Πραγματικότητα και «ιστορία»

Της Βερονίκης Δαλακούρα*
 
ΤΡΥΦΩΝ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ, Ιερεμίας υποδεκανέας, μυθιστόρημα, εκδόσεις Αρμός, σελ. 216

Υπάρχουν άραγε περισσότερες από μία πραγματικότητες; Και πόσα πρόσωπα μέσα σ’ αυτές, έστω στη μία και μοναδική που τυχόν υπάρχει, πράττουν, υφίστανται, πρωταγωνιστούν, αναπνέουν, αλληλεπιδρούν; Αν και ο συγγραφέας ως ποιητής εμφανίστηκε, νεότατος, το 1969, προβάλλει, με τρόπο απόλυτα ρεαλιστικό, την ιστορία ενός ανθρώπου - αίνιγμα. Ξεκάθαρη στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου η ιστορία, ο ρόλος και το Πρόσωπό του, διαχέεται στη συνέχεια μέσα στην αχλύ των άλλων, ομώνυμων προσώπων, που όχι απλώς τον διαδέχονται ως παρουσία και Ύπαρξη, αλλά συνυπάρχουν μ’ αυτόν. Δεν έχει σημασία ο χρόνος και το πώς κυλούν οι στιγμές, με θόρυβο, κρότο, από το ένα επεισόδιο στο άλλο∙ ούτε και τα παιχνίδια της τύχης και οι συμπτώσεις. Εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε ανα-παραστάσεις ψυχών, όπου οι επάλληλες αφηγήσεις, σαν μια σειρά ομόκεντρων κύκλων, όλο και μικραίνουν, οδηγώντας στον πλέον σημαντικό∙ ένας και μοναδικός είναι ο στόχος: η αποκάλυψη του προσώπου του Ιερεμία. Είναι περιττό να αναφέρω, αριθμώντας τα, τα πρόσωπα/ προσωπεία του.
«Ιερεμίας Ερμογένης, Υποδεκανέας, 19 χρόνων, φονευθείς το 1949, στρατιωτικό κοιμητήριο..»: έτσι αρχίζει η ιστορία. Αλλά «Αφορά τη ζωή ενός άλλου. Εγώ δεν φονεύθηκα σε κανένα πεδίο μάχης. Αν συμβεί, θα πρόκειται για αυτοχειρία, αυτογκόλ για να συννεννοούμεθα… Αν όμως η μάχη είναι εκ των έσω προς τα έσω, τότε νιώθω σαν στο σπίτι μου.»
Αρκεί το παραπάνω απόσπασμα για να μπούμε στο πνεύμα της αφήγησης, στον ρόλο των προσώπων και της πλοκής, με τις λεπτομέρειες, τις μετακινήσεις του χρόνου και του χώρου, την παράλληλη πορεία των Τριών ηρώων τους οποίους συνδέει, εκτός από την εξ αίματος συγγένεια και την σύμπτωση, μια κληρονομιά που ήταν μοιραίο να έχει γίνει με κάθε τίμημα η αποδοχή της. Ανεξάρτητα από την ιδιότητα του συγγραφέα (ψυχαναλυτικός θεραπευτής), ο αναγνώστης θα διακρίνει, μέσα από αυτό το άψογο γράψιμο, την καταγραφή της μνήμης και των ίσως προσωπικών εμπειριών, το πώς παραδόσεις και ιστορία, δεμένες η μία με την άλλη με δεσμούς - δεσμά, επιβεβαιώνουν το πέρασμα του Χρόνου ως ένα κληροδότημα του συλλογικού Τραύματος. Ο ένας μετά τον άλλο, οι Ιερεμίες, γονιός και παιδί οι δύο πρώτοι, ξένος που ψάχνει τις ρίζες του ο τρίτος, εμπλέκονται σε ένα παιχνίδι που παίζεται σε βάρος τους.
Αθώοι και με αγνές προθέσεις, βρίσκονται μπροστά στην ενσάρκωση του κακού το οποίο έχει πολλά πρόσωπα. Αυτά τα προσωπεία, εφόσον τα πρόσωπα κινούνται ως μαριονέττες των οποίων τους σαθρούς σπάγκους χειρίζεται με επιδεξιότητα η μοίρα, είναι συνέχεια παρόντα, κοντά το ένα στην ιστορία του άλλου, μοναχικά και δυστυχή∙ τα γεγονότα που προηγήθηκαν, η στάση και η έλλειψη δόλου, δεν είναι παρά απλές λεπτομέρειες. Άλλο είναι το διακύβευμα∙ και αυτό το τελευταίο δεν έχει σχέση με την αλήθεια: αποτελεί απλώς την αναζήτηση ενός απλού «διότι» στο ερώτημα « γιατί;»
«Μετά τη δολοφονία του πατέρα μου Ιερεμία Ερμογένη, τον Αύγουστο του ’49, η μητέρα μου Ασημίνα Μπαλαμπάνη έχει αποκτήσει μία εμμονή. Ο νους της δεν μπορεί να ξεκολλήσει από μια κατανοητή και συνάμα νοσηρή επιθυμία. Δε θέλω να δώσω χαρακτηρισμό ψυχιατρικό στην ανάγκη της, όμως το όνομα ‘Ιερεμίας’ επέμενε να κατακυριεύσει, εις μνήμην εκείνου, του πατέρα μου, τον ανδρικό πληθυσμό της μεταπολεμικής Ελλάδας.»
Και μετά από αυτή την ομολογία - εξομολόγηση, οι πρωταγωνιστές ήρωες του μυθιστορήματος, σκορπίζουν πλέον την ύπαρξή τους και σε άλλα άτομα, κύτταρα ενός οργανισμού που αποτελείται αποκλειστικά από Αυτόν - Αυτούς τους ίδιους. Το περιβάλλον στο οποίο κινούνται, (είτε είναι οίκοι ανοχής, είτε επαρχίες, χωριουδάκια, Παιδουπόλεις, σπίτια μεσοαστικά ή φτωχογειτονιές της πρωτεύουσας ), αποτελεί τώρα κάτι το σχεδόν ονειρικό, συμβατικό, συμβολικό της καταγωγής, των εθών και του ήθους, του αναγκαίου συγχρονισμού μιας κοινωνίας που αγωνίζεται να αποδεχθεί τα τραύματα του παρελθόντος. Το κενό στο οποίο, φυλακισμένος ο αφηγητής, εγκιβωτίζεται με μια διάθεση εκδίκησης στην αρχή, πλήρως απαλλαγμένος από την οδυνηρή μνήμη στην συνέχεια, προβάλλεται στην οθόνη ενός ψυχισμού που παλεύει να απαλλαγεί απ’ ό,τι εν αγνοία του κληρονόμησε. Ψυχογράφημα; Προσωπική κατάθεση του συγγραφέα, που ως γνήσιο τέκνο του δολοφονημένου Ιερεμία και αθώο παιδί μιας Άλλης εποχής, επιθυμεί να απαλλαγεί από ενοχές, οικογενειακές παραδόσεις και συμβάσεις; Αυτό θα το κρίνει ο προσεκτικός αναγνώστης μέσα από τον κόσμο του βιβλίου του Ιερεμία, ο οποίος ίσως είναι και δικός του.
«Κρατώ εκκρεμότητες. Αυτές με μικραίνουν. Μ’ αφήνουν ανήμπορο.[..] Όταν πέθανε ο πατέρας, ήταν σαν να βρήκα ένα μέρος από την αληθινή φωνή, από τον προσωπικό μου λόγο. ..Τον έκλαψα, συνειδητοποιώντας πόσο αόρατα συνδέθηκα μαζί του. Για την αλήθεια, μ’ αυτόν ενώθηκα κάτι παραπάνω από τους άλλους. Με τον πατέρα είχα πιο γερά σχοινιά δεμένα στην ψυχή μου. [..] Με το τέλος του πολέμου και τη συνέχεια του σκληρού Εμφυλίου, τον χρειαζόμουν όσο τίποτα. Υπήρχαν νύχτες που έκανα προσκλητήριο νεκρών. Καλούσα πρώτα τον πατέρα, μετά την Ολυμπία, τον Στέφανο, την Κρουστάλλω…» Κι αυτή η εξομολόγηση είναι του γιου του πρώτου, του σκοτωμένου Ιερεμία.
 
*Η Βερονίκη Δαλακούρα είναι ποιήτρια

Μάρκος Καμπάνης, Τα Παλάτια ΙΙ (λεπτομ.), 2023, βιβλίο/ έργο, μολύβι και ακρυλικό σε χαρτί