Οι εικόνες του τεύχους προέρχονται από την ομαδική έκθεση με τίτλο «Θεωρήματα ΙΙΙ: Σώμα. Ένα πεδίο ανταγωνισμού» που πραγματοποιείται στον εκθεσιακό χώρο «Νίκος Κεσσανλής» της ΑΣΚΤ (Πειραιώς 256, Αγ. Ιωάννης Ρέντης). Τα έργα εκτίθενται κατόπιν προτάσεων των μελών της AICA Hellas, του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης. Επιμέλεια έκθεσης: Έλλη Λεβεντάκη, Εμμανουήλ Μαυρομμάτης, Νίκη Παπασπύρου και Φαίη Τζανετουλάκου. Μέχρι 3/12.

Ιρανική ηδύτητα

Της Ευσταθίας Δήμου*

 

Γυμνή σαν μαχαίρι. Ανθολογία ποιημάτων Ιρανών ποιητριών (10^ος-21^ος αι.), εισαγωγή-απόδοση: Άννα Γρίβα-Μάνια Μεζίτη, εκδόσεις Συρτάρι, σελ. 132

 
Απόλυτα εναρμονισμένο με τη γενικότερη στροφή που παρατηρείται στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία προς το γυναικείο ζήτημα και ενταγμένο στον σχετικό προβληματισμό είναι το βιβλίο-απάνθισμα ποιημάτων Ιρανών ποιητριών που κυκλοφόρησε πρόσφατα και που καλύπτει ένα χρονικό διάστημα έντεκα περίπου αιώνων, από τον 10^ο μέχρι τον 21^ο αιώνα. Ο τίτλος του βιβλίου, Γυμνή σαν μαχαίρι, που δημιουργεί νοερά μια συνήχηση και, επομένως, μια σύνδεση της λέξης «γυμνή» με τη λέξη «γυνή», είναι ενδεικτικός της πρόθεσης των ποιητριών αυτών να χαράξουν με τον ποιητικό τους λόγο την προσωπική τους περιοχή και να προσδιορίσουν το στίγμα τους μέσα στον χώρο και μέσα στον χρόνο.
Η επιλογή, που έγινε από τις μεταφράστριες και ποιήτριες επίσης Άννα Γρίβα και Μάνια Μεζίτη, διαμορφώνει ένα σώμα το οποίο χωρίζεται σε τρεις μεγάλες χρονικές περιόδους. Πρόκειται για την περίοδο του ιρανικού μεσαίωνα που έχει να παρουσιάσει ιδιαίτερα αξιόλογες δημιουργούς, προερχόμενες κυρίως από την αριστοκρατική τάξη, οι οποίες, από τον 10^ο αιώνα κι έπειτα, καλλιεργούν τη λυρική ποίηση και το επίγραμμα απομακρυνόμενες, πολλές φορές, από τις συμβάσεις του είδους οι οποίες δέσμευαν την αντίστοιχη ανδρική ποιητική δημιουργία. Αυτή η ελευθερία, όπως ήταν φυσικό, αποδέσμευσε τις δημιουργικές τους δυνάμεις και τις έστρεψε σε ένα πεδίο όπου η ανόθευτη ποιητική έκφραση αποτέλεσε το ζητούμενο και την κατάκτηση μαζί. Η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από το 1500 μέχρι το 1800. Οι τρεις αυτοί αιώνες σφραγίζονται από μια κάμψη καθώς οι γυναίκες δεν απολαμβάνουν πια την ίδια ελευθερία αλλά απομονώνονται από τον δημόσιο βίο και, συνεπώς, από την εκπαίδευση. Ωστόσο και παρά τον γενικό αυτό κανόνα δεν έλειψαν οι περιπτώσεις γυναικών οι οποίες υπήρξαν εγγράμματες και ασχολήθηκαν με τη συγγραφή. Η τρίτη, τέλος, περίοδος, που εκκινεί από το 1800 και φτάνει μέχρι σήμερα, βρίσκει τις γυναίκες σε καθεστώς ανάλογης ανελευθερίας, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια μιας ποίησης που προέκρινε το γυναικείο αίτημα για απελευθέρωση και ισότητα.
Κεντρική θέση μέσα στη γενιά αυτή των ποιητριών έχει η Τάχερε η ποίηση της οποίας διακρίνεται για τους δεσμούς της –μορφικούς, αισθητικούς, καλλιτεχνικούς– με το παρελθόν όσο και για το άνοιγμά της στο μέλλον, ένα μέλλον σφραγισμένο από το αίτημα της γυναικείας χειραφέτησης. Το ίδιο ακριβώς το αίτημα υπηρετούν και προκρίνουν οι σύγχρονες Ιρανές ποιήτριες που, με όπλο την ποίησή τους, διεκδικούν και ελπίζουν σε ένα καλύτερο για αυτές αύριο.

Πώς η διαπάλη πειθάρχησης και ελευθερίας παράγει το σώμα

Αγγελική Λόη, Αγκάθι στη Φτέρνα μου, 2023, εγκατάσταση, διαστάσεις μεταβλητές, 30 ακουαρέλες σε χαρτί Α4 (πρόταση του Κωνσταντίνου Μπάσιου)

Του Δημήτρη Σαραφιανού*

Το τελευταίο χρονικό διάστημα -και ιδίως μετά τον εγκλεισμό του κορονοϊού- το σώμα όλο και περισσότερο γίνεται αντιληπτό ως ένα πεδίο εξουσιαστικής επιβολής, διαχείρισης και πειθάρχησης. Τα έργα του Φουκώ, του Αγκάμπεν, της Μπάτλερ είναι ίσως τα πλέον παραπεμπόμενα στις θεωρητικές αναλύσεις, αν και στην πεζότητα της πολιτικής και μηντιακής καθημερινότητας το θέμα δεν αγγίζεται καν. Είναι λοιπόν ευτυχής η συγκυρία που το Σώμα, ως πεδίο ανταγωνισμού, γίνεται το θέμα των φετινών Θεωρημάτων, που διοργανώνονται για τρίτη φορά από το ελληνικό τμήμα της AICA, στην αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής» της ΑΣΚΤ. 58 καλλιτέχνες, 25 επιμελητές και μια πλειάδα έργων αποτυπώνουν τον ασφυκτικό έλεγχο που ασκεί κάθε μορφής εξουσία πάνω στο σώμα, τα αποτελέσματα που παράγονται, αλλά και τις πιθανές διεξόδους.
Ο εγκλεισμός είναι πανταχού παρών στην έκθεση, από τις πανδημικές φωτογραφίες της Δέσποινας Μεϊμάρογλου («Μόνη στο σπίτι», επιμέλεια Μπίας Παπαδοπούλου) μέχρι το πανδημικό δυστοπικό καθιστικό της Αγγελικής Λόη (ένα από τα πιο ολιστικά έργα της έκθεσης-επιμέλεια Κωνσταντίνου Μπάσιου). Από την αναγεννησιακή απλότητα της Μαρίνας Προβατίδου (επιμέλεια Διονυσίας Γιακουμή) μέχρι τις ζωντανές αιγυπτιακές σαρκοφάγους του Ανδρέα Σάββα (επιμέλεια Λίνας Τσίκουτα). Από την ωμότητα του γαμικού σφαγείου της Εύης Κυρμακίδου (επιμέλεια Μανώλη Μαυρομμάτη) μέχρι την τρυφερότητα του πιο σκληρού ιδεολογικού μηχανισμού, της οικογένειας, του Δημήτρη Αναστασίου (επιμέλεια Αθηνάς Σχινά). Αξίζει να σταθούμε ιδιαίτερα σε δυο έργα: Στο βίντεο του Μπάμπη Βενετόπουλου (επιμέλεια Άννας Χατζηγιαννάκη) αποτυπώνεται πλήρως η σύγχρονη ελληνική δυστοπία: σώματα γδαρμένα και απλωμένα να λιαστούν στις  ταράτσες των πολυκατοικιών κάτω από τον αττικό ουρανό και το βλέμμα της Ακροπόλεως. Στην κατασκευή «Free yourself» της Αλεξάνδρας Πετρανάκη, αναφορά στο κινηματογραφικό έργο του Ζαν Ζενέ, Un chant d’ amour (επιμέλεια Μαρίας Ξυπολοπούλου) αποτυπώνεται ο εις άπειρον εγκλεισμός: από το ίδιο το σώμα του φυλακισμένου, στη φυλακή, στο βλέμμα του φύλακα, στο κινηματογραφικό βλέμμα της κάμερας, στην τηλεοπτική οθόνη, στο κλουβί που έχει μπει η οθόνη, στο βλέμμα του επισκέπτη θεατή, στην αίθουσα του πανεπιστημίου που βρίσκεται το έργο κλπ. κλπ. Κι όμως μέσα σ αυτή τη συνθήκη οι δυο φυλακισμένοι προσπαθούν να ανταλλάξουν μια αγκαλιά, ένα λουλούδι και εν τέλει πιο εγκλεισμένος στη μιζέρια της μοναξιάς του αποδεικνύεται ο ανθρωποφύλακας.

Τα οικουμενικά κοινά και το κενό της διεθνούς νομολογίας

Της Δώρας Κοτσακά*

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, Ο μονόδρομος της ουτοπίας και τα όρια του αδυνάτου: Το δικαίωμα των ανθρώπων στα οικουμενικά κοινά, Εκδόσεις νήσος, Αθήνα 2023, σελ. 426.

 

Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη με τον εκτεταμένο τίτλο Ο μονόδρομος της ουτοπίας και τα όρια του αδυνάτου: Το δικαίωμα των ανθρώπων στα οικουμενικά κοινά ουσιαστικά αναφέρεται σε όσα αγαθά είναι πραγματικά κρίσιμα και μας ανήκουν από κοινού. Από το νερό και τον αέρα, το έδαφος, τους ωκεανούς και τα ζώα, μέχρι τις διαστημικές τροχιές, το Διαδίκτυο, το γονιδίωμα, την τεχνολογία και τον πολιτισμό. Εκκινεί από απολύτως σημαντικά και συγκεκριμένα ερωτήματα: Πώς θα προστατευθούν τα κοινά από τις περιφράξεις του ιδιωτικού κέρδους, στο οικουμενικό επίπεδο; Πώς θα μετασχηματιστεί το πράγμα που δεν ανήκει σε κανένα, σε κοινό για όλους; Πώς θα μπορούσε να συσχετιστεί η εμπορευματοποίηση ενός κοινού αγαθού με τον διαμοιρασμό των ωφελημάτων του;

Το ευτύχημα δεν είναι μόνο ότι έχουμε ένα σημαντικό βιβλίο για τα κοινά αγαθά. Προσδίδει προστιθέμενη αξία το γεγονός ότι είναι γραμμένο από ένα νομικό. Η σημασία της νομικής επιστήμης έχει γίνει πλέον σαφής σε όλα τα στάδια και σε όλες τις περιπτώσεις προσπαθειών εφαρμογής στο πεδίο πολιτικών που σχετίζονται με τα κοινά. Είναι το πρώτο «αλλά» που αντιμετωπίζουν αυτές οι προσπάθειες, από τους policy makers έως τους δημόσιους υπαλλήλους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και όταν το πολιτικό προσωπικό αποφασίζει να προχωρήσει, η εφαρμογή από την πλευρά του μόνιμου προσωπικού των υπουργείων ή του αρμόδιου επιπέδου διοίκησης σε κάτι που φαντάζει πρωτόγνωρο και νομικο-διοικητικά δεν προβλέπεται έχει ως αποτέλεσμα πλήθος αντιστάσεων.

Σχεδιάζοντας πολιτικές σε ένα νομικό περιβάλλον που αναγνωρίζει ως ιδιοκτησιακό καθεστώς μόνο το ιδιωτικό και το δημόσιο, είναι επόμενο –όποια και αν είναι η αφετηρία από πλευράς πόρου, κοινότητας ή πλαισίου κανόνων– κάποια στιγμή και εφόσον η προσπάθεια κλιμακωθεί, να βρεθούμε αντιμέτωποι με την απουσία της αρμόζουσας φόρμας από τον νομικό μας πολιτισμό. Τα κοινά παραμένουν αόρατα για το νομικό πλαίσιο, όπως και για τη λογιστική και τα οικονομικά.

Η έρευνα καταδεικνύει ότι σε όλες τις περιπτώσεις που είχαμε εφαρμογή πολιτικών ενίσχυσης των κοινών, η πολιτική διαδικασία πορεύθηκε χέρι-χέρι με τη νομική θεσμοθέτηση. Οι περιπτώσεις της Ιταλίας σε συνταγματικό επίπεδο, αλλά και δήμων και περιφερειών σε άλλες χώρες με εξαιρετικά αποτελέσματα, έδωσαν τη δυνατότητα να μελετηθεί η σπουδαιότητα των νομικών, διοικητικών και θεσμικών ρυθμίσεων ως προϋπόθεση για την ανάπτυξη και προστασία της σφαίρας των κοινών.

Η "Σύγχρονη Εποχή" ως επιμελητής μεταφράσεων

Φίλιππος Τσιτσόπουλος, A Flea in the Ear, 2022, σχέδια με κάρβουνο, μολύβι, λαδοπαστέλ σε χαρτί Norfolk, 60 x 80 εκ. (πρόταση της Έφης Μιχάλαρου)

Του Γιώργου Σταμάτη*
 
Από τις Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή κυκλοφόρησε πρόσφατα το Αποτελέσματα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής (Το VI ανέκδοτο κεφάλαιο του 1^ου τόμου «Του Κεφαλαίου»). Πρόκειται για μια αξιοπρόσεκτη έκδοση. Την μετάφραση έκανε από την  Γερμανική ο Κώστας Σιδηρόπουλος, γνωστός από τις προσεγμένες μεταφράσεις του κειμένων του Μαρξ που έχουν κυκλοφορήσει από τις  Εκδόσεις Κριτική. Την επιμέλεια της μετάφρασης έκανε ο Χρήστος Μπαλωμένος. Το Σημείωμα της Έκδοσης που προλογίζει την μετάφραση υπογράφουν οι Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
Δεδομένου ότι ο μεταφραστής είχε αποβιώσει ήδη όταν οι Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή ανέθεταν την επιμέλεια της μετάφρασης και ότι οι Εκδοτικοί Οίκοι υπογράφουν μόνον ανακοινώσεις, δηλώσεις και δελτία τύπου και όχι προλόγους μεταφράσεων, έχουμε εν προκειμένω αμέσως δύο πρωτοτυπίες μαζί.
Όλοι γνωρίζουν πως όταν μια μετάφραση υπογράφεται όχι μόνον από μεταφραστή αλλά και από επιμελητή, προϋποτίθεται από όλους άρρητα ότι ο πρώτος είναι σύμφωνος με τις όποιες αλλαγές, βελτιωτικές και μη, του επιμελητή, διότι, αν δεν ήταν, θα το είχε ήδη δηλώσει πριν την κυκλοφορία της για να τις αποτρέψει και, αν παρά ταύτα η μετάφραση κυκλοφορούσε χωρίς την συγκατάθεσή του, θα είχε την δυνατότητα να το κάνει γνωστό. Έτσι λοιπόν θεωρείται γενικώς αυτονόητο ότι δεν τίθεται καν θέμα μιας post mortem επιμέλεια μετάφρασης. Κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο, εδώ ωστόσο γεγονός. Μια μετά θάνατον του μεταφραστή επιμέλεια μετάφρασης είναι ανεπίτρεπτη, όχι μόνον για τον ευνόητο λόγο ότι αφήνει ανυπεράσπιστη την μετάφραση στις όποιες  βελτιωτικές απόψεις όχι μόνον του επιμελητή της αλλά, επίσης, όπως θα δούμε, και του εκδότη της, αλλά και για τον εξής επιπρόσθετο λόγο: σε ποιον από τους δυο, στον μεταφραστή ή στον επιμελητή, οφείλει να αποδώσει ο αναγνώστης πιθανά μεταφραστικά επιτεύγματα ή λάθη ή αστοχίες; Κι επειδή, όπως μόλις υπαινιχθήκαμε, στην περίπτωσή μας στην μετάφραση έβαλε χέρι και ο εκδοτικός οίκος, αμιλλάται  κι αυτός για τον σχετικό έπαινο ή ψόγο.
Το τελευταίο μέρος του Εκδοτικού Σημειώματος που φέρει τον υπότιτλο Για τη μετάφραση και τη μεταφραστική επιμέλεια του κειμένου εισάγει νέα χρηστά ήθη και έθιμα στην συμπεριφορά και την πρακτική των εκδοτικών οίκων. Μιλάει ήδη στην πρώτη γραμμή έμμεσα για δεύτερη μετάφραση. Διαβάζουμε: «η πρώτη μετάφραση έχει γίνει από τον Κώστα Σιδηρόπουλο» (σελ.25). Λίγο πιο κάτω γίνεται λόγος για την «αρχική˂s˃ μετάφραση˂s˃ του όρου» (σελ.27). Έχουμε λοιπόν κατά ρητή δήλωση του εκδοτικού οίκου μια πρώτη αρχική και μια, αυτήν που τελικά δημοσιεύθηκε, δεύτερη τελική μετάφραση.

 Οι εικόνες του τεύχους προέρχονται από την έκθεση «Μνήμες λουσμένες στο όνειρο» που πραγματοποιείται στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή (Ερατοσθένους 13, Αθήνα) όπου παρουσιάζονται πολλαπλά έργα των Maillol, Toulouse-Lautrec, Matisse, Léger, Picasso, Braque, Miró και Balthus που προέρχονται από τη Συλλογή του. Επιμέλεια: Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. Φωτογραφίες: Χριστόφορος Δουλγέρης. Μέχρι 3/12.