Ο λυρισμός της καθημερινότητας

Άποψη της έκθεσης «Light Negative Positive – Η Ελληνικότητα της Χρύσας» στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά. Φωτ.: Σπύρος Κατωπόδης

Της Ευσταθίας Δήμου*

WILLIAM CARLOS WILLIAMS, Η κόρη στην κόλαση και άλλα ποιήματα, εισαγωγή – μετάφραση: Γιάννης Ζέρβας, εκδόσεις Printa, σελ. 224

Η πρόσφατη κυκλοφορία μέρους του ποιητικού έργου του Αμερικάνου ποιητή William Carlos Williams, μαζί με ένα πεζό του κείμενο που περιλαμβάνει συμβουλές προς νέους ποιητές, αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για το ελληνόγλωσσο κοινό να βαθύνει τη γνωριμία του με αυτόν τον δημιουργό που τόσο πρωτοπόρος και πρωτοποριακός υπήρξε όχι μόνο στο πεδίο της Αμερικάνικης λογοτεχνίας και, γενικότερα, κουλτούρας, αλλά και σε αυτό του παγκόσμιου συγγραφικού και πολιτισμικού γίγνεσθαι. Κι αυτό γιατί η ιδιαίτερη ποιητική φωνή του άλλαξε άρδην τον φωτισμό του λογοτεχνικού τοπίου μεταθέτοντας το δημιουργικό ενδιαφέρον στο επίπεδο της απλής, καθημερινής, οικείας αμερικάνικης γλώσσας ως πρώτης ύλης των ποιημάτων, παράλληλα όμως και ως στόχευσης της ίδιας της ποίησης και του τρόπου με τον οποίο αυτή εμπεριέχει τη θεωρητική θέση του δημιουργού και την πραγμάτωσή της, την ίδια την ποιητική πράξη και πρακτική.

Αυτή η μετάθεση και η μετακύληση από το υψηλό στο χαμηλό, από το απόλυτα πλαστό και πεποιημένο στην απλότητα και τη φυσικότητα του λόγου, από την επιτήδευση σε μια έκφραση που επιχειρεί να αναπαράγει, με όρους βέβαια καλλιτεχνικούς, τη φυσική ομιλία όπως αυτή μορφοποιήθηκε στην Αμερική από τους ανθρώπους της εργατικής τάξης και τους μετανάστες, εγείρει έναν προβληματισμό σχετικά με την αναγκαιότητα προΰπαρξης μιας θεωρητικής θέσης για το λογοτεχνικό φαινόμενο η οποία θα καθοδηγεί με τη σειρά της τη δημιουργία. Πρόκειται για ένα ερώτημα που απορρέει από μια συνηθισμένη και πάγια τακτική των ποιητών, κυρίως αυτών που διαμόρφωσαν μια ευδιάκριτη παρουσία και άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στο λογοτεχνικό στερέωμα, να διαμορφώνουν, είτε σε πρότερο, είτε σε παράλληλο, είτε σε ύστερο χρόνο, τη θεωρία και τη θεώρησή τους πάνω στην τέχνη την οποία υπηρετούν και στον τρόπο με τον οποίο αυτή μπορεί και πρέπει να θεραπεύεται.

Στην περίπτωση του Williams η θεωρητική προσέγγιση, η οποία μάλιστα εξέρχεται σε πρώτο πλάνο, στην επιφάνεια των ποιημάτων, οδηγήθηκε στη διαμόρφωσή της μέσα από τη λογική του αντίπαλου δέους, της αντίθεσής της προς τη στιχουργία του T. S. Eliot η οποία έχει μια σαφώς μεταφυσική και συμβολιστική διάσταση που την ανυψώνει σε ένα επίπεδο περισσότερο υψηλό, με ό, τι αυτό συνεπάγεται, δηλαδή την απομάκρυνσή της από το γήινο και το ρεαλιστικά προσδιορισμένο και την αναγωγή της σε μια λεκτική – ποιητική δομή που προβάλλει με ιδιαίτερη ένταση και θέρμη την τεχνική επεξεργασία που έχει υποστεί και την πλαστουργημένη φύση της. Αυτή η διαφορά και η διαφοροποίηση ανάγεται σε ζήτημα ξεκάθαρα καλλιτεχνικό, με διαχρονικές μάλιστα προεκτάσεις, καθώς σχηματοποιεί και εξεικονίζει τη διαρκή και επαναλαμβανόμενη διαπάλη ανάμεσα σε δύο εκδοχές ή επιλογές που θα μπορούσαν να συμπυκνωθούν πίσω από τους όρους υψηλό ή έστω ανοδικό και χθαμαλό ή καθοδικό και που προβάλλουν πάντα ως αντίρροπες ή αντίθετες δυνάμεις που φιλοδοξούν, η καθεμία για τον εαυτό της, να καθοδηγήσουν και να σφραγίσουν τη δημιουργία.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιλογή που κάνει ο Williams είναι ξεκάθαρη και σαφής. Επιλέγει τον θετικό τρόπο, την κατωφερή ποιητική πορεία που τον φέρνει κοντά στο ανθρώπινο υλικό, έμψυχο και λεκτικό, και δεν θα ήταν ίσως παρακινδυνευμένο αν ήθελε κανείς να συνδέσει αυτή του τη ροπή και τη διάθεση πάνω στη βάση της επαγγελματικής του ενασχόλησης και σταδιοδρομίας στην ιατρική, δεδομένο που καθιστά την όλη προσέγγιση που ο ποιητής επιφύλαξε στην τέχνη του μια απολύτως αναμενόμενη εξέλιξη. Θα μπορούσε μάλιστα η παρατήρηση αυτή να επεκταθεί και να φτάσει στο πιο πρώιμο ιστορικά σημείο της, στην σχεδόν αρχετυπική σχέση του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και τον γνωστό τους διχασμό πάνω στη βάση της διαφορετικής ενατένισης του ανθρώπου και του κόσμου, με τον ιδεαλισμό του πρώτου να έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με τον θετικισμό του δεύτερου, επίσης οικείου στην ιατρική επιστήμη, που διαμόρφωσε το πρότυπο πάνω στο οποίο «πάτησαν», σε διαφοροποιημένες κάθε φορά συνθήκες και περιστάσεις, οι μετέπειτα πνευματικές αντιπαλότητες, όπως αυτές εκδηλώθηκαν στα πεδία της τέχνης, της επιστήμης και του στοχασμού.

*Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας