Οι εικόνες του τεύχους προέρχονται από την έκθεση του Read Yassin με τίτλο «Η Θεατρικότητα Ενός Αναβληθέντος Θανάτου» που πραγματοποιείται στην γκαλερί Καλφαγιάν (Χάρητος 11, Κολωνάκι, Αθήνα). Μέχρι 17 Ιουνίου.

Raed Yassin, Η Θεατρικότητα Ενός Αναβληθέντος Θανάτου, άποψη εγκατάστασης, φωτ.: Θάνος Καρτσόγλου

Ευαίσθητες ισορροπίες: Αριστερά και Κυπριακό

Του Λάμπρου Φλιτούρη*

ΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΗΣ (επιμ.), Μεταξύ έθνους και τάξης: Αριστερές και Κυπριακό, 1920-1974, εκδόσεις Ψηφίδες, Θεσσαλονίκη, σελ. 376

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει διαχρονικά η Αριστερά στην Ελλάδα, την Κύπρο αλλά και την Τουρκία υπήρξε η προσπάθεια εξεύρεσης των αναγκαίων ισορροπιών ανάμεσα στον ταξικό αγώνα και την εθνική ένταξη. Προϊόντα της νεωτερικής εποχής, η «κοινωνική τάξη» και το «έθνος» αποτέλεσαν τους άξονες γύρω από τους οποίους συγκροτήθηκαν οι κοινωνικές και πολιτικές δομές στα περισσότερα κράτη και διαμόρφωσαν τις συλλογικές ταυτότητες από τον 19ο αι. ως την αυγή του 21ου αι. Ο «λαός», ως έκφραση σύμπραξης - συμμαχίας των κατώτερων τάξεων απέναντι στην κοινωνική ανισότητα, αποτέλεσε αναπόσπαστο τμήμα του εθνικού συνόλου που απαιτούσε ωστόσο κοινωνική πειθαρχία, αναγνώριση των νέων ιεραρχικών δομών και περιορισμό εκδήλωσης των ταξικών αντιθέσεων προς όφελος ενός αμφιλεγόμενου εθνικού συμφέροντος. Η προσπάθεια, επομένως, εκ μέρους της Αριστεράς να διατηρήσει ανόθευτες τις διεθνιστικές αρχές της και τις στοχεύσεις του ταξικού αγώνα παράλληλα με την ανάγκη να αποδείξει την πατριωτική της ταυτότητα υπήρξε εξαρχής ένα δύσκολο εγχείρημα.

Ο Νίκος Χριστοφής, νέος αλλά δόκιμος ιστορικός (καθηγητής στο κινεζικό Πανεπιστήμιο Shaanxi Normal και επιστημονικός συνεργάτης του Ολλανδικού Ινστιτούτου της Αθήνας) επιμελήθηκε έναν εξαιρετικό τόμο στον οποίο έξι ειδικοί ερευνητές της ελληνικής, κυπριακής και τουρκικής πραγματικότητας καταγράφουν τις μεταμορφώσεις των πολιτικών ταυτοτήτων που γέννησε το δίπολο κοινωνική τάξη/έθνος στο πλαίσιο της Αριστεράς στο ευαίσθητο αυτό τρίγωνο της Ανατολικής Μεσογείου. Τα κείμενα, εκτός του επιμελητή, υπογράφονται από τους Αλέξη Αλέκου, Αχμέτ Τζαβίτ Αν, Σπύρο Σακελλαρόπουλο και Αντώνη Αντωνίου, ενώ ο Νίκος Τριμικλινιώτης έχει συγγράψει ένα κατατοπιστικό επίμετρο.

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ιστοριογραφικές τάσεις, που αντιμετώπισαν το Κυπριακό ως ένα ζήτημα που αφορούσε κατά κύριο λόγο τις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία, αλλά και απορρίπτοντας την εθνοκεντρική θεώρηση του προβλήματος, τα άρθρα του τόμου φιλοδοξούν να αναδείξουν τα στοιχεία εκείνα που συνέβαλλαν στη διαμόρφωση μιας αριστερής ματιάς στο Κυπριακό από τη μεσοπολεμική περίοδο ως τις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Ο Σικελιανός του Μάρκου Αυγέρη

Raed Yassin, Η Θεατρικότητα Ενός Αναβληθέντος Θανάτου, άποψη εγκατάστασης, φωτ.: Θάνος Καρτσόγλου

Του Γιώργου Βαρθαλίτη*

Αν με ρωτούσαν ποια είναι η σημαντικότερη, μέχρι τώρα, κριτική τοποθέτηση για το έργο του Άγγελου Σικελιανού, δεν θα δίσταζα να απαντήσω: ο Σικελιανός του Μάρκου Αυγέρη. Το μικρό αυτό βιβλίο μόνο με τα προλεγόμενα του Πολυλά στο Σολωμό μπορεί να παραβληθεί και πάντως αξίζει περισσότερο από εκατό διατριβές.

«Η κριτική», όπως έχει ειπωθεί, «είναι η τέχνη της αγάπης». Τίποτε πιο αληθινό για τον Σικελιανό του Αυγέρη, αφού ο Λευκάδιος λυρικός υπήρξεν ο μεγάλος έρωτας της νεότητάς του. Ο δημιουργός Αυγέρης της πρώτης του περιόδου στάθηκε ο πιο σικελιανικός μας ποιητής, ιδίως στο μεταχείρισμα του δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου που ο Σικελιανός εισήγαγε με τη Μητέρα Θεού και που επηρέασε επίσης τον Ρίτσο και τον Βάρναλη.

Το βιβλίο του Αυγέρη ξεκινά με τη φράση: «Ο Σικελιανός αν συγκριθεί με τους σημερινούς παγκόσμια ξακουσμένους ποιητές, μπορεί να σταθεί πλάι στους πιο μεγάλους».

Είναι αξιοζήλευτος ο ζήλος που δείχνουν οι Άγγλοι κι οι Αμερικανοί, συνεπικουρούμενοι από την πανίσχυρη εκδοτική, ακαδημαϊκή και κινηματογραφικήν ακόμα βιομηχανία τους, για να προβάλλουν τα πνευματικά μεγέθη της παράδοσής τους. Δείτε, λ.χ., όλον αυτό τον μεταμφιεσμένο σε κριτικήν ετυμηγορία ενθουσιασμό ενός Harold Bloom. Εμείς, απέναντι στα δικά μας μεγέθη, στεκόμαστε φειδωλοί και επιφυλακτικοί. Για αυτό είναι ανυπολόγιστη η συνεισφορά των κριτικών όταν μας αποκαλύπτουν αστέρες πρώτου μεγέθους που ανάτειλαν στον τόπο μας. Φυσικά, τέτοιες ανακαλύψεις τιμούν και τους ίδιους: μόνο ένα μεγάλο πνεύμα διαθέτει τη γενναιοδωρία της ευθυκρισίας.

Αυτή η ευθυκρισία κάνει τον Αυγέρη να βλέπει και τα έκτακτα χαρίσματα (πρωτοφανή λυρική έξαρση, εικονοπλαστική τόλμη, ρυθμική πλαστικότητα, λεκτική ευφορία) του Σικελιανού –«είναι ο περισσότερο λυρικός από όλους τους Έλληνες ποιητές», γράφει χαρακτηριστικά- αλλά και τα ελαττώματά του: την εγωλατρεία του, τη μεγαλαυχία του, την απουσία μέτρου και εγκράτειας, την αφέλειά του ζητήματα πολιτικής τοποθέτησης. Αυτά τα ελαττώματα αφορούν κυρίως στον άνθρωπο αλλά ρίχνουν τη σκιά τους και στην αισθητική ποιότητά του έργου του. Βέβαια, ο Αυγέρης δεν παραβλέπει πως κάποια απ’ αυτά τα μειονεκτήματα είναι κληροδοτήματα της εποχής, μέσα στην οποία διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του ποιητή: ο υπερανθρωπισμός του Νίτσε κι η εγωλατρεία ενός Μωρίς Μαρρές καθόριζαν τότε την πνευματικκήν ατμόσφαιρα. Βρήκαν όμως γόνιμο έδαφος στην ιδιοσυγκρασία του Σικελιανού.

Μια όψη του συντηρητισμού

Της Ελένης Πασχαλούδη*

ΓΑΒΡΙΕΛΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΑΣΠΡΑΚΗ, «Ούτε άντρας ούτε γυναίκα». Η εμφάνιση της σεξολογίας και η κατασκευή της αντρικής ομοφυλοφιλίας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 1830-1940, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 238

Σε ένα βιβλίο εξαιρετικά πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα, η συγγραφέας διαπραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται η αντρική ομοφυλοφιλία από το 1830 μέχρι και το 1940. Η Γαβριέλα Ευαγγελία Ασπράκη επέλεξε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, επειδή τότε αρχίζει να διαφοροποιείται στον δυτικό κόσμο η αντίληψη για την ομοφυλοφιλία. Από την επικράτηση του χριστιανισμού μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα θεωρούνταν αμαρτία και διαστροφή. Τότε, όμως, αυτή η αντίληψη αλλάζει άρδην και η ανδρική ομοφυλοφιλία άρχισε πλέον να αντιμετωπίζεται ως ασθένεια. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη σύγχρονη ανάπτυξη τόσο της κλασικής ιατρικής όσο και άλλων συναφών κλάδων της επιστήμης, όπως η σεξολογία, η ψυχολογία, η ψυχιατρική και, φυσικά, η βιολογία.

Στο πλαίσιο αυτό η ομοφυλοφιλία αντιμετωπίστηκε αρχικά και για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, μέχρι και τον 20ό αιώνα, ως σοβαρή ασθένεια. Βέβαια, υπήρχε ανάμεσα στους επιστήμονες μια αμφιβολία για τη δυνατότητα των ομοφυλοφίλων να θεραπευτούν, καθώς κάποιοι υποστήριζαν ότι επρόκειτο για εγγενή πάθηση, οπότε η δυνατότητα θεραπείας φαινόταν πρακτικά αδύνατη. Έτσι, οι ιατρικές συμβουλές αποτελούσαν περισσότερο αντανάκλαση των κοινωνικών πεποιθήσεων και λιγότερο αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας. Παρά τις αμφιβολίες, ωστόσο, για την ιασιμότητα της ομοφυλοφιλίας, διατυπώθηκαν και επιχειρήθηκαν πολυάριθμες θεραπείες, οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τη θεωρία για την αιτιολογία της ομοφυλοφιλίας στην οποία στηρίζονται. Μερικές από αυτές εξαιρετικά και ανατριχιαστικά ακραίες, κατέστρεψαν την ψυχή και το σώμα χιλιάδων ανθρώπων, οι οποίοι είτε οικειοθελώς είτε ύστερα από πίεση νομική ή κοινωνική υποβλήθηκαν σε αυτές. Φαρμακευτική αγωγή, συμπεριφορικές τεχνικές πρόκλησης σεξουαλικού ερεθισμού και πόνου, ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες, ηλεκτροσόκ, ευνουχισμός, μεταμόσχευση ή εμφύτευση όρχεων και άλλα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αφαίρεσε οριστικά την ομοφυλοφιλία από το Διεθνές Στατιστικό Ταξινομικό Εγχειρίδιο Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας τον Μάιο του 1990. Είχε προηγηθεί το 1973 η αφαίρεσή της από το αντίστοιχο εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Ωστόσο, η πορεία αυτή δεν ήταν ούτε απλή ούτε ευθύγραμμη. Η ανάπτυξη ενός επιστημονικού λόγου για την ομοφυλοφιλία και γενικότερα για τη σεξουαλικότητα συνδέθηκε στην Ευρώπη με την ανάπτυξη ενός πρώιμου κινήματος για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα στα τέλη του 19ου αιώνα, κυρίως στη Γερμανία. Συμβαίνει τότε στην Ευρώπη «μια εκδοτική έκρηξη συγγραμμάτων για τις αποκαλούμενες σεξουαλικές διαστροφές, με κεντρική αυτή της ομοφυλοφιλίας». Εκδίδονται περιοδικά, συγκαλούνται επιστημονικά συνέδρια.

Καλειδοσκοπική αφήγηση

Raed Yassin, Exercise in Mourning (Feryal Karim), 2022-2023, papier-mâché, 70 x 50 x 35 εκ.

Της Μαρίας Μοίρα*

ΜΙΧΑΛΗ ΓΕΝΝΑΡΗ, και ευρέθηκα με σκοτεινιά μεγάλη στους Μολάους, εκδόσεις Ίνδικτος, σελ. 274

Μια καλειδοσκοπική αφήγηση, με πολλαπλές εισόδους και ερμηνείες, εκδοχές και διαπραγματεύσεις του τόπου, του μύθου και της ιστορίας. Μια επίμονη περιδιάβαση σε συνοριακές γραμμές και μυστικά περάσματα στην ατμόσφαιρα της εποχής και την κοινωνικοπολιτική συνθήκη που μετέτρεπε σταδιακά αλλά ριζικά τους όρους της διαβίωσης και της επιβίωσης στην μετεπαναστατική Μάνη. Μια περιπλάνηση στην ποίηση, στον έρωτα και την τραγική μοίρα των ανθρώπων. Κυρίως όσων είναι διαφορετικοί με κάθε έννοια. Χωρίς κλήρο και στον ήλιο μοίρα. Ένα σκοτεινό παραμύθι που περιδινείται γύρω από την κωμόπολη των Μολάων στην Λακωνία, διοικητικό κέντρο από το 1864 της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς, με τα πλούσια μετόχια, τα σκληρά ήθη και τα συντηρητικά ανακλαστικά, την εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα και τα ορεινά απροσπέλαστα χωριά με τα μαντριά και τα λημέρια των κλεφτών και των ρέμπελων, που συνήθιζαν να ασελγούν σε ανυπεράσπιστα κορίτσια ή να κλέβουν νεαρά όμορφα και ατίθασα βοσκόπουλα για το ασκέρι και το κρεβάτι τους. Για την θάλλουσα άγρια φύση που ξεσηκώνει τα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων για τα τοπόσημα και τα αρχαιολογικά ευρήματα που μαρτυρούν τα ίχνη της ιστορίας, τα αποτυπώματα της κραταιής παρουσίας των Βυζαντινών και το πέρασμα των Βενετών κατά την κατάκτηση του Μορέως.

Οι μυκηναϊκοί τάφοι, το ιστορικό μοναστήρι και τα παλιά μεταλλεία στη Γκαγκανιά, τα βυζαντινά εκκλησάκια, τα λείψανα της αρχαίας ακρόπολης στην Βίγκλα ο μεσαιωνικός "παλιόπυργος" πάνω στον κοκκινωπό βράχο της Αγίας Παρασκευής, αλλά κυρίως το φαράγγι Λάρνακας με τους νερόμυλους που διασχίζει την πόλη με δικό του πηγαίο νερό είναι ο πέριξ των Μολάων τόπος που αρδεύει την οργιάζουσα φαντασία των κατοίκων.

Στις σελίδες αυτού του παράξενου, αντισυμβατικού και βέβηλου βιβλίου, αντιμετωπίζεται, χωρίς σεμνοτυφία και αναστολές, χωρίς διάθεση πατριδοκαπηλίας ή εξιδανίκευσης μια ταραγμένη εποχή αστάθειας και ανατροπών στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη Καποδίστρια από την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων. Στο επίκεντρο της πλοκής τρεις ατίθασες, ανυπότακτες γυναίκες με καταγωγή από τη γενιά των αρχόντων του τόπου, που δεν διαβιούν κατά τα ειωθότα, αψηφούν την ιερότητα του γάμου και την τεκνογονία και εξεγείρονται.

Τζίνα Πολίτη

Ονειρεύτηκε το Μπραζίλιαν

Αντίο Τζίνα... Θα μου λείψεις πολύ. Δεν πρόλαβα να σε αποχαιρετήσω. Δεν προλάβαμε ούτε την Ανάσταση ούτε την Επανάσταση... Ξέρεις εσύ. Ομνύω να πιστέψω στην καταλυτική δύναμη του αυτοσαρκασμού, όπως δεν έπαψες μέχρι προχθές —από τηλεφώνου— να με εμψυχώνεις. Αυτή ας φτάσει ώς τα σκοτάδια —ή τα άλλα φώτα— τού εκτός μαζί...

Όσο για το κείμενο που σου είχα ζητήσει για την επικείμενη έκδοση ποιημάτων της Μαρίας Σερβάκη, σε ευχαριστώ και από εδώ που το έστειλες αμέσως. Το βιβλίο αυτό δεν βγήκε ποτέ, δεν φταίω εγώ, παρά μόνον γιατί εμπιστεύτηκα λάθος ανθρώπους, που τελικά με εξέθεσαν σε μία προσωπικότητα του κύρους σου. Ας τα καταλογίσουμε όλα στην εξουσία... (Money... Money....) υπεράνω πολιτισμού! Εσύ ουδέποτε καταδέχτηκες να την ασκήσεις. Μακριά από εσένα οι φανφάρες και τα οφίτσια, παρότι αν ήθελες, θα μπορούσες. Αλλά δεν ήθελες. Η αρετή εκ πνεύματος είναι αυταπόδεικτη. Και για το επικείμενο βιβλίο της Σερβάκη, που σου ζήτησα τον πρόλογό του, εσύ δεν παραπονέθηκες ποτέ που δεν βγήκε. Μόνο μερικές φορές, με την ιδιαίτερη ευγένεια που σε διακρίνει, αυτήν της αστικής αριστερής αξιοπρέπειας, με ρωτούσες, όσο πιο διακριτικά γίνεται, «πότε θα βγει το βιβλίο της Μαρίας;». Δεν το πρόλαβες.

Τώρα, δεν μου μένει παρά να το αποσύρω, για λογαριασμό σου, από την ανήμπορη εκείνη εκδοτική πρωτοβουλία, για να το διαθέσω στους αναγνώστες σου, αυτούσιο όπως μου το είχες στείλει, με μέιλ τον Απρίλιο του 2022. Με αυτό το κείμενό σου, για το Μπραζίλιαν..., που άλλαξε πλέον διεύθυνση... εκεί που πας για να συναντήσεις τους υπολοίπους της παρέας, με αυτό θα σε αποχαιρετίσω.

Αριστέα Παπαλεξάνδρου

Ενύπνιο

Ήταν η χρυσή εποχή του Brazilian στην οδό Βουκουρεστίου. Γύρω στη μία το μεσημέρι, μαζευόμασταν όλοι και όλες εκεί, πίνοντας τον εξαίσιο καφέ που έφτιαχνε η κυρία Καίτη. Τρεις γενιές ποιητών και ποιητριών: Ελύτης, Εγγονόπουλος, Σαχτούρης, Σινόπουλος, Βακαλό, Στεφάνου, και η νεότερη γενιά που μόλις έσκαγε μύτη από το ποιητικό αυγό: Νίκος Φωκάς, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Μαρία Σερβάκη.

Το τελευταίο αντίο στη Τζίνα από τους συναδέλφους της στο Τμήμα Αγγλικής του ΑΠΘ

Ονομάζομαι Τίνα Κροντήρη και είμαι ομότιμη Καθηγήτρια του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και
Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Θα ήθελα να πω δυο λόγια όχι μόνο ως συνάδελφος και φίλη της Τζίνας Πολίτη αλλά και ως εκπρόσωπος των συναδέλφων μου στο Τμήμα που μου ζήτησαν να μιλήσω εκ μέρους τους.

O χαμός της Τζίνας Πολίτη ήταν μια τεράστια απώλεια για το Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Αισθανόμαστε όλες και όλοι βαθιά λύπη για την απώλεια αυτής της ιδιαίτερης προσωπικότητας που φώτισε το Τμήμα μας, αφήνοντας πίσω της πολύτιμο έργο και εν δυνάμει συνεχιστές του οράματός της για μια παιδεία αδέσμευτη, αξιοκρατική, προοδευτική.

Η Τζίνα Πολίτη διορίστηκε το 1980 πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην έδρα της Αγγλικής Λογοτεχνίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Με την κατάργηση των εδρών και την μετατροπή των Ινστιτούτων Ξένων Γλωσσών σε Τμήματα το 1982, η Τζίνα πρωτοστάτησε στο χτίσιμο ενός ευρωπαϊκού επιπέδου Τμήματος που σύντομα απέκτησε διεθνή φήμη και έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στις αγγλικές σπουδές. Η ίδια αγωνίστηκε με πάθος και διεκδίκησε δυναμικά από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ανθρώπινο δυναμικό αλλά και υλικοτεχνικές υποδομές για να καταφέρει να θεμελιώσει το όραμά της. Δούλεψε ακατάπαυστα τόσο για την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό του προγράμματος προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών, όσο και για τη συνεχή ενδυνάμωση, επιμόρφωση και εξέλιξη των διδασκόντων και διδασκομένων. Με πείσμα, με ζέση, με χιούμορ και μια απίστευτη φωτεινότητα πνεύματος που την συνόδεψαν μέχρι το τέλος του βίου της άφησε την παρακαταθήκη της σε εμάς τις νεότερες.

Όσες και όσοι τη ζήσαμε από κοντά, θα την κουβαλάμε πάντα μαζί μας. Πνεύμα ανοιχτό και αχαλίνωτο, που δεν χωρούσε στους συντηρητικούς κλωβούς πολλών πανεπιστημιακών τμημάτων. Γνώσεις βαθιές, που σε οδηγούσαν συχνά σε μονοπάτια άγνωστα και απάτητα. Ήταν εκπληκτική η ικανότητά της να υπερβαίνει τις περιοριστικές γραμμές και να ξεγλιστρά με ιδέες και σκέψεις που σου έδειχναν ξαφνικά ένα φως που δεν ήξερες ότι υπήρχε, αλλά όταν στο έδειχνε αναρωτιόσουν πώς δεν το είχες δει από πριν. Κι αυτό το φως στο έδειχνε, σε έσπρωχνε για να το δεις, δεν το κρατούσε για τον εαυτό της. Γι’ αυτό όσες είχαμε την τύχη να την έχουμε καθηγήτρια ή συνάδελφο ή και τα δύο θα την έχουμε πάντα μέσα μας, μέσα απ’ αυτό το φως που πάντα θα καίει θυμίζοντάς μας τη Γυναίκα αυτή που άναψε τη σπίθα. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που θα τη σκεπάζει.