Η Λούξεμπουργκ στα ελληνικά

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Η παρουσία της Λούξεμπουργκ και του έργου της ακολουθεί την ίδια αντιφατική και αποσπασματική πορεία και χρήση, που είχε, λίγο πολύ, η τύχη της ίδιας και των γραπτών της, στην όλη ιστορία του ευρωπαϊκού εργατικού κινήματος. Εδώ την ανθολογούμε με βάση και τις πολύτιμες πληροφορίες του Π. Νούτσου, όπως τις καταγράφει στην μοναδική απ’ ότι γνωρίζουμε πανεπιστημιακή εκδήλωση του Τομέα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής του Παν/μίου Ιωαννίνων στα 70χρόνια από την δολοφονία της (Δωδώνη τομ. ΙΗ, μέρος τρίτο, Ιωάννινα 1989), όπου και όλη η υπάρχουσα βιβλιογραφία μέχρι τη δεκαετία του ’40 σελ. 118-9 ) στην οποία εγγράφουμε και νέα στοιχεία.

Για πρώτη φορά συναντάμε αναφορά στην «άξια γερμανική σοσιαλιστική μειοψηφία» που αντιτάχθηκε στην γραμμή της Β’ Διεθνούς για τον χαρακτήρα του επερχόμενου πολέμου ως εθνικού», στις θέσεις της Φεντερασιόν του 1915 που είχε την ίδια τοποθέτηση ενάντια στον πόλεμο. Αλλά συγκεκριμένη αναφορά στο όνομα και την δράση της, πρωτοβρίσκουμε στο περιοδικό Σοσιαλιστής του Νίκου Γιαννιού στα 1918, σε πρωτοσέλιδο άρθρο «Η επανάστασις εν Γερμανία» (φ. της 2-12- 1918) και πάλι πρωτοσέλιδα στο ίδιο περιοδικό γίνεται αναφορά στη δολοφονία της «Ρόζα Λούξεμπουργκ» (φ.2-2- 1919 )∙ ακολουθεί στον Ριζοσπάστη άρθρο τού «Ηομο»(;): «Ο Σπάρτακος. Αι Αρχαί του» (φ. 12-1-1919 και 17-4-1919) και τον επόμενο χρόνο άρθρο «Ο Σπάρτακος και οι σκοποί του» (Ριζοσπάστης φ. 945-946) και στη συνέχεια επετειακό άρθρο, για τα δύο χρόνια από την δολοφονία της, στο έντυπο Εργατικός Αγών με την υπογραφή «Ταϋγέτης», ψευδώνυμο του Γ. Γεωργιάδη, ηγετικού τότε στελέχους του ΣΕΚΕ.

Είναι η εποχή που, με απόφαση της Γ’ Διεθνούς, ο Πάουλ Φρέλιχ, μαζί με την Κλάρα Τσέκιν και τον Α. Βόρσκι, αναλαμβάνουν να συγκεντρώσουν και να εκδώσουν τα Άπαντά της. Απόφαση όμως που γρήγορα λησμονήθηκε, και ας ήταν έτοιμοι στο τυπογραφείο οι πρώτοι 5 τόμοι. Με βάση ό,τι υλικό σώθηκε και μπόρεσε να συγκεντρώσει, καθώς και την κοινή διαδρομή τους, ο Φρέλιχ, διαγεγραμμένος πια από το Κ.Κ. Γερμανίας και αφού από λάθος αφέθηκε ελεύθερος από στρατόπεδο συγκέντρωσης που τον είχαν κλείσει οι Ναζί και τη φυγή του στο Παρίσι, στα 1939, και πριν ξανακλειστεί σε στρατόπεδο, εκδίδει την πληρέστερη βιογραφία της, που στα ελληνικά θα πρωτοεκδοθεί στη διάρκεια της Δικτατορίας στα 1972. Σ’ αυτή την πρώτη περίοδο της Διεθνούς πάντως εντάσσεται και η προκήρυξη στα 1924 της Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων και της ΟΚΝΕ στα πεντάχρονα από την δολοφονία της, και κάποιες, με βάση αυτή, εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις, που ο Νούτσος καταγράφει, παραπέμποντας στο Ριζοσπάστη, την αντίστοιχη στο Εργατικό Κέντρο Ιωαννίνων, με την «παρουσία πλήθους εργατών και διανοουμένων» (φ. 24-1 1924).

 Από εδώ και πέρα, αποσπάσματα του έργου της ή αναφορές στην ίδια εκτός από την επίσημη γιορτή μνήμης των τριών «Λ», Λένιν, Λούξεμπουργκ, Λήμπκνεχτ, κάθε Γενάρη, της Γ’ Διεθνούς (ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, Ιαν. 1929 τομ. Γ’ 1975), συναντάμε σε περιόδους έντονων καπιταλιστικών κρίσεων και κυρίως από του διαφωνούντες με την επίσημη γραμμή του ΚΚΕ και της Γ’ Διεθνούς. Γραμμή η οποία, ενώ δεν μπορεί να μη σεβαστεί τη θυσία της, δεν αντέχει να αντιπαρατεθεί με τις κριτικές θέσεις της για την πορεία της μπολσεβίκικης Επανάστασης, την αντίθεσή της στον υπερσυγκεντρωτισμό της αντίληψης του Λένιν για το κόμμα Νέου Τύπου και τον Δημοκρατικό Συγκεντρωτισμό, και τον ιδιότυπο «μπλανκισμό» του, την από μέρους της βαθιά αίσθηση της Δημοκρατίας, την αξία του «Αυθόρμητου» των εξεγερσιακών διαδικασιών. Θέσεις που καταγγέλλονται μάλιστα ως «λουξεμβουργισμός» και οι υπερασπιστές τους διώκονται και εξορίζονται στην ΕΣΣΔ. Στο πλαίσιο αυτής της γραμμής, η αναφορά στη Λούξεμπουργκ γίνεται μόνο ως «θύμα της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας», επιμένοντας στην λογοτεχνική αξία και μόνο του έργου της. Γραμμή που ακολουθείται με συνέπεια μέχρι και σήμερα από το ΚΚΕ... Χαρακτηριστικό αυτής της συνέπειας είναι πως η μόνη έκδοση κειμένου της, καθ’ όλη την μεταπολίτευση, είναι εκείνη του Οδηγητή στα 1987 (βλ. και Ριζοσπάστη, 27-9) με τα Γράμματα της απ’ τη Φυλακή στη Σόνια Λήμπκνεχτ, με έναν τριών και κάτι σελίδων ουδετεροποιημένο πρόλογο, στη γραμμή που προαναφέραμε και μια χωρίς εξηγήσεις αναφορά στα ...«λάθη» της, καθώς και την επισήμανση ότι «μόνο η ιδιοφυία του Λένιν έλυσε θεωρητικά και πρακτικά... τα προβλήματα»!

 Μοναδικές εξαιρέσεις, ένα διστακτικό άρθρο στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, νέα περ., του «Πετράνου» (Οικονομίδης): «Περισσότερη προσοχή στο ιδεολογικό μας μέτωπο» (Σεπτ. 1932) και δύο κριτικά άρθρα του Μ. Πορφυρογένη, «Ρόζα Λούξεμπουργκ», στο πρώτο τχ. των Νέων Πρωτοπόρων, και την ίδια χρονιά στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, νέα περ., αρ. 12, «Πάνω σε μια κριτική», όπου ρητά αναφέρεται ότι πρόλαβε η Ρ.Λ. να διακρίνει τους «κινδύνους της ρωσικής επανάστασης». Βέβαια, και ο Γ. Κορδάτος και ο Π. Πουλιόπουλος, όντας ακόμη εντός του κόμματος, έχουν με άρθρα τους αναφερθεί στη Ρ.Λ. κατά τη διάρκεια της εσωκομματικής πάλης του 1925-1928.

 Την ίδια περίοδο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αναλυτική αναφορά στο έργο της «Λούξεμβουργ», όπως και σε εκείνο των Λένιν, Κάουτσκι, Μπερνστάιν και Λίμπνεχτ, σε πανεπιστημιακό πεδίο, από τον οπαδό του «από καθ’ έδρας σοσιαλισμού» και εκδότη του Αρχείου Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών, καθηγητή στην ΑΣΟΕΕ Δημήτριου Καλιτσουνάκη, στο πρώτο απ’ ότι γνωρίζουμε σύγγραμμα Πολιτικής επιστήμης στην ελληνική βιβλιογραφία (εκδ. Ελευθερουδάκης & Μπάρτ, εν Αθήναις 1925, σελ. 101 επ.) Αξίζει να καταγράψουμε την γνώμη του γι’ αυτήν και τον Λίμπνεχτ, «ως υπέρμαχους του μεγάλου προλεταριακού απελευθερωτικού αγώνος ... ως ιδεομάρτυρες του τίμιου σοσιαλιστικού αγώνος» (σελ. 108).

 Την ίδια εποχή δημοσιεύεται στο περ. Ηλύσια τχ. Α’, Αθήνα 1927, το κείμενο του Ν. Καζαντζάκη «Η κραυγή της Ρόζας Λούξεμπουργκ», αναδεικνύοντας την ευρύτερη απήχηση που είχε το έργο και η πολύμορφη προσωπικότητα και πράξη τούτης της ασυμβίβαστης γυναίκας στους πιο ευαίσθητους δέκτες των εξελίξεων του μεσοπολέμου. Στις Επιστολές στη Γαλάτεια μάλιστα ο Καζαντζάκης αναφέρει ότι από το 1922 αγοράζει όλα της τα βιβλία, συλλέγει της κάρτες της αλληλογραφίας της, στοχεύοντας στη μετάφρασή τους στα ελληνικά (Επιστολή 33 σελ. 83-84, εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1958)

 Πάντως στις αρχές της δεκαετίας του ’30, λόγω και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης αλλά και των διασπάσεων του Κομμουνιστικού Κινήματος, αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον για την κριτική σκέψη της Ρ.Λ., με άρθρα κυρίως του Π. Πουλιόπουλου, στο ομώνυμο με την οργάνωσή του περ. Σπάρτακος, και για πρώτη φορά έχουμε έκδοση από τον Κ. Σκλάβο ολόκληρου έργου της Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση στα 1934. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι αναφορές στο έργο της από την άλλη ομάδα της Αριστερής Αντιπολίτευσης, τους Αρχειομαρξιστές (Πάλη των Τάξεων, Ιανουάριος 1931) και η ανάδειξη της κριτικής της για το σοβιετικό καθεστώς. Με αυτές τις κριτικές απόψεις συμφωνούν και ανένταχτοι κομμουνιστές –πάντα υπήρχε αυτό το είδος στις γραμμές του κινήματος– όπως ο Κορδάτος, αλλά και μια μερίδα αριστερών σοσιαλιστών, κυρίως με άρθρα στη Σοσιαλιστική Επιθεώρηση. Ενδεικτική η βιβλιοκριτική του Στ. Σωμερίτη για το περιεχόμενο του έργου που είχε μεταφράσει ο Κ. Σκλάβος. Κοινή συνισταμένη, σύμφωνα με τον Νούτσο, σ’ αυτές τις αναφορές, η κατάταξη της Ρ.Λ. «στους αγνούς διανοούμενους της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας».

 Θα περάσουν χρόνια παντελούς αγνόησης, και της ίδιας και του έργου της, με μοναδικές σποραδικές εξαιρέσεις στην διάρκεια του εμφυλίου από την Σοσιαλιστική Επιθεώρηση, για να φτάσουμε στο χάραμα της άνοιξης της Αριστεράς του 1958, που ο παλιός αρχειομαρξιστής Άγις Στίνας θα εκδώσει σε μικρό αριθμό αντιτύπων την Ρώσικη Επανάσταση, ενώ στο περ. Καινούργια Εποχή την ίδια περίοδο θα δημοσιευτούν τα «Γράμματα απ’ τη φυλακή», πιθανότατα μεταφρασμένα από τον Νίκο Καζαντζάκη (αρχείο Τάσου Γουδέλη).

 Θα ακολουθήσει και πάλι μια μεγάλη περίοδος σιωπής, με φωτεινή εξαίρεση τον αείμνηστο Αριστόβουλο Μάνεση, που από το ...1962 ανέλυε στους φοιτητές του, με το πάθος και την οξυδέρκεια που τον διέκρινε, τις αντιλήψεις της Λούξεμπουργκ για τη δημοκρατία και την ελευθερία.

 Για να έρθει η μεγάλη εκείνη εξέγερση του 1968, όπου το όνομα και τα γραπτά της θα ξεπηδήσουν και από τις δυο πλευρές των δύο κόσμων της χωρισμένης Ευρώπης, τόσο στις διεργασίες και αναζητήσεις της Άνοιξης της Πράγας όσο και τις αντίστοιχες του βερολινέζικου φοιτητικού κινήματος και του παρισινού Μάη, ξαναφέρνοντας στην επικαιρότητα της πολιτικής το ξεχασμένο επαναστατικό ρεύμα-όραμα ενός δημοκρατικού επαναστατικού προτάγματος, που από τους «Ουτοπικούς», τον νεαρό Μαρξ, τη Ρόζα, τον Πάνεκουκ, έρχεται να δέσει με τις αναζητήσεις της εξεγερμένης νεότητας. Διεργασίες και αναζητήσεις ενός ελευθεριακού Κομμουνισμού, μιας Νέας Αριστεράς, που περνάνε με ένταση και στο δικό μας αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, με τις πρώτες εκδόσεις της εντυπωσιακής βιογραφίας-ανάλυσης της ζωής και του έργου της, από τον σύντροφο των αγώνων της Πάουλ Φρέλιχ (Νέοι Στόχοι), το «Τι ζητάει ο Σπάρτακος», από τον Υδροχόο, και το συλλογικό «Απεργία, αυθορμητισμός των μαζών», από την Διεθνή Βιβλιοθήκη, όλα μέσα στο 1972, και, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, ο πρώτος τόμος της Συσσώρευσης του Κεφαλαίου, το 1973.

Από αυτή την άνοιξη κριτικής και αμφισβήτησης και των δύο μοντέλων οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης της περιόδου, θα ξεπηδήσουν δύο άλλα ρεύματα μαρξιστικής σκέψης, που θα γονιμοποιήσουν και θα γονιμοποιηθούν με τις (και από τις) αναλύσεις της Ρ.Λ. Εκείνο της Αυτοδιαχείρισης και εκείνο του αποκαλούμενου Αριστερού Ευρωκομμουνισμού. Δύο ρεύματα που συναντώνται και αλληλοεμπλέκονται στο βασικό πρόταγμα εκείνης, του Σοσιαλισμού με Δημοκρατία και κατοχυρωμένες όλες τις ελευθερίες, χωρίς εξαιρέσεις και ιεραρχήσεις μεταξύ τους. Σμίξιμο που ανάγλυφα μας δίνει από τη μεριά τού αριστερού ευρωκομμουνισμού ο Νίκος Πουλαντζάς, στο τελευταίο κεφάλαιο του τελευταίου του βιβλίου Το Κράτος, η Εξουσία και ο Σοσιαλισμός, Θεμέλιο, Αθήνα 1982. Και από την πλευρά της αυτοδιαχείρισης, οι Μπουρντέ Υ. – Γκιγιέρμ Α., Αγώνες για την αυτοδιαχείριση, Ανδρομέδα, Αθήνα 1981.

Την ίδια περίοδο και από τις ίδιες αναζητήσεις πολλοί προσεγγίζουν και τον αυτοδιαχειριστικό δρόμο, που από τα χρόνια της σύγκρουσης με τον σταλινισμό έχει χαράξει η Γιουγκοσλαβία. Είναι χαρακτηριστικά τα σεμινάρια που διοργανώνονται στο Ντουμπρόβνικ από τους θεωρητικούς μαρξιστές της ομάδας Praxis, και η μόνη έκδοση σε χώρα με κομμουνιστικό καθεστώς, που εμπεριέχει ανάλυση του έργου της, στο Βρανίκσκι Π.: Ιστορία του Μαρξισμού, τόμ. 1, Οδυσσέας, Αθήνα 1976, σελ. 330 επ.

Την ίδια εποχή, και από τις ίδιες αιτίες και εναγώνιες αναζητήσεις, αρχίζει και στα ελληνικά μια έντονη εκδοτική παραγωγή των έργων της Ρ.Λ, άλλοτε επιμελημένη και με καλές μεταφράσεις άλλοτε όχι και τόσο. Οι εκδοτικοί οίκοι Ανδρομέδα, Ύψιλον/βιβλία, Κομμούνα, και κυρίως Κοροντζής, μέσα στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης εκδίδουν σχεδόν όλο το έργο της, με αναλυτικές εισαγωγές και σχόλια και αρκετές επανεκδόσεις. Επίσης, άρθρα γι’ αυτήν δημοσιεύονται στην Αυγή, όπως του Τάσου Βουρνά (17-1-1979) του Δ. Ραυτόπουλου (21-9-1980) και δικό μου (10-1- 1982) αλλά και στο Βήμα, κυρίως μεταφράσεις όπως του Ν. Cherosn (23-3-1980) και του γνωστού οικονομολόγου P. Samuelson, αλλά και στην εφημ. Δημοκρατική Λευκάδα (Σεπτέμβριος 1979) με επιμέλια Θ. Καλαφάτη. Την ίδια χρονιά, ο ακούραστος πειραιώτης τυπογράφος Ν. Γιαννουλέας εκδίδει μια μικρή διεισδυτική κριτική ανάλυση του έργου και της ζωής της. Επίσης, την ίδια περίοδο το έργο της, και στην Ευρώπη και εδώ, μπαίνει στην πανεπιστημιακή διδασκαλία και έρευνα, στα πλαίσια αντικειμένων εργατικού κινήματος και σε αντίστοιχες εκδόσεις. Χαρακτηριστικά, Β. Άμπεντροτ, Κοινωνική ιστορία του εργατικού κινήματος, Οδυσσέας, Αθήνα 1976, σελ. 55 επ, Χ. Γκρέμπινκ, Η ιστορία του Γερμανικού Εργατικού Κινήματος, Παπαζήσης, Αθήνα 1982, σελ. 175 επ. Σατελέ Φ, Κουσνερ–Πιζιέ Ε., Οι πολιτικές αντιλήψεις του 20^ου αιώνα, Ράππας, Αθήνα 1982, σελ. 225 επ.

Ακολουθεί μια μικρή περίοδος και πάλι αγνόησης, για να έρθει το κύμα του 1988-1989, της κατάρρευσης των χωρών του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», κι εκείνη η τεράστια διαδήλωση ενάντια στο καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, όπου πάνω από 100 χιλιάδες Βερολινέζων, εκεί στο Κανάλι Λάντβερ που τον Γενάρη του 1919 είχαν ρίξει οι δολοφόνοι το πτώμα της, με φωτογραφίες της και πανό με την ιστορική της φράση, «Η ελευθερία μόνο για τους οπαδούς της κυβέρνησης και μόνο για τα μέλη του κόμματος  ...δεν είναι ελευθερία. Η ελευθερία νοείται πάντα ελευθερία για κείνον που σκέφτεται διαφορετικά». Παράλληλα, εντείνονται οι μελέτες και μεταφράσεις που αναφέρονται στην ίδια και την πορεία του εργατικού κινήματος, όπως των Π. Πιζάνια, Ο Μαρξισμός της ιστορικής σοσιαλδημοκρατίας, Πολύτυπο, Αθήνα 1987, σελ. 89 επ., D. Geary, Το Ευρωπαϊκό Εργατικό Κίνημα, Παρατηρητής, Θεσ/νίκη, 1988, 201επ. Ενώ λίγο νωρίτερα έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη στην Ελλάδα η πολυβραβευμένη ταινία του 1966, της φον Τρότα, Ρόζα Λ, με δυο μόνο σχόλια στην Αυγή, του Γιώργου Μπράμου (13-3-1987) και της Λένας Δουκίδου (17-3-1987), καθώς και το αφιέρωμα της Εργατικής Αλληλεγγύης (φ. 15, Μάρτιος 1987) και λίγο μετά του Ιχνευτή (τχ. 27, Οκτώβριος 1988), όπως και η μονογραφία της Αντωνοπούλου Σ., Η πολιτική και Οικονομική Σκέψη της Ρόζα Λούξεμπουργκ, Παπαζήσης, Αθήνα 1989.

Αλλά και πάλι η αυταρέσκεια ενός ηγεμονικού νεοφιλελεύθερου παγκοσμιοποιημένου Καπιταλισμού, η χρηματοπιστωτική άνθιση και ο συνακόλουθος καταναλωτισμός, σε συνάρτηση με την κρίση της συνολικής Αριστεράς και την μετάλλαξη της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας, συμπαρασύρουν όχι μόνο το έργο της Λούξεμπουργκ αλλά όλης της μαρξιστικής σκέψης. Σκόρπια βέβαια άρθρα κόντρα στο κυρίαρχο κλίμα εμφανίζονται στην Εποχή, του Θ. Π (30-1-94), στο Βήμα, του L. Rosenzweig (23-1-94), στην Ελευθεροτυπία, του Π. Γκλοτς (13-2-96), ενώ εισηγήσεις με τις κριτικές σκέψεις της για το κόμμα Νέου Τύπου, τη Ρώσικη Επανάσταση και τη Δημοκρατία, παρουσιάζονται σε δύο συνέδρια, κόντρα στο κυρίαρχο ιδεολογικά ρεύμα. Διοργανώνονται από το Πάντειο, με συμμετοχή στην Ο.Ε. του αείμνηστου Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), «Ο Λένιν στην εποχή του και σήμερα», άνοιξη του 1991, και στο Πολυτεχνείο, «Για την Οκτωβριανή Επανάσταση», από τα περιοδικά Άλφα, Θέσεις, Ουτοπία και Πολίτης, Νοέμβριος του 1997.

Για να έρθει η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, με τις βίαιες κοινωνικές ευρύτερα πολιτισμικό-πολιτικές συνέπειες και να ξαναπαρουσιαστεί η ανάγκη των αριστερών πολιτών για στροφή στις πηγές ενός δημοκρατικού δρόμου με ελευθερία και αυτοδιαχείριση, στα πλαίσια του οποίου επανεμφανίζεται και πάλι η αναφορά στη δημιουργική κριτική κομμουνιστική σκέψη και ασυμβίβαστη συνέπεια δράσης, μα ταυτόχρονα τόσο βαθιά ανθρώπινη και ελευθεριακή σκέψη της Ρόζας Λ. να φωτίσει την αναζήτηση δρόμων υπέρβασης της κρίσης. Αλλά και πάλι οι βαθιές ρίζες ενός δογματικού Λενινισμού, όπως κωδικοποιήθηκαν από τη Σταλινική ανάγνωση, λειτουργούν ανασταλτικά ανάμεσα σε μεγάλα τμήματα αριστερών. Οι σχέσεις Αριστεράς και Δημοκρατίας δεν ήταν ποτέ άλλωστε πολύ καλές και το δημοκρατικό κομμουνιστικό ρεύμα ποτέ δεν έγινε κυρίαρχο. Κι όμως αυτές τις αναζητήσεις ψαύει -είτε το κατανοούσαν όλοι είτε όχι- στα καθ’ ημάς το ενωτικό ανανεωτικό ριζοσπαστικό εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ, όπως αναδείχθηκε και στο 3ήμερο Συνέδριο για τα 90 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση που διοργάνωσε τον Νοέμβριο 2007. Τον θεωρητικό εμπλουτισμό αυτού του ρεύματος σκέψης στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, επιχείρησαν και τα δύο μεγάλα αφιερώματα του «Εντός εποχής» της εφημ. Εποχή, της 19ης Απριλίου και της 10^ης Μάιου 2009, και των «Αναγνώσεων» της εφ. Αυγή (τχ. 108, 23-1-2005), και προφανώς το σημερινό.

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε το πρόσφατο εντυπωσιακό ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα, μεταφρασμένο και στα ελληνικά, του νεαρού αμερικανού J. Rabb, Ρόζα (εκδόσεις Πόλις, 2013), το οποίο αναπλάθει την πνιγηρή ατμόσφαιρα του Βερολίνου αμέσως μετά την συντριβή της Εξέγερσης των Σπαρτακιστών και τις φήμες για την τύχη του πτώματός της, με σεβασμό της μυθοπλασίας του στα ιστορικά πρόσωπα και στις διεργασίες που συντελούνται.

Βιβλία της στα Ελληνικά

Ρώσικη Επανάσταση: Μετάφραση – σχόλια Ά. Στίνας, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1982 (α’ έκδ. 1958, σε μικρό κύκλο, β’ έκδ. Ανδρομέδα 1978)

Η συσσώρευση του Κεφαλαίου. Μια συμβολή στην οικονομική εξήγηση του Ιμπεριαλισμού, μετ. Θ. Μιχαήλ, Διεθνής Βιβλιοθήκη, τόμ. 1^ος Αθήνα 2006 (α’ εκδ. 1973) και τόμ. 2^ος Αθήνα 1975

Τι είναι η Πολιτική Οικονομία: μτφρ. Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα 1975

Και τώρα καταδικάστε με: μετάφραση – πρόλογος Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα 1977

Ακμή και παρακμή της πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας (από τα μαθήματα της Ρ.Λ. στο κομματικό Λαϊκό Παν/μιο του Βερολίνου) μτφρ. Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα 1978

Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα: μτφρ. Γ. Κυριακού, Κοροντζής, Αθήνα 1979

Η εργατική τάξη και ο Πόλεμος: μτφρ. Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα χ.χ.

Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση: μτφρ. Κ. Βρετός, Κοροντζής, Αθήνα χ.χ. (α΄ έκδ. μτφρ. Κ. Σκλάβος, Αθήνα 1934)

Αλληλογραφία, τόμ. πρώτος: μτφρ. Σ. Μαρουλάκος, Κοροντζής, Αθήνα 1979

Τι ζητάει ο Σπάρτακος & Γράμματα απ’ την φυλακή, Εισαγωγή-μτφρ. Ά Στίνας, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1982 (α’ έκδ. Υδροχόος, Αθήνα 1972, β’ έκδ. Ύψιλον/βιβλία 1979)

[Μαζί με Φρανς Μέριγκ κ.ά.] Απεργία. Αυθορμητισμός των μαζών: μτφρ. Α. Ζάκας, Διεθνής Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1999 (α’ έκδ. 1972)

Γράμματα απ’ τη φυλακή: μτφρ. Σ. Κρασαδάκης και ποιημάτων Δ. Παπακωνσταντίνου, Οδηγητής, Αθήνα 1987

Σοσιαλισμός και Δημοκρατία (Οργανωτικά προβλήματα της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας): μτρφ. Δ. Φασέα, εισαγωγή Αλ. Ρήγος, και Ν. Καζαντζάκης «Η κραυγή της Ρόζας Λούξεμπουργκ», Κοροντζής, Αθήνα χ.χ.

Βιογραφία της Ρ.Λ.

Φρέλιχ Π.: Ρόζα Λούξεμπουργκ, μτφρ. Ά. Στίνας, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1981 (α’ έκδ. Νέοι Στόχοι 1972)

Ο Λένιν για την Λούξεμπουργκ:

«συμβαίνει μερικές φορές οι αετοί να κατεβαίνουν ακόμα πιο χαμηλά κι από κότες, αλλά ποτέ οι κότες να φτάνουν στο επίπεδο των αετών. Η Ρ.Λ. έκανε λάθη... Αλλά παρ’ όλα τα λάθη της ήταν και παραμένει αετός...», Άπαντα, τόμ 33.

Ο Μπρέχτ για την Ρ.Λ:

«Η κόκκινη Ρόζα χάθηκε κι αυτή, κανείς δεν ξέρει πού το κορμί της παράχωσαν. Έλεγε την αλήθεια στους φτωχούς. Γι αυτό κι οι πλούσιοι την σκότωσαν». Μελοποιήθηκε από τον Κουρτ Βάιλ

Ο Γιάννης Ρίτσος για την Ρ.Λ.:

 «Ω Γερμανία, Γερμανία

 διαμάντι αστραφτερό

 σου χάραξαν Ρόζα Λούξεμπουργκ και Καρλ Λίμπκνεχτ

 την πλατιά στράτα με το εύφορο αίμα τους

 για μια επική πορεία»

 Ο Δ. Καλιτσουνάκης:

 «δεν ήτο αύτη η λογία του γραφείου μόνον. Ως αληθινή μαρξιανή εζήτει να εισδύση εις τα μυστήρια της πραγματικότητος, να την αντιληφθή δια να την μεταβάλη. Ήτο πολυγνώστις, είχε δε και το συγγραφικόν όσον και το ρητορικόν τάλαντον πολύ ανεπτυγμένα. Ίστατο εις την πρώτην γραμμήν των σοσιαλιστικών συγγραφέων και διδασκάλων. Εις τας σοσιαλιστικάς σχολάς κανείς διδάσκαλος δεν εξετιμάτο τόσον, όσον αυτή.. Ποσοτικώς και ποιοτικώς είναι σπουδαία η συμβολής της εις την θεωρητικήν επαναστατικήν φιλολογίαν του Μαρξισμού (σελ. 105)

Για να κλείσει με την «μυσαράν δολοφονία των» [εννοεί και εκείνη του Λίμπνεχτ]. «Δεν εδολοφονήθησαν όμως ούτοι ως πρόμαχοι της μικράς σπαρτακιστικής αιρέσεως, αλλ’ ως υπέρμαχοι του μεγάλου προλεταριακού απελευθερωτικού αγώνος... ως ιδιεομάρτυρες του τιμίου παγκoσμίου σοσιαλιστικού αγώνος» (σελ. 108).