Τα έργα του τεύχους είναι από την 4^η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, με γενικό τίτλο «Παλιές Διασταυρώσεις–Make it Νew ΙΙ», που ολοκληρώνεται στις 31 Ιανουαρίου

Liliana Moro, Αουτσάιντερ, 2005, Πέντε γλυπτά σκύλων, λιωμένος μπρούντζος

Η γλώσσα του Ελύτη,

αλλά και της ποίησης και της κριτικής

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ, Ο αιώνιες φωλεές της επιστροφής στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, δοκίμια, εκδόσεις Άγρα, σελ. 102

Ήδη ο τίτλος, ασυνήθιστος, έως και άβολος για τίτλος βιβλίου, μέσα από την αμφισημία του αλλά και την εκτατικότητά του, ορίζει τον χαρακτήρα τής ανά χείρας συλλογής δοκιμίων της Τζίνας Πολίτη. Γιατί οι «αιώνιες φωλεές» και η «επιστροφή» δεν αφορούν μόνο την αναγνωστική συνθήκη, μόνο την ερμηνευτική πρακτική, αλλά ταυτόχρονα την ίδια την ποίηση του Ελύτη και τη σχέση της με τη γλώσσα, την ίδια τη γλώσσα της, τις απέραντες εκτάσεις της και το πλήθος των σημασιών που αναδύονται από τους τροπισμούς της.

«Αν η ανάγνωση της ποίησης του Καβάφη ακόνιζε τότε την αδιαμόρφωτη διάνοιά μου, του Ελύτη έσπερνε άστρα στο θόλο της ψυχής μου». Βρισκόμαστε στο 1946, η Τζίνα Πολίτη, δεκαεξαετής, συναντά την ποίηση του Ελύτη στην αφετηρία της, στους Προσανατολισμούς.

Δεν νομίζω πως θα υπήρχε καλύτερος τρόπος να περιγραφεί αυτή η συνάντηση, και η μετέπειτα αναγνωστική εμπειρία και μελετητική σχέση με το έργο του Ελύτη, από το παραπάνω, εισαγωγικό απόσπασμα του βιβλίου, το οποίο εκφράζει μεν τη συγγραφέα του αλλά αποτελεί κι έναν οδηγό της κύριας οδού της αναγνωστικής πρόσληψης της νεοελληνικής ποίησης, για τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά και ο τόπος της ανάγνωσης, η ταράτσα ενός αθηναϊκού σπιτιού «που τότε ανοιγόταν στην ευρύτατη θέα του λεκανοπεδίου», στην ευρύτατη θέα της ιστορίας και της γλώσσας, αποτελεί ιδανικό τόπο για να λειτουργήσει η ποίηση του Ελύτη, ακουμπώντας στα χέρια μιας εφήβου: «Ένιωθα πως στην ποίηση αυτή έβρισκαν επιτέλους έκφραση ουσιώδη συναισθήματα, αισθητηριακές εικόνες, αδιαμόρφωτες έννοιες και ανομολόγητες επιθυμίες που παρέμεναν εντός μου, από τα παιδικά μου χρόνια ως τα χρόνια της ήβης, στο χώρο του άρρητου».

Η ζωή και τα είδωλά της

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ghada Amer, Οι λέξεις που αγαπώ περισσότερο, 2012, Η καρδιά, 2012 

και Τα Κορίτσια με τα Μπλε Σουτιέν, 2012, χυτό, στιλβωμένο, ανοξείδωτο ατσάλι.  

Πίνακες πίσω, Βασίλης Ζωγράφος, The Fall, 2013, λάδι σε καμβά. 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΛΑΖΩΝΙΤΗΣ, Era povera, εκδόσεις Θεμέλιο

Μιλώντας για την αμέσως προηγούμενη συλλογή του Δημήτρη Χαλαζωνίτη (Σφαίρες, 2011), επισήμαινα, ανάμεσα στ’ άλλα, ότι ο λόγος του είναι απόρροια «μιας βαθύτατης, ιδεολογικών καταβολών, αγωνίας, η οποία, με την πάροδο του χρόνου, τείνει να πάρει ολοένα και εντονότερες, υπαρξιακών αποχρώσεων, διαστάσεις». Το ίδιο μπορώ να ισχυριστώ και για την ανά χείρας συλλογή του, όπου, ευθύς εξ αρχής, δηλώνει την πρόθεσή του να παρέμβει, με την ευθυβολία και την ορμητικότητα της σφαίρας, ανάμεσα στην από φόβο συγκατάβαση και στον ελλοχεύοντα θυμό του καταπιεζόμενου ανθρώπου («Έτσι θέλω να μπω στο σώμα σας / Σαν σφαίρα / Ευθεία, γρήγορη, ειλικρινής…»), αποδεχόμενος ανεπιφύλακτα την επίταξη των δικαιωμάτων της ποίησης, προκειμένου να τη θέσει, εκούσα άκουσα, στην υπηρεσία των αμείλικτων τρεχουσών, καθημερινών και διόλου ιδεολογικά εξωραϊσμένων, αναγκών.

Αποδεχόμενος την επίταξη των δικαιωμάτων της ποίησης, με απαρασάλευτη την πίστη του στην επουλωτική δύναμη που αποκτούν στους κόλπους της οι λέξεις (και η σιωπή),  ανάγοντάς την -την ποίηση- στο επίπεδο μιας φευγαλέας θεότητας, εν ονόματι της οποίας συνομολογείται η ενοχή του αδιάφορου για τα όσα συμβαίνουν γύρω του ανθρώπου,  απορρίπτει κάθε άλλοθι που αποσκοπεί στον απατηλό εφησυχασμό της συνείδησης. Με συνέπεια ο λόγος του να αποκτά συχνά μια, δια της πλαγίας οδού, παραινετική χροιά ή, βασισμένος στην ατομική ή στη συλλογική ιστορική μνήμη και πείρα,  αλλά και στις ζοφερές εκδοχές του παρόντος, να προβλέπει τα επικείμενα δεινά, υποκινούμενος από μιαν ανομολόγητη, πλην όμως, θερμαντική για την ψυχή του ποιητικού υποκειμένου πίστη στην αναπόφευκτη, κάποια στιγμή, εκδήλωση της σκοτεινής δύναμης του πλήθους, και από την επίσης ανομολόγητη επιθυμία μιας -έστω εν ονόματι ενός τίποτα- εξέγερσης.

Η εθνικομουσικολογία σήμερα

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΛΛΙΜΟΠΟΥΛΟΥ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΝΤΙΝΑ

Σε λίγες μόνο δεκαετίες, η εθνομουσικολογία διένυσε τεράστια απόσταση, τόσο σε επίπεδο μεθοδολογίας, όσο και θεωρίας. Ενώ οι πρώτοι εκπρόσωποι του πεδίου μελετούσαν γεωγραφικά απομονωμένες, περιχαρακωμένες και «αυθεντικές» μουσικές παραδόσεις σε μακρινούς και εξωτικούς τόπους, από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 οι εθνομουσικολόγοι στρέφονται στη μελέτη οικείων πολιτισμών και σε σύγχρονα μουσικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα την κλασική και λαϊκή μουσική.

Έτσι, ο διαγωνισμός τραγουδιών της Eurovision, η μουσική rai της Αλγερίας, η turbo-folk της Σερβίας, η ραπ της Παλαιστίνης κατέχουν κεντρική θέση στην εθνομουσικολογική έρευνα και συνυπάρχουν με τα κλασικά ενδιαφέροντα των εθνομουσικολόγων για τη μουσική γκαμελάν της Ιάβας, την κλασική ινδουστάνικη μουσική και τη μουσική των γηγενών ινδιάνικων φυλών της Αμερικής.41

Στην κλασική έρευνα πεδίου σε εξωτικούς προορισμούς, εκτός από την επιτόπια έρευνα οίκοι, έρχονται να προστεθούν και άλλες εναλλακτικές εθνογραφικές πρακτικές όπως η πολυτοπική εθνογραφία ή η διαδικτυακή επιτόπια έρευνα με θέμα μια «εικονική» κοινότητα, ενώ η μακρά παραμονή αντικαθίσταται συχνά από σύντομες τακτικές εξορμήσεις στο πεδίο. Οι νέες τεχνολογίες –όπως για παράδειγμα τα διαδικτυακά περιοδικά που δίνουν τη δυνατότητα συμπερίληψης ήχου και εικόνας ή τα ιστολόγια, τα οποία αποτελούν καινούργια πλατφόρμα εθνογραφικών σημειώσεων– αλλάζουν τον τρόπο που γράφουμε, σκεφτόμαστε και παρουσιάζουμε τον Εαυτό και τους Άλλους και τον τρόπο που συνδεόμαστε με τους συνεργάτες/-ιδες από το πεδίο, αλλά και με το ευρύτερο ακροατήριο.

Μια άγνωστη φωτογραφία του Καρυωτάκη

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ Β. ΚΟΥΓΚΟΥΛΟΥ

Αν και ο αμφιλεγόμενος βιογράφος του Κ.Γ. Καρυωτάκη, ο φιλόλογος Χ.Γ. Σακελλαριάδης  διαβεβαιώνει επανειλημμένα και κατηγορηματικά ότι τα κατάλοιπα του ποιητή έχουν «αφανισθεί» και οι Γ.Π. Σαββίδης, Ν.Μ. Χατζηδάκη και Μ. Μητσού, συγγραφείς της Χρονογραφίας του, εικάζουν ότι η δεύτερη έκδοσή της (Αθήνα 1989) δύναται να θεωρηθεί «στην ατέλειά της, τελική», φαίνεται πως η αρχειακή έρευνα είναι σε θέση να φέρει στο φως κι άλλα λανθάνοντα τεκμήρια της βραχείας και τραγικής ζωής του αυτόχειρα της Πρέβεζας. Έτσι άγνωστα ίχνη του εντοπίζονται στην Αλεξανδρούπολη, παρότι ο Κ.Γ. Καρυωτάκης δεν πατά ποτέ το πόδι του στο οθωμανικό Δεδέαγατς ή στην απελευθερωμένη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ακριτική πόλη του Έβρου (1920).

Στη μόνιμη έκθεση του Ιστορικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης του «Συλλόγου Αρχαιοφίλων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Νομού Έβρου» (http://www.ismo.gr/) για την ιστορία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της, που λειτουργεί από τον Ιούνιο του 2011, παρουσιάζεται μία ασπρόμαυρη φωτογραφία σε ξύλινο κάδρο από το ιδιωτικό αρχείο του πρώην συμβολαιογράφου Χαράλαμπου Καρυωτάκη. Απεικονίζει όρθιο τον ποιητή Κ.Γ. Καρυωτάκη και καθήμενο τον πρώτο του εξάδελφο Κωνσταντίνο Επαμεινώνδα Καρυωτάκη, πατέρα του δωρητή της φωτογραφίας προς το Μουσείο. Φέρει την υπογραφή του Γεωργίου Παναγιώτου, διάδοχου του παλαιού φωτογράφου της Αλεξανδρούπολης Αλέξανδρου Παναγιώτου, ο οποίος προφανώς δεν είναι ο δημιουργός της, διότι – όπως τονίσαμε – τούτη η πόλη δεν εντάσσεται στον μακρύ κατάλογο των αναγκαστικών ή ηθελημένων μετακινήσεων του ποιητή. Ο Παναγιώτου απλώς την αντιγράφει και τη μεγεθύνει κατά παραγγελία του ιδιοκτήτη της. Είναι τραβηγμένη στην Αθήνα, όταν οι δύο εξάδελφοι και συμφοιτητές στη Νομική Σχολή αποφοιτούν μαζί. Πρόκειται για άγνωστο και αθησαύριστο φωτογραφικό υλικό, καθώς δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στην εμπεριστατωμένη Χρονογραφία των Σαββίδη - Χατζηδάκη - Μητσού ούτε σε προγενέστερα ή μεταγενέστερά της αφιερώματα και δημοσιεύματα.

Επιστημονικό συνέδριο

Πέτρος Βράιλας-Αρμένης

200 χρόνια από τη γέννησή του

Με αφορμή τη συμπλήρωση δύο αιώνων από τη γέννηση του επτανήσιου φιλοσόφου, πολιτικού και διπλωμάτη

Διοργανωτές: οι Τομείς Φιλοσοφίας των Τμημάτων Φ.Π.Ψ. των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ιωαννίνων, το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών, τo ΄Ιδρυμα Ερεύνης και Εκδόσεων Νεοελληνικής Φιλοσοφίας και η Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας.

Η έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στο κτήριο «Κωστής Παλαμάς» του Πανεπιστημίου Αθηνών (Ακαδημίας 48 & Σίνα) θα γίνει την Πέμπτη 30 Ιανουαρίου στις 17.00 και θα ολοκληρωθούν την επομένη, Παρασκευή 31 Ιανουαρίου, 10.00 -21.00

Η απομάγευση του κόσμου

ΤΗΣ ΜΑΓΙΑΣ ΣΤΑΓΚΑΛΗ

Gal Weinstein, Fire Tire, 2013,
κερί, μαλλί, πολυεστέρας, φελιζόλ, γραφίτης, In situ εγκατάσταση στο Γενί τζαμί.
Φωτογραφίες, πίσω Ymane Fakhir, Un ange passe [σειρά], 2003,
εκτύπωση σε χαρτί Premium και επικόλληση σε Dibond.

ΡΟΜΠΕΡΤ ΒΑΛΖΕΡ, Γιάκομπ φον Γκούντεν, ...Αυτό το όνειρο που ονομάζουμε ανθρώπινη ζωή..., μτφρ. Βασίλης Πατέρας, εκδόσεις Ροές, σελ. 252

Είναι τόσο όμορφα παράμερα

Ρόμπερτ Βάλζερ

“Αν είχε εκατό χιλιάδες αναγνώστες, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος ...” είπε ο Χέρμαν Έσσε για τον Ρόμπερτ Βάλζερ, συγγραφέα τον οποίο θαύμαζε ο Κάφκα, ο Μπένγιαμιν, ο Μούζιλ, ενώ το ευρύτερο κοινό της εποχής του, στις αρχές του 1900, αγνόησε το έργο του, το οποίο εκδόθηκε ολοκληρωμένο πολλές δεκαετίες αργότερα. Στις μέρες μας το ανά χείρας βιβλίο έχει χαρακτηρισθεί «ένα από τα 100 σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20^ού αιώνα».

Ο Ρόμπερτ Βάλζερ (1878-1956) γεννήθηκε στη Μπιλ της Ελβετίας. Σε ηλικία δεκαεπτά ετών, μετά από μια τριετία τραπεζικών σπουδών εγκαταλείπει τη γενέτειρά του και αρχίζει μια ζωή περιπλάνησης. Τα φτωχικά, απρόσωπα δωμάτια και τα ταπεινά επαγγέλματα υπαλλήλου διαδέχονται το ένα το άλλο. Μόνο σταθερό σημείο στη ζωή του, το γράψιμο και οι μακρινοί περίπατοι τους οποίους ανάγει σε τρόπο ζωής.

Περιοδικά

Ποιητική, τχ. 12

Ποιήματα, δοκίμια, κριτικά σημειώματα, κι ένα μικρό αφιέρωμα στον Σέημους Χήνυ. Απ’ την ενότητα ποιημάτων του Χάρη Βλαβιανού, υπό το τίτλο “Germanicum”, οι στίχοι:

Εγώ ο Μάρτιν Χάιντεγκερ,/ μέγας Γερμανός φιλόσοφος,/ αυθεντικός ερμηνευτής του Dasein,/ Πρύτανης του πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ/ μέλος του ναζιστικού κόμματος,/ εραστής της Χάνα Άρεντ/ (και δεκάδων άλλων φοιτητριών μου),/ εμπνευσμένος αναγνώστης του Χαίντερλιν/ εκλεκτός μαθητής (κάποτε) του Χούσσερλ,/ συνοδοιπόρος (κάποτε) του Γιάσπερς,/ απομονώθηκα στην καλύβα μου στο Τονττνάουμπεργκ/ για να στοχαστώ το μέλλον της ανθρωπότητας,// να αφήσω τον χρόνο/ να καταβροχθίσει αργά αργά/ το ανεπανάληπτο, αποτρόπαιο είναι μου.

Νέα Εστία, τ.χ. 1860

Αφιέρωμα στον Κ.Π.Καβάφη, με κείμενα των: Λ. Τσιριμώκου και Ι. Ναούμ, «Βάρβαρος ευγενής», Α. Κάραγιαν, «Καβάφης», Μ. Χρυσανθόπουλου, «Ποιητής ιστορικός. Το καβαφικό κείμενο ως στοχασμός επί της ιστοριογραφίας», Α. Ρασιδάκη, «Η σκηνοθεσία της ταυτότητας στον καβάφη από την Άιχιγκερ. ποιητική στάση ‘σε ελαφρά απόκλιση από το σύμπαν’», Μ. Βασιλειάδη, «Ιστορίαι αυτοκρατορικού γυναικωνίτου: για την Άννα Δαλασσηνή και την Άννα Κομνηνή του Καβάφη», Π. Μπερενζέ, «Σεφέρης/Καβάφης», Δ. Καργιώτη, «Η φιλολογία ως φετιχισμός: ο ‘Καβάφης’ ως παράδειγμα». 

Ρόζα Λούξεμπουργκ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Έργο του Γιάννη Κολιού

95 χρόνια από την άγρια δολοφονίας της

Ας αναστοχαστούμε το σήμερα με βάση το έργο και τη στάση ζωής της

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Ένα αφιέρωμα όχι τόσο και όχι μόνο γι’ αυτήν, αλλά κυρίως για μας και την ιστορική πρόκληση μπροστά στην οποία βρισκόμαστε ως Αριστερά, ως χώρος, ως κόμμα, μα κυρίως ως ενεργοί πολίτες, που μας έλαχε μέσα στην επελαύνουσα καθημερινά βαρβαρότητα να εκφράζουμε, με όρους κοινωνικής και πολιτικής πλειοψηφίας, την ελπίδα αντιστροφής της βίαιης νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής πραγματικότητας στη χώρα μας, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως ευρύτερος καταλύτης ανθρωποκεντρικής αντιστροφής σε όλη την Ευρώπη.

Ένα αφιέρωμα κριτικού προσωπικού και συλλογικού αναστοχασμού, όχι τόσο για το προς τα πού πάμε όσο για το πώς πάμε και πώς στεκόμαστε απέναντι στην ιστορική πρόκληση που γέννησε η πολύπλευρη κρίση την οποία βιώνουμε σε όλα τα πεδία, οικονομικό-κοινωνικό, πολιτισμικό-πολιτικό, αξιακό-ηθικό, ατομικό-συλλογικό.

Και σ’ αυτό το δρόμο το εντυπωσιακό είναι, ότι ενώ όλο το έργο και η οργανικά δεμένη με αυτό δράση της –η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν ήταν ποτέ θεωρητικός του γραφείου-, ενώ είναι χρονικά προσδιορισμένο στην εποχή της και εμπνέονταν απ’ αυτήν και τις αντιφάσεις της, έχει τη δύναμη να παραμένει επίκαιρο στο σήμερα. Δίνει ερεθίσματα για την εσωκομματική μας πραγματικότητα και πορεία προς τον αδιαπραγμάτευτο στρατηγικό τελικό στόχο μας για μια σοσιαλιστική κοινωνία, με Ελευθερία και Δημοκρατία, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και χωρίς κανενός είδους αλλοτριώσεις. Για «ανατροπή όλων των συνθηκών μέσα στις οποίες ο άνθρωπος είναι ένα ταπεινωμένο, σκλαβωμένο, εγκαταλειμμένο και καταφρονεμένο όν» ( Κ. Μαρξ), όπως έχει μετατρέψει την πλειονότητα των συμπολιτών η ανθρωπιστική κρίση που ζούμε ως κοινωνικός σχηματισμός. Μας καλεί σε έναν ανειρήνευτο καθημερινό αγώνα, μέσα στον οποίο το δίλημμα μεταρρύθμιση ή επανάσταση μετατρέπεται σε «Μεταρρύθμιση και Επανάσταση»! Όπως αναλύει στο ομότιτλο βιβλίο της, από το οποίο και τα αποσπάσματα που ακολουθούν.

Βιογραφικές Ημερομηνίες

Γιάννης Κολιός, 

«Η ελευθερία είναι πάντα ελευθερία 

γι’ αυτόν που σκέφτεται διαφορετικά»

1871: Η Ρόζα Λούξεμπουργκ γεννήθηκε στις 5 Μαρτίου στην πόλη Τσάμοσκ Κράις στο Λουβλίν. Ήταν η μικρότερη από τα 5 αδέλφια της. Η οικογένεια της άνηκε στην μεσαία αστική τάξη, ήταν όμως οικογένεια ιδιαίτερα καλλιεργημένη. 1873: Η οικογένεια μετακόμισε στην πόλη Βαρσάου και η Ρόζα Λούξεμπουργκ αρρώστησε σοβαρά στο ισχύο. Από τότε έγινε το κέντρο της προσοχής στην οικογένειά της. 1884: Η Ρ.Λ. εγγράφηκε στο 2ο Γυμνάσιο Θηλέων του Βαρσάου. 1887: Έγινε μέλος πυρήνος του Επαναστατικού Κόμματος της Πολωνίας. Η πολιτική της δραστηριότητα της στέρησε το χρυσό μετάλλιο σπουδών, όταν τελείωσε το Γυμνάσιο, για την εξαιρετική της επίδοση.

1889: Απόδρασε στην Ελβετία για να αποφύγει την σύλληψη για λόγους πολιτικούς. 1890: Στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης άρχισε να σπουδάζει Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες. Συνδέεται με τον Λέο Γιογκίσες. 1892: Αλλάζει προσανατολισμό Σπουδών και στρέφεται προς τα Νομικά. Η πολιτική της δραστηριότητα ύστερα από ορισμένες επαφές με την ομάδα Πλεχάνοφ, «Απελευθέρωση της Εργασίας», στρέφεται τελικά προς το «Σοσιαλιστικό Κόμμα της Πολωνίας». 1893: Συνεργάζεται με το περιοδικό «Τα πράγματα της Εργασίας». Το 1894 αναλαμβάνει τη διεύθυνσή του. Συμμετέχει για πρώτη φορά δημόσια στο Συνέδριο της 2ης Διεθνούς στη Ζυρίχη σαν αντιπρόσωπος του περιοδικού. Στο Συνέδριο έρχεται σε αντίθεση με την διεύθυνση των Πολωνών Σοσιαλιστών για το πρόβλημα της ανεξαρτησίας της Πολωνίας. Η αρχηγία του Κόμματος συνηγορούσε για την εθνική ανεξαρτησία, σε αντίθεση με τις απόψεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ για συνεργασία με τη ρωσική εργατική τάξη.

Η ρώσικη επανάσταση

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ

Χαίρεσαι για τους ρώσους; Βέβαια δεν θα μπορέσουν να κρατηθούν μέσα σ’ αυτή τη φρικτή κόλαση –όχι εξαιτίας του καθυστερημένου χαρακτήρα της χώρας, όπως μας λέει ο σοφός σου σύζυγος- αλλά γιατί η σοσιαλδημοκρατία της υπεραναπτυγμένης Δύσης αποτελείται από χαμερπή και ψοφοδεή ανθρωπάρια, που ατάραχοι θεατές, θα αφήσουν τους ρώσους να χάσουν όλο το αίμα τους. Αλλά ένας παρόμοιος θάνατος αξίζει πολύ περισσότερο από το να «ζεις για την πατρίδα»

Γράμμα στη Λουΐζα Κάουτσκι, 24 Νοεμβρίου 1917

Η κριτική της Ρόζας Λούξεμπουργκ στη Ρωσική Επανάσταση σταδιοδρόμησε, στο πλαίσιο του εργατικού κινήματος, με παράξενους τρόπους. Στην αρχή, τρία και πάνω χρόνια μετά τη δολοφονία της Ρόζας, το 1922, δημοσιεύθηκαν κάποια αποσπάσματά της με πρωτοβουλία του Πάουλ Λέβι. Το 1928 επανεμφανίσθηκε με τις αναγκαίες διορθώσεις και συμπληρώσεις, στην αρχική μορφή, στην οποία γράφτηκε. Διήγαγε βίο περιθωριακό για δεκαετίες, «φυλασσόμενη» από μικρές αριστερές ομάδες. Και επανήλθε δυναμικά μαζί με τους εξεγερσιακούς ανέμους του ’60, αποτελώντας θεμελιώδη αναφορά της Νέας Αριστεράς στις καπιταλιστικές μητροπόλεις, στο μέτρο που αυτή προσανατολίζονταν όλο και περισσότερο στους δρόμους του ελευθεριακού κομμουνισμού. Και, βέβαια, καθόρισε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 αυτό που έμελε να καταχωριστεί στην ιστορία της Αριστεράς ως αριστερός ευρωκομμουνισμός: το καταληκτικό κεφάλαιο του βιβλίου του Νίκου Πουλαντζά Κράτος, Εξουσία, Σοσιαλισμός, όπου σκιαγραφείται η στρατηγική τού –όχι ειρηνικού, όχι κοινοβουλευτικού, όχι βαθμιαίου- δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό, συγκροτείται ολόκληρο γύρω από την κριτική της Λούξεμπουργκ.

Η Ρόζα και το εθνικό ζήτημα

ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

Γιάννης Κολιός, «Στο συνέδριο της Β΄ Διεθνούς»

Το «πολωνικό εθνικό ζήτημα» αποτέλεσε, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα πιο σύνθετα προβλήματα στις ευρωπαϊκές σχέσεις του 19^ου αιώνα και συνετέλεσε ώστε το πολωνικό εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα να αποτελέσει έναν αποφασιστικό παράγοντα στις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Η Πολωνία, εξαιτίας μιας σειράς ιστορικών παραγόντων, δεν υπήρξε ως ανεξάρτητο κράτος, από τα τέλη του 18^ου αιώνα μέχρι και την υπογραφή της συνθήκης των Βερσαλλιών στα 1919. Οι πολωνικές επαρχίες, μέχρι και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ήταν διαμοιρασμένες κατά βάση στην τσαρική Ρωσία και κατά δεύτερο λόγο στην Πρωσία και την Αυστρία. Ο Τσαρλς Τίλυ αναφέρει ότι «ο τριμερής διαμελισμός μεταξύ Αυστρίας, Πρωσίας και Ρωσίας δεν άφησε κάποιο τμήμα πολωνικού εδάφους ανεξάρτητο. Η Πολωνία εξαφανίστηκε από τη χάρτη, και παρέμεινε στη συνείδηση του κόσμου ως ένα σύνολο διοικητικών υποδιαιρέσεων εν μέσω ισχυρών και προσφάτως διευρυμένων αυτοκρατοριών, οι οποίες και κράτησαν το πολωνικό έθνος υπό το ζυγό τους επί ένα και πλέον αιώνα».[1]

Ο Μαρξ, στα 1872, είχε ήδη επισημάνει την ιδιαιτερότητα του πολωνικού ζητήματος για το εργατικό κίνημα: «Η σημερινή αλλαγή της κατάστασης στην Κεντρική Ευρώπη κάνει μια δημοκρατική Πολωνία πιο αναγκαία από ποτέ, γιατί δίχως αυτήν η Γερμανία θα είναι ένας προχωρημένος προμαχώνας της Ιεράς Συμμαχίας∙ με αυτήν θα είναι σύμμαχος της δημοκρατικής Γαλλίας. Το κίνημα της εργατικής τάξης θα είναι διαρκώς διασπασμένο, παραλυμένο και τροχοπεδημένο μέχρις ότου αυτό το μεγάλο ζήτημα θα έχει λυθεί».

«Ρόζα Λούξεμπουργκ», της φον Τρότα

ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε την ταινία «Ρόζα Λούξενμπουργκ»; Είναι μια απλή βιογραφία, δημιουργικό ντοκιμαντέρ ή ταινία εποχής; Είναι γνωστό ότι η βιογραφία είναι ένα είδος που αναπτύχθηκε από τη λογοτεχνία της αστικής κουλτούρας. Συνδέεται με την ατομοκρατία της κουλτούρας αυτής και, σύμφωνα με τη θεωρία του Καρλάιλ, αναφέρεται σε σημαντικούς άνδρες, που με το πνεύμα τους και τη δράση τους έγιναν ορόσημα και μοντέλα για μίμηση. Αν και ο μεταδομισμός κατέλυσε τους «ήρωες» και τους έβγαλε έξω από την ιστορία, επιβιώνουν ακόμα ορισμένα στερεότυπά τους. Εν πρώτοις, οι επιφανείς είναι βασικά άνδρες, αν και το άτομο που έχει πάρει δύο βραβεία Νόμπελ είναι γυναίκα, η μαντάμ Κιουρί. Επιπλέον, κινούνται επάνω από την κοινωνία, ανήκουν σε ξεχωριστή κατηγορία έξω από τη «μάζα», (ο κάου μπόι της Δύσης επιβάλει το νόμο σε μια πόλη και φεύγει μοναχικός για να τον επιβάλει και σε άλλη).

Στον κινηματογράφο, η αποδόμηση του κλασικού «ήρωα» με τον ακλόνητο χαρακτήρα και τη συμπαγή προσωπικότητα έγινε με την ταινία «Ο πολίτης Καίην» του Όρσον Γουέλες. Η ζωή του απεικονίζεται σαν ένα φιλμικό πάζλ από αφηγήσεις των γνωστών του, το οποίο όμως δεν μπορεί να συγκροτήσει την εικόνα του. Στη σύγχρονη Βαβέλ, οι φιλμικοί ήρωες λιγοστεύουν. Γίνονται αθύρματα των περιστάσεων ή μισθοφόροι ή βρικόλακες ή αναβιώσεις παραμυθιών ή διαστημικά τέρατα. Πρόκειται για το «θάνατο του συγγραφέα» που έγραφε ο Roland Barthes ή για την παρακμή ενός ολόκληρου πολιτισμού;

Και τώρα καταδικάστε με

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΨΥΛΛΑ

Στην πολιτική της απολογία, στις 20 Φεβρουαρίου του 1914, στη δίκη της Φραγκφούρτης, η Ρόζα Λούξεμπουργκ επέδειξε με το λόγο της δημόσια το θάρρος και την πολιτική μαχητικότητα που τη διέκρινε σε μια εποχή εμπόλεμης κατάστασης ιδιαίτερα κρίσιμης. Ο λόγος της, έντονα αντιμιλιταριστικός και αντισωβινιστικός, αποτελεί ένα δείγμα πολιτικής αγωνιστικότητας που τοποθετείται ενάντια στον πόλεμο και το μιλιταρισμό. Παράλληλα όμως αποτελεί και ένα δείγμα μιας εξαίσιας επιχειρηματολογίας που αναπτύσσει ένα συλλογισμό (θέση-αντίθεση-συμπέρασμα) που στη βάση μιας εύστοχης ρητορικής εκφοράς εκτυλίσσει την σκέψη-θέση της ενάντια στο κυρίαρχο μιλιταριστικό πνεύμα της εποχής της.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η επικαιρότητα μιας ιδέας, ενός γεγονότος, συμβαδίζει με τη χρονικότητα και τη συγκυρία και μόνον μέσα στο περικείμενο ένας λόγος αποκτά την αξία του και τη νοηματοδότησή του. Παρόλα αυτά, θεωρούμε εξίσου αναμφισβήτητο, ότι σε στιγμές κρίσης, κάποιες ιδέες, κάποιες αξίες γίνονται το ίδιο επίκαιρες, αδιαμφισβήτητα διαχρονικές, όταν το πλαίσιο αναφοράς αναδύει ζητήματα που εξακολουθούν να απασχολούν την κοινωνία και το άτομο μέσα σε αυτήν αποκτώντας οικουμενικότητα, διαχρονικότητα και εσαεί επικαιρότητα.

Από την πλευρά του εκδότη

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΡΟΝΤΖΗ

Η γνωριμία μου με τα κείμενα της Ρόζας Λούξεμπουργκ χρονολογείται από το 1975. Τα περισσότερα στα γαλλικά, αφού τα μόνα βιβλία που κυκλοφορούσαν πιο παλιά στην Ελλάδα ήταν το Μεταρρύθμιση και Επανάσταση και η Κριτική της Ρωσικής Επανάστασης. Κι αυτά όμως ήταν γνωστά μόνο από μια μειοψηφία. Ήταν εντυπωσιακό το πόσο άγνωστα στο ελληνικό κοινό ήταν τα περισσότερα έργα τους. Αντίθετα, τα έργα του Λένιν μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ ο Μαρξ στο μεγαλύτερο μέρος του παρέμεινε ουσιαστικά άγνωστος.

Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία, μετά τα γεγονότα του Μάη 1968, τα έργα της Ρ.Λ. εμφανίζονταν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το ένα μετά το άλλο και η σκέψη της αποδεικνυόταν πιο επίκαιρη παρά ποτέ. Οι ιδέες της αυτοδιαχείρισης, η κατάληψη και λειτουργία κάποιων επιχειρήσεων από τους ίδιους τους εργαζόμενους, η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών στο εσωτερικό των αριστερών κομμάτων, ήταν πολύ πιο κοντά στη σκέψη της Ρ.Λ., ενώ τα γεγονότα στις χώρες του "υπαρκτού σοσιαλισμού" επαλήθευαν με δραματικό τρόπο τις προβλέψεις της.

Ωστόσο, η Ελλάδα ακόμα δεν είχε μπει σ' αυτή τη φάση. Το πολιτικό σκηνικό της εποχής εκείνης ήταν πολύ διαφορετικό από το σημερινό: Υπήρχε ακόμα η Ένωση Κέντρου και η Αριστερά ήταν κατακερματισμένη, με την κύρια δύναμή της στο ΚΚΕ κι με ένα σύνολο κομμάτων μικρότερης εμβέλειας, όπως το ΚΚΕσ., το ΕΚΚΕ κ.λπ. Σε επίπεδο ιδεών και σε παραγωγή πολιτικής το ΚΚΕσ. υπερτερούσε, αλλά και σ' αυτόν τον χώρο η άγνοια των κειμένων της Ρ.Λ. ήταν μεγάλη, παρά τις μελέτες και τα άρθρα του Νίκου Πουλαντζά, που έφερε στο προσκήνιο τη σκέψη και τους προβληματισμούς της Ρ.Λ. Το έργο του Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός (1978), αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα πολύτιμο έργο για όποιον θα ήθελε να μελετήσει σε βάθος τις δυνατότητες ενός δημοκρατικού περάσματος στον σοσιαλισμό.

Ένα πολυσυζητημένο αλλά «άγνωστο» έργο

ΤΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ ΔΕΜΑΘΑ

ΡΟΖΑ ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ, Η συσσώρευση του κεφαλαίου - Μια συμβολή στην οικονομική εξήγηση του ιμπεριαλισμού[1]

Η παρουσίαση του έργου των κλασικών του εργατικού κινήματος παρουσιάζει πάντοτε δυσκολίες. Οι δυσκολίες αυτές συνδέονται με τις κατά περιόδους προσλήψεις του έργου αυτού που κινούνται μεταξύ «αγιοποιήσεως» και «δαιμονοποιήσεως» ανάλογα με την πολιτική οπτική αυτών που επιχειρούν την παρουσίαση και με τη σχέση τους με την ιστορία και τους αγώνες του εργατικού κινήματος και σε τελευταία ανάλυση με τον τρόπο που κατανοούν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, την κίνησή του και κατά συνέπεια και την αντιμετώπισή του.

Μέσα στο πλαίσιο που διαμορφώνεται από τις συγκεκριμένες δυσκολίες οι κίνδυνοι χρήσεων και καταχρήσεων και προσαρμογών σε συγκεκριμένες απόψεις αυξάνονται, καθώς, στις περισσότερες απόψεις, το έργο προσλαμβάνεται τμηματικά και αποκομμένο από το ιστορικό του πλαίσιο, όπως αυτό διαμορφώνεται από τα γενικά και από τα ειδικά του χαρακτηριστικά.

Η περίπτωση του συγκεκριμένου έργου της Ρόζας Λούξεμπουργκ είναι χαρακτηριστική. Επιχειρείται να παρουσιαστεί ως έργο μιας αγωνίστριας, «θεωρητικού», ηρωίδας που τείνει να θεσμοποιηθεί στην πολιτική καθημερινότητα, ενός έργου που, καθώς δεν έχει κυκλοφορήσει ολοκληρωμένο στα ελληνικά, παρά τις προσπάθειες που γίνονται εδώ και 40 χρόνια, «πλανιέται» στην σχετική βιβλιογραφία. Τι μπορεί να περιορίζει αυτές τις δυσκολίες; Μόνο η επιφύλαξη, και η προσπάθεια διαμόρφωσης ίδιας άποψης μέσα από τον προβληματισμό, την όποια πολιτική πρακτική και, μάλιστα, σε συλλογικό και όχι σε ατομικό επίπεδο. Μετά από αυτή την προειδοποίηση μπορούμε να προχωρήσουμε.  

Η Λούξεμπουργκ στα ελληνικά

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Η παρουσία της Λούξεμπουργκ και του έργου της ακολουθεί την ίδια αντιφατική και αποσπασματική πορεία και χρήση, που είχε, λίγο πολύ, η τύχη της ίδιας και των γραπτών της, στην όλη ιστορία του ευρωπαϊκού εργατικού κινήματος. Εδώ την ανθολογούμε με βάση και τις πολύτιμες πληροφορίες του Π. Νούτσου, όπως τις καταγράφει στην μοναδική απ’ ότι γνωρίζουμε πανεπιστημιακή εκδήλωση του Τομέα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής του Παν/μίου Ιωαννίνων στα 70χρόνια από την δολοφονία της (Δωδώνη τομ. ΙΗ, μέρος τρίτο, Ιωάννινα 1989), όπου και όλη η υπάρχουσα βιβλιογραφία μέχρι τη δεκαετία του ’40 σελ. 118-9 ) στην οποία εγγράφουμε και νέα στοιχεία.

Για πρώτη φορά συναντάμε αναφορά στην «άξια γερμανική σοσιαλιστική μειοψηφία» που αντιτάχθηκε στην γραμμή της Β’ Διεθνούς για τον χαρακτήρα του επερχόμενου πολέμου ως εθνικού», στις θέσεις της Φεντερασιόν του 1915 που είχε την ίδια τοποθέτηση ενάντια στον πόλεμο. Αλλά συγκεκριμένη αναφορά στο όνομα και την δράση της, πρωτοβρίσκουμε στο περιοδικό Σοσιαλιστής του Νίκου Γιαννιού στα 1918, σε πρωτοσέλιδο άρθρο «Η επανάστασις εν Γερμανία» (φ. της 2-12- 1918) και πάλι πρωτοσέλιδα στο ίδιο περιοδικό γίνεται αναφορά στη δολοφονία της «Ρόζα Λούξεμπουργκ» (φ.2-2- 1919 )∙ ακολουθεί στον Ριζοσπάστη άρθρο τού «Ηομο»(;): «Ο Σπάρτακος. Αι Αρχαί του» (φ. 12-1-1919 και 17-4-1919) και τον επόμενο χρόνο άρθρο «Ο Σπάρτακος και οι σκοποί του» (Ριζοσπάστης φ. 945-946) και στη συνέχεια επετειακό άρθρο, για τα δύο χρόνια από την δολοφονία της, στο έντυπο Εργατικός Αγών με την υπογραφή «Ταϋγέτης», ψευδώνυμο του Γ. Γεωργιάδη, ηγετικού τότε στελέχους του ΣΕΚΕ.

Δημοκρατία και αναρχία

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΕΡΤΙΚΑ

EDUARDO COLOMBO, Η βούληση του λαού (δημοκρατία και αναρχία), μτφρ. Ν. Γιαννίκας, Γ. Καράμπελας, Θ. Σκορδαρά, Φ. Τσαλούχου, Ν. Χριστόπουλος, εκδόσεις στάσει εκπίπτοντες, σελ. 160

Η σχέση της αριστεράς και της αναρχίας είναι, για να το πούμε όσο πιο ανώδυνα γίνεται, πολυκύμαντη. Όταν ο Μαρξ διέγραφε τον Μπακούνιν από τη Διεθνή, ξεκινούσε μια συγκρουσιακή σχέση που ο απόηχος της φθάνει ίσαμε τις μέρες μας. Ακόμη και σήμερα είναι διάχυτη μια απορριπτική προδιάθεση για τον αναρχισμό. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι η αναρχία εμμένει στη σκοπιά της ριζικής άρνησης – άρνηση κάθε λογής κυριαρχίας, άρνηση κάθε λογής εξουσίας. Παραφράζοντας τον Μπένγιαμιν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκεί όπου ο διαλεκτικός βλέπει μια ιστορική πρόοδο, ο αναρχικός βλέπει μια σειρά καταστροφών και ερειπίων. Τα ερείπια είναι οι εξεγέρσεις εκείνες που το χειραφετησιακό τους δυναμικό καταστέλλεται ή εξημερώνεται, για να μετατραπεί σε μια νέα μορφή ετερονομίας ή κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο.

Οι πολιτικές έννοιες έχουν πολεμικό χαρακτήρα. Και η αναρχία, αποστασιοποιημένη από τις θεσπισμένες πολιτικές διαδικασίες, προσάπτεται απ’ όλο το πολιτικό φάσμα ως κατηγορία στον εκάστοτε πολιτικό αντίπαλο, υπό την έννοια της ακύρωσης οποιασδήποτε τάξης και συνοχής. Σ’ αυτήν την πολεμική τοποθέτηση εναντίον του αναρχισμού έρχεται να αντιπαρατεθεί ο Αργεντίνος αναρχικός και ψυχαναλυτής Eduardo Colombo, με μια σειρά δοκιμίων του όσον αφορά τη δημοκρατία και την αναρχία. Ο Colombo, ανατρέχοντας στις νεοτερικές μορφές κυρίαρχης εξουσίας και στους τρόπους με τους οποίους νομιμοποιούνται, θέλει να αποκαλύψει ό,τι αποκλείεται ή περιθωριοποιείται από αυτές, κι αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από την κοινωνική χειραφέτηση. Σύμφωνα με τον ίδιο «η αναρχία είναι η μορφή ενός μη ιεραρχικού πεδίου, οργανωμένου χάριν και διαμέσου του δρώντος υποκειμένου… Ακόμα και στην πιο ανοικτή και ελεύθερη κοινωνία… ο αναρχικός θα είναι παραβάτης του κανόνα ενάντια σ’ αυτό που είναι, αυτός θα υπάρχει για ό,τι έχει τη δυνατότητα να εμφανιστεί».

Η στρατηγική επιλογή της αισιοδοξίας

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

Marina Abramović, Επικίνδυνα Παιχνίδια, 2008, 

τμήμα της ταινίας Stories on Human Rights

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΠΕΚΑΣ, Οι αισιόδοξοι, εκδόσεις Γαβριηλίδης, σελ. 252

    

Το αθηναϊκό τοπίο της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης και παρακμής είναι ένας πρώτης τάξης σκηνικός τόπος για να εγγράψει ο Βαγγέλης Μπέκας την υπόθεση του νέου του μυθιστορήματος, που διαθέτει δράση και μυστήριο, σασπένς και ανατροπές, πολιτικές ίντριγκες και συνωμοσίες, ερωτισμό και κοινωνική ευαισθησία.

Ο συγγραφέας κινείται με πολιτικά ορθή πυξίδα ανάμεσα στους αφηγηματικούς σκοπέλους, αντλώντας υλικό από την παρούσα κοινωνικοπολιτική συνθήκη που συναγωνίζεται την πιο ευφάνταστη συγγραφική επινόηση, χωρίς να αποφεύγει πάντοτε τον πειρασμό του σχολιασμού της επικαιρότητας που αποδυναμώνει το σφρίγος της εξιστόρησης και τις σειρήνες της στερεοτυπικής σκιαγράφησης των ηρώων στα δοκιμασμένα πρότυπα της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Ο ήρωάς του, ένας σαραντάρης ιδιόρρυθμος δημοσιογράφος, μονήρης και ετερόνομος, με ιδιότυπο στίγμα γραφής και αντισυμβατικές θεματικές, πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα του δημοσιογραφικού κατεστημένου που υπηρετεί σκοτεινά συμφέροντα και άτυπες δομές της κρατικής εξουσίας, αναζητώντας το άλλο και το διαφορετικό, στις παρυφές της πόλης, στον υπόκοσμο, στο λούμπεν προλεταριάτο και το περιθώριο.

Νεοελληνικότητα και Γυναίκα της Ζάκυθος

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ 

Οι παρανοήσεις είναι καμιά φορά αναμενόμενες, όταν κανείς συζητά σημαντικά κείμενα της γραμματείας μας. Έτσι, αναγκάζομαι να επανέλθω σε ένα πρόσφατο σχόλιό μου, μπαίνοντας στην άχαρη διαδικασία να παραθέσω και να σχολιάσω αυτούσια αποσπάσματα απ’ αυτό. Έγραφα, λοιπόν (10/11/2013), ξεκινώντας απ’ το ερώτημα:

...Τι είναι Η γυναίκα της Ζάκυθος; Ένα πεζό ποίημα; Ένα ποιητικό πεζό; Να μια πρώτη, κορυφαία αμφισημία. Μήπως πρόκειται για ένα «εθνικό» κείμενο; Μα παρουσιάζει το νεοελληνικό έθνος, εν τη γενέσει του, ως βαθιά διασπασμένο και αντιφατικό. Να μια δεύτερη, επίσης κορυφαία αμφισημία της Γυναίκας της Ζάκυθος. Όμως, μέσα από μια ακολουθία τέτοιων, αμφίσημων τρόπων, το κείμενο αυτό του Διονυσίου Σολωμού αναδεικνύεται ως κορυφαίο κείμενο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ως αντιπροσωπευτικό της νεοελληνικότητας. Γιατί και αυτή, δηλαδή η νεοελληνικότητα, είναι συνθεμένη, όπως και η Γυναίκα της Ζάκυθος, σε είδος μικτό και νόμιμο, με θεμελιώδεις, ανεπίλυτες αντιφάσεις να τη διαπερνούν.

Επ’ αυτών διατυπώνεται η ένσταση, ότι η Γυναίκα της Ζάκυθος δεν μπορεί να ειδωθεί έτσι όπως υποστηρίζω, μόνο και μόνο γιατί δεν εκδίδεται τη στιγμή της συγγραφής της (1826-29) αλλά πολύ αργότερα (1927). Γιατί όμως δεν μπορεί να ειδωθεί έτσι; Τι από τα προηγούμενα καταργεί ο χρόνος της έκδοσής της; Νομίζω πως τίποτα δεν καταργεί, αλλά ας δούμε το θέμα κι από μια άλλη όψη του.

Karl Marx: Χειρόγραφα 1844

Από την καθαρή θεωρία στη θετική κριτική

Claire Fontaine, Burning of P.I.G.S., 2011, βιντεοπροβολή

ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΡΟΖΑΝΗ

Στον πρόλογό του στα Χειρόγραφα 1844, ο Karl Marx δηλώνει την αφετηρία μιας καμπής των φιλοσοφικών του ενασχολήσεων, κάτω από την έντονη επιρροή που άσκησε πάνω του το έργο του Ludwig Feuerbach. "Μόνο με την εμφάνιση του Feuerbach", γράφει, "μπορούμε να πούμε πως αρχίζει η θετική, ουμανιστική και φυσιοκρατική κριτική. Όσο μικρότερος ο θόρυβός τους, τόσο πιο σίγουρη, βαθιά, διαδεδομένη και διαρκής είναι η επίδραση των έργων του Feuerbach, των μόνων έργων μετά τη Φαινομενολογία και τη Λογική του Hegel, που αποτελούν αληθινή θεωρητική επανάσταση".1 Πράγματι, στα Χειρόγραφα το ενδιαφέρον του Marx μετατοπίζεται από το πεδίο της καθαρής θεωρίας στο πεδίο της θετικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας, μετατόπιση η οποία θα καθορίσει τη μαρξική προοπτική, και μέσω της προβληματικής του ουμανιστικού φυσιοκρατισμού του Feuerbach, ο Marx θα επιχειρήσει να ολοκληρώσει την Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου (1843), η οποία παρέμεινε γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο ημιτελής. Ήδη, ωστόσο, μέσα στο μαρξικό χειρόγραφο της Κριτικής η επιρροή του Feuerbach είναι πλήρως εμφανής, όπως εμφανής άλλωστε είναι και η προετοιμασία του Marx να στρέψει το ενδιαφέρον του προς την θετική κριτική του ίδιου του εγελιανισμού με όρους της φυσιοκρατίας του Feuerbach. Δηλωτική ασφαλώς της μαρξικής προθετικότητας είναι η απόφανση του Marx, στην αρχή κιόλας του χειρογράφου της Κριτικής: "...η κριτική της θρησκείας είναι η προϋπόθεση για κάθε κριτική...

Καθάρια και πόσιμα νερά

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗ

Dan & Lia Perjovschi, Dan: All of it, 

Lia: Knowledge Museum, 2013, εγκατάσταση

ΕΛΕΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, Σκοτωμένο νερό, εκδόσεις Γαβριηλίδης, σελ. 205

Από δύο μέρη η συλλογή. Το πρώτο ατιτλοφόρητο: είκοσι τρία διηγήματα με τη μορφή  είτε αφηγηματικής μινιατούρας που εκτείνεται σε ελάχιστες μόνο αράδες, είτε σύντομων αφηγήσεων που ανέρχονται σε κάποιες εκατοντάδες λέξεις είτε εκτενέστερων εξιστορήσεων που δεν ξεπερνούν το όριο μερικών σελίδων. Το δεύτερο με τον τίτλο “Σκοτωμένο νερό”, απ' όπου και ο τίτλος της συλλογής: δεκατρία διηγήματα που χωρίς να χάνουν την αυτονομία τους μοιράζονται κοινό χώρο, κοινό χρόνο και κοινά πρόσωπα, για να συνομιλήσουν φωναχτά μεταξύ τους μέσα στην ευρύτερη αφηγηματική σύνθεση μιας μικρής νουβέλας.

Δύο κι οι βασικοί χρονικοί άξονες. Στο πρώτο μισό του βιβλίου το άμεσο παρόν, στο δεύτερο το πρόσφατο παρελθόν. Το πρωθύστερο της διάταξης αφενός προφυλάσσει την αφήγηση από το απλουστευτικό σχήμα του αιτίου-αιτιατού και από τη γλυκερή αντίστιξη ενός εξωραϊσμένου χτες με ένα εκφυλισμένο σήμερα και αφετέρου οργανώνει τα ίδια ερωτικά πάθη, τις ίδιες υπαρξιακές αγωνίες, τα ίδια κοινωνικά προβλήματα σε δύο διαδοχικούς αλλά διαφορετικούς άξονες αναφοράς, έτσι που το κολάζ της νεοελληνικής πραγματικότητας να αποκτήσει τη διάσταση του βάθους.

Η Φυσική ως Φιλοσοφία

ΑΠΟ ΤΙΣ ΦΥΣΙΚΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ

Άννα Λάσκαρη, Barrier, 2013, plexiglass και νέον 

MICHAEL READHEAD, Από τη Φυσική στη Μεταφυσική, Μετάφραση: Γιώργος Κατσιλιέρης – Αθανάσιος Σαμαρτζής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 136

Δεν υπάρχει καταρχήν κανένας λόγος για να πιστεύουμε ότι, κατεβαίνοντας κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο, τα πράγματα θα γίνονται πιο απλά και όχι πιο περίπλοκα

Μ. Ρέντχεντ 

Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται σε όσους δεν έχουν κάποια, μικρή έστω, ενασχόληση με τα φιλοσοφικά ζητήματα, τα πλέον προφανή πράγματα για τον κοινό νου είναι αυτά που είναι δυσκολότερο να αποδειχτούν. Έτσι, λόγου χάριν, η ιδέα πως ο κόσμος μας υπάρχει αντικειμενικά «εκεί έξω» αποτελεί μια φιλοσοφική θέση, η οποία, όσο μπορούμε να υποθέσουμε σήμερα, είναι αδύνατο να επιδεχθεί την οποιαδήποτε επιστημονική διερεύνηση. Που πάει να πει πως το εάν υφίσταται ή όχι αντικειμενικά ο κόσμος –ή βρίσκεται όλος μέσα στο «νου» μου, όπως ισχυρίζονταν ο επίσκοπος Μπέρκλεϋ- είναι κάτι μη διερευνήσιμο επιστημονικά. Μπορούμε, προφανώς, να επικαλεστούμε βάσιμους λόγους για να το ισχυριστούμε, δεν παύει, ωστόσο, να αποτελεί τίποτε περισσότερο από ισχυρισμό.  Γιατί να το «αποδείξουμε» αποκλείεται.

Υπάρχει, λοιπόν, αντικειμενικά ο κόσμος; Ναι, απαντά ο Ρέντχεντ. Και όχι μόνο: μπορούμε, επιπλέον να έχουμε γνώση αυτού του αντικειμενικού κόσμου. Ως προς αυτό επικαλείται ένα εξελικτικό επιχείρημα, διατείνεται, δηλαδή, πως «η μόνη βάσιμη εξήγηση για το ότι καταφέραμε να επιβιώσουμε ως είδος συνίσταται στο ότι οι αισθήσεις μας έχουν ευρέως προσαρμοστεί κατά τρόπον ώστε να καταγράφουν τον κόσμο έτσι όπως πράγματι είναι». Αν δεν συνέβαινε αυτό, αν είχαμε μια εσφαλμένη αντίληψη του κόσμου η επιβίωσή μας θα συνιστούσε απολύτως παράδοξο γεγονός.

Στην πλάτη του αρχαιοφύλακα

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΜΗΛΑΚΗΣ, Το έθνος και τα ερείπιά του: Αρχαιότητα, αρχαιολογία και εθνικό φαντασιακό στην Ελλάδα, μτφρ. Νεκτάριος Καλαϊτζής, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σ. 384

DeAnna Maganias, Hollow Mountain, 

2013, Πεντελικό μάρμαρο

Ο όρος «κρίση», όπως ευρέως χρησιμοποιείται για να περιγράψει την παρούσα οικονομική και -ως εκ τούτου- κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα, ηχεί πλέον σχεδόν ευχάριστα. Μοιάζει με φενάκη που αποκρύπτει έναν βαθύτερο και σαρωτικό δομικό μετασχηματισμό σε όλες τις εκφάνσεις του βίου. Στην κυριολεξία της υποδηλώνει μια κατάσταση οριακή, η οποία όμως σύντομα θα παρέλθει και, αργά ή γρήγορα, πολλά θα ξαναθυμίσουν ένα σε πολλές περιπτώσεις ήδη εξιδανικευμένο χθες. Μοιάζει, με άλλα λόγια, να εξυπηρετεί την περιγραφή μιας αρνητικής συγκυρίας με ημερομηνία λήξης, μιαν αναγκαία διόρθωση ή μια περιστασιακή δοκιμασία, όπως επίσης μια κάποια προσμονή επιστροφής και επανόδου στην περασμένη ομαλότητα και την ευρυθμία.

Η χρήση της λέξης «κρίση» είναι, θα τολμούσα να πω, καταπραϋντική. Ο διαθρωτικός μετασχηματισμός που λανθάνει στο πλαίσιό της είναι ριζικός. Τίποτα δεν θα επανέλθει, τίποτα δεν προεικονίζει την ανάκαμψη. Το μέλλον προτάσσει εντελώς καινοφανή επίδικα και νέα διακυβεύματα. Και κάπου εδώ σοβεί μια -εξόχως ιδεολογική- διαμάχη για τη φύση και τον χαρακτήρα του επερχόμενου. «Ιδεολογική», καθότι περνάει όχι μόνο μέσα από την προβολή ενός αιτήματος ανανέωσης του κυρίαρχου πολιτισμικού αφηγήματος για την Ελλάδα, αλλά κυρίως μέσα από τον τρόπο που αυτό θα καταστεί εφικτό, από τον τρόπο δηλαδή που θα αναδομήσει και θα ανασημασιοδοτήσει το παρελθόν και τα σύμβολά του, το κατά πόσο θα ξαναγράψει την ιστορία επιβάλλοντας νέες λέξεις, νέους δυισμούς και όρους ως τους πλέον κατάλληλους να την διηγηθούν.

Παιχνίδι χωρίς σύνορα

Έργο του Γιάννη Κολιού, από την έκθεση

Παιχνίδι χωρίς σύνορα

που φιλοξενείται στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων στο Πάρκο Ελευθερίας

Διάρκεια έως Πέμπτη 23 Ιανουαρίου 2014

Συμμετέχουν:

Αθανασίου Αντώνης, Αλτουνιάν Γκάγκικ, Ανούση–Ηλία Ρένα, Βακάλη-Συρογιαννοπούλου Φιλομήλα, Γιαχανατζή Νέλλη, Γριμάλδη-Κορομηλά Ράνια, Δεσεκόπουλος Νίκος, Ζαβιτσάνου Αννή, Καμπάνης Μάρκος, Κολιός Γιάννης, Κότσαρης Γρηγόρης, Κότσαρης Μιχάλης, Κουμαντάκη Δήμητρα, Κτιστοπούλου Μαρία, Λιάνα Μελισσαρατου, Μενδρινού Άννα, Ξενάκη Μαριάννα, Παπαγιάννης Θεόδωρος, Παπαγιάννη Σύνη, Πετροπούλου-Δημητράκη Μιμή, Ράλλης Τάσος, Σταϊνχάουερ Βαρβάρα, Τσιρογιάννης Δημήτρης και Φωτοπούλου Πηνελόπη. 

Κομμουνισμός - Κυριαρχία του λαού

ΤΗΣ JODI DEAN

Ριζοσπαστική δημοκρατία και συλλογικά κινήματα σήμερα

Προδημοσίευση από τον τόμο που θα εκδοθεί τον Ιούνιο του 2014 από τις εκδόσεις Ashgate, στα αγγλικά, με την επιμέλεια των Αλ. Κιουπκιολή και Γ. Κατσαμπέκη. Κάθε Κυριακή δημοσιεύουμε ένα μεταφρασμένο απόσπασμα από κείμενο του τόμου.

Την τελευταία δεκαετία, σημαντικοί θεωρητικοί υποστήριξαν την ανάγκη να σκεφτούμε ξανά το θέμα του κομμουνισμού. Ο κομμουνισμός, ως υπόθεση, πραγματικότητα ή ορίζοντας, εμφανίστηκε εκ νέου επίκαιρος. Στο παρόν κείμενο, παρουσιάζω τον «λαό ως εμάς τους υπόλοιπους» (the people as the rest of us) ως μια αναδιατύπωση της ιδέας του προλεταριάτου και ως υποκείμενο του κομμουνισμού.

Ο κομμουνισμός είναι ένας όρος που δηλώνει τον συλλογικό προσδιορισμό της κοινής κατάστασης του λαού από τον λαό, την κυριαρχία του λαού. Ο λαός δεν είναι ένα όλον ή μια ενότητα. Είναι ένας διχασμένος, διχαστικός λαός, εμείς οι υπόλοιποι, εμείς που η δουλειά μας, οι ζωές μας και το μέλλον μας απαλλοτριώνονται, χρηματικοποιούνται, γίνονται αντικείμενο κερδοσκοπίας για τη χρηματική ικανοποίηση των ολίγων. Ο Georg Lukács αναφέρεται στον λαό με αυτήν ακριβώς την έννοια όταν εξηγεί τον διαλεκτικό μετασχηματισμό της έννοιας του λαού στην περιγραφή της Ρωσικής Επανάστασης από τον Λένιν: «Η θολή και αφηρημένη έννοια του ‘λαού’ έπρεπε να απορριφθεί, αλλά αυτό για να μπορέσει να αναπτυχθεί μια επαναστατική, ιδιαίτερη έννοια του ‘λαού’ -η επαναστατική συμμαχία των καταπιεσμένων- από μια συγκεκριμένη κατανόηση των συνθηκών της προλεταριακής επανάστασης».

Τα εικαστικά έργα τού τεύχους προέρχονται από την έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη, «Το κόκκινο και το μαύρο. Χαρακτική 1963-2013», που διοργανώνει το ΜΙΕΤ, στο Μέγαρο Εϋνάρδου, Αγ. Κωνσταντίνου 20 & Μενάνδρου. Διάρκεια: 5 Δεκεμβρίου 2013 – 31 Ιανουαρίου 2014

Ο ομιλητής, 1968, Οξυγραφία και ακουατίντα

2013

Για έναν ακόμη χρόνο, οι «Αναγνώσεις» πορευθήκαμε στο πρωτόγνωρο τοπίο της κρίσης, επιμένοντας στην κριτική, τις ιδέες και τα επιχειρήματα, στο πεδίο του λόγου, της τέχνης και των επιστημών, στην κατατεθειμένη γνώση των βιβλίων, στη γόνιμη διαδικασία όσμωσης και αναστοχασμού, μέσα σε ένα ιδεολογικό και κοινωνικό κλίμα που συνεχώς αλλάζει, ελπιδοφόρα και ταυτόχρονα δραματικά.

Με δεδομένη τη διάθεση συμμετοχής στο πνευματικό γίγνεσθαι ως πολίτες του ιστορικού παρόντος, με δεδομένη τη διάχυτη αμηχανία, ανάμικτη με την οργή, και παρά τις εντεινόμενες «κοσμικότητες», οι συνεργάτες μας, αλλά και οι αναγνώστες μας, συνέβαλαν, και συμβάλλουν κάθε Κυριακή, στη συνθήκη διαλόγου και προβληματισμού που τόσο την έχουμε ανάγκη όλοι.

Ευχαριστούμε

Η σύνταξη των «Αναγνώσεων»

Οι συνεργάτες μας το 2013

Νόαμ Τσόμσκι

Μια ματιά στη σκέψη του

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΤΣΟΥ

Διαδήλωση, 1966, Λιθογραφία

Πριν από λίγο κυκλοφόρησε στα ελληνικά ένα ακόμη βιβλίο του Noam Chomsky. Πρόκειται για το Πώς λειτουργεί ο κόσμος (2013) που περιλαμβάνει ομιλίες και συνεντεύξεις του διατυπωμένες σε «προσιτό και ευανάγνωστο» λόγο κατά τις δεκαετίες του ’80 και κυρίως του ’90 (μια ειδική αναφορά γίνεται στο Ανατ. Τιμόρ, το οποίο αποτέλεσε και θέμα διάλεξής του στη Μελβούρνη, στις 23 Ιανουαρίου 1995, μετά και τη σύμπραξη της Αυστραλίας στην εισβολή της Ινδονησίας και την αθρόα σφαγή των κατοίκων του· βλ. Στην αυγή του νέου αιώνα, Αθήνα 2002, 234/235). Αν λάβουμε επίσης υπόψη και τη συνέντευξή του στην Αυγή (8.12.2013), στην οποία με σαφήνεια αναδιατυπώνει τις θέσεις του για τον «πραγματικά υπαρκτό καπιταλισμό», αλλά και τη συχνή μνεία των απόψεών του, μάλλον είναι χρήσιμο να αναχθούμε στους κύριους αρμούς της συλλογιστικής που είχε αρχικά αναπτύξει ο Αμερικανός διανοούμενος.

Στις Ενωμένες Πολιτείες ο γαλλικός «Μάης» είχε προϋπάρξει. Μολονότι ουδέποτε παρατηρήθηκε η συντριβή της «άλλης» Αμερικής, ακόμη και στην πε­ρίοδο του McCarthy, η ριζοσπαστική παράδοση έβρισκε διαρκώς τρόπους για την αναζωογόνησή της. Εκτός από τα πολιτικά σχήματα της κοινωνικής αμφισβήτη­σης εμφανίσθηκαν νεωτερικοί πυρήνες πανεπι-στημιακών δασκάλων και φοιτητών/τριών (όπως η ομάδα που αναλαμβάνει το 1959 την έκδοση Studies on the Left), διαχύθηκε η εμπειρία της «beat Generation» και στη συνέχεια των «hippies», δι­ασώθηκαν ακόμη και στην εποχή του ψυχρού πολέμου ομάδες «ειρηνιστών» (όπως οι «Peacemakers»), ανανεώθηκαν πρωτοβουλίες για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων που οδήγησαν στο κίνημα των Αφροαμερικανών, εκδιπλώθηκε ένα σφριγηλό κίνημα εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ και προφανώς όλες αυτές κινήσεις συνέκλιναν σε ό,τι θα μπορούσε να ονομασθεί «αμερικανικό ’68».

Ο Ευρώτας και η σωτηρία του

ΛΑΚΩΝΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 2014, εκδόσεις Ιδιομορφή, Σπάρτη, σελ. 256

Διαδήλωση, 1965, Λιθογραφία

Πιστό στην παράδοση που το ίδιο έχει δημιουργήσει, κυκλοφορεί και φέτος, με την φροντίδα του Γιώργου Κώτσου, της Σοφίας Αντωνάκου και των εκδόσεων Ιδιομορφή, το Λακωνικόν Ημερολόγιον, αφιερωμένο αυτή τη φορά στον Ευρώτα, το ποτάμι που διασχίζει τη Λακωνία, αφυδατωμένο πλέον τα καλοκαίρια, εξαιτίας συνεχών ανθρωπογενών παρεμβάσεων.

Έχοντας πίσω του 16 τόμους, αφιερωμένους κάθε χρόνο σε ένα ξεχωριστό θέμα που αφορά την περιοχή, το Ημερολόγιον, που κυκλοφορεί αδιαλείπτως από το 1998, συγκροτεί πλέον ένα σώμα λακωνολογικών επετηρίδων, με άψογη τυπογραφική εμφάνιση, το ενδιαφέρον των οποίων υπερβαίνει τα τοπικά όρια.

Η φετινή επιλογή του ποταμού Ευρώτα έγινε, όπως ομολογείται προλογικά, «από φόβο». Φόβο «μήπως και στον ορυμαγδό της κρίσης τον χάσουμε από κινήσεις αλόγιστες». Κινήσεις για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των οποίων η εγρήγορση των περισσοτέρων, στο όνομα της «ανάπτυξης», έχει ατονήσει...