτογραφικά ενσταντανέ ή σαν ζωγραφικούς πίνακες του Bacon αποτυπώνει το σώμα που πάσχει, από τον απαγορευμένο μυστικό έρωτα και την μάστιγα της εποχής την σύφιλη ή τον λοιμό από τα τσιμπήματα των κουνουπιών που σκορπά τον θάνατο στην περιοχή. Με ένα γλωσσικό ιδίωμα προφορικό, εύκαμπτο και απρόσμενο, με ένα μίγμα από λόγια στοιχεία και δάνειες λέξεις εκκλησιαστικών κειμένων, ξεχασμένες ή άγνωστες εκφράσεις της ντοπιολαλιάς, του σιναφιού ή της πιάτσας, συναρθρώνει αυτό το πολυσυλλεκτικό υλικό με τις ένθετες πραγματολογικές αναφορές, που ακροβατούν ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασιωτική κατασκευή, την αλήθεια και το ψέμα, το συμβάν και το μύθευμα. Δομώντας και αποδομώντας αενάως με τον τρόπο του καλειδοσκόπιου μέσα από πολλαπλά κάτοπτρα την εικόνα που κατασκευάζει και επικοινωνεί στον αναγνώστη.

Αλλοιώνοντας τη διαύγεια, τον ειρμό και την αλληλουχία των γεγονότων και των καταστάσεων. Παραθέτοντας στα τελευταία εδάφια του βιβλίου, μια διελκυστίνδα εναλλασσόμενων αφηγηματικών εκδοχών. Ένα γαϊτανάκι αντιθετικών φωνών και οπτικών γωνιών. Προτείνοντας ως επίλογο μια ιλιγγιώδη, αγχώδη και σχεδόν παραληρηματική κατάθεση-απολογία-καταγγελία εκ μέρους των απόντων ηρώων, με πυρήνα την δολοφονία του Καποδίστρια από τον Γιωργάκη Μπεϊζαδέ Μαυρομιχάλη και τον αφανισμό της γενιάς τους. Με σπειροειδείς ελιγμούς, αντιφατικές εικασίες και συνεχείς ανασκευές, τυλίγει ξανά και ξανά την κόκκινη κλωστή στην ανέμη για να αρχίσει το παραμύθι. Για τους μυημένους ανιχνευτές του ιδιαίτερου χαρακτήρα του τόπου, της ταυτότητας των ιστορικών υποκειμένων και των πεπραγμένων τους. Της μοίρας των απλών ανθρώπων στη δίνη του χρόνου, στη μέγγενη του τόπου, στις μυλόπετρες της ιστορίας.