Η εθνικομουσικολογία σήμερα

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΛΛΙΜΟΠΟΥΛΟΥ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΝΤΙΝΑ

Σε λίγες μόνο δεκαετίες, η εθνομουσικολογία διένυσε τεράστια απόσταση, τόσο σε επίπεδο μεθοδολογίας, όσο και θεωρίας. Ενώ οι πρώτοι εκπρόσωποι του πεδίου μελετούσαν γεωγραφικά απομονωμένες, περιχαρακωμένες και «αυθεντικές» μουσικές παραδόσεις σε μακρινούς και εξωτικούς τόπους, από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 οι εθνομουσικολόγοι στρέφονται στη μελέτη οικείων πολιτισμών και σε σύγχρονα μουσικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα την κλασική και λαϊκή μουσική.

Έτσι, ο διαγωνισμός τραγουδιών της Eurovision, η μουσική rai της Αλγερίας, η turbo-folk της Σερβίας, η ραπ της Παλαιστίνης κατέχουν κεντρική θέση στην εθνομουσικολογική έρευνα και συνυπάρχουν με τα κλασικά ενδιαφέροντα των εθνομουσικολόγων για τη μουσική γκαμελάν της Ιάβας, την κλασική ινδουστάνικη μουσική και τη μουσική των γηγενών ινδιάνικων φυλών της Αμερικής.41

Στην κλασική έρευνα πεδίου σε εξωτικούς προορισμούς, εκτός από την επιτόπια έρευνα οίκοι, έρχονται να προστεθούν και άλλες εναλλακτικές εθνογραφικές πρακτικές όπως η πολυτοπική εθνογραφία ή η διαδικτυακή επιτόπια έρευνα με θέμα μια «εικονική» κοινότητα, ενώ η μακρά παραμονή αντικαθίσταται συχνά από σύντομες τακτικές εξορμήσεις στο πεδίο. Οι νέες τεχνολογίες –όπως για παράδειγμα τα διαδικτυακά περιοδικά που δίνουν τη δυνατότητα συμπερίληψης ήχου και εικόνας ή τα ιστολόγια, τα οποία αποτελούν καινούργια πλατφόρμα εθνογραφικών σημειώσεων– αλλάζουν τον τρόπο που γράφουμε, σκεφτόμαστε και παρουσιάζουμε τον Εαυτό και τους Άλλους και τον τρόπο που συνδεόμαστε με τους συνεργάτες/-ιδες από το πεδίο, αλλά και με το ευρύτερο ακροατήριο.

Μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες, οι εθνομουσικολόγοι, εμπνεόμενοι από τις μαρξιστικές και τις μετααποικιακές θεωρίες, την ανθρωπολογία και τις πολιτισμικές σπουδές, αντικατέστησαν όρους όπως «πρωτόγονος» και «αυθεντικός» με έννοιες όπως εξουσία, εκτοπισμός, κοσμοπολιτισμός, μουσική διαμεσολάβηση. Η έννοια της διαλογικότητας του Μπαχτίν, η έννοια της ηγεμονίας του Gramsci, οι φαντασιακές κοινότητες του Anderson, η θεωρία της πρακτικής και το habitusτου Bourdieu, η επιτελεστικότητα της Butler έχουν ενσωματωθεί πλέον στον εθνομουσικολογικό λόγο, ενώ νέα ερευνητικά πεδία βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της εθνομουσικολογικής έρευνας, όπως για παράδειγμα η μελέτη του ήχου, η σχέση της μουσικής με τον τουρισμό, την οικολογία, τη βία και τον πόλεμο, την αρρώστια.

Σήμερα, καθώς τα ερωτήματα για τη συμβολή της εθνομουσικολογίας στη διαμόρφωση αναστοχαστικών προσεγγίσεων στην εθνογραφική επιτόπια έρευνα, στα είδη γραφής και στις μορφές αναπαράστασης παραμένουν καίρια, διακρίνεται παράλληλα μια στροφή γεμάτη αβεβαιότητες και δισταγμούς προς τον προσδιορισμό της εθνομουσικολογικής θεωρίας και γενικότερα μια συζήτηση για τη θέση της θεωρίας στην εθνομουσικολογία.

Ένα πάγιο αίτημα είναι η παραγωγή θεωρίας προσαρμοσμένης στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εθνομουσικολογικού αντικειμένου, καθώς και η πρωτότυπη θεωρητική συμβολή της σε γειτονικούς κλάδους των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Κατά συνέπεια, διακρίνεται η ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου ανάμεσα στην εθνομουσικολογία και τις άλλες επιστήμες που έχουν ως αντικείμενο έρευνας τη μουσική, όπως η μουσικολογία, η ιστορική μουσικολογία και οι σπουδές της λαϊκής μουσικής, ενώ παράλληλα οι εθνομουσικολόγοι επιθυμούν μια αμφίδρομη θεωρητική σχέση με την ανθρωπολογία · σχέση που για πολλές δεκαετίες ήταν μονόδρομη. Επιπλέον, οι εθνομουσικολόγοι ακόμα δέχονται επιρροές από τις φεμινιστικές θεωρίες, τη φαινομενολογία, τις πολιτισμικές σπουδές, τη διαλογική και αναστοχαστική εθνογραφία.

Καίρια ερωτήματα που συνεχίζουν να προβληματίζουν τους/τις εθνομουσικολόγους αφορούν τη σχέση θεωρίας και εθνογραφίας: πώς η θεωρία οδηγεί και πλαισιώνει την εθνογραφική περιγραφή και, αντίστροφα, ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά της εθνογραφικής ερευνητικής διαδικασίας που επιτρέπουν στους/στις εθνομουσικολόγους να παράγουν και να αναπαριστούν γνωστικά/ερμηνευτικά αποτελέσματα, θεωρητικά συμπεράσματα και μια επιστημολογία της μουσικής οικείων και άλλων πολιτισμών.

Από το τόμο Εισαγωγή στην εθνικομουσικολογία, που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Ασίνη. Με κείμενα των: Alan Merriam, Adelaida Reyes, Bonnie C. Wade, Helen Myers, John Baily, Richard Widdess, Regula Qureshi, Jeff Toddtiton, Debora Hwong, Timothy Rice, Jonathan Shannon

H Ελένη Καλλιμοπούλου και η Αλεξάνδρα Μπαλάντινα είναι εθνομουσικολόγοι

Βασίλης Μπαλάσκας, Culture, 2013, eγκατάσταση