Οι εικόνες του τεύχους είναι απόψεις της ομαδικής έκθεσης με τίτλο Προσεχώς 2 / Forthcoming 2 που πραγματοποιήθηκε στο Space52 (Καστοριάς 52, Βοτανικός, Αθήνα) με επιμέλεια του Διονύση Χριστοφιλογιάννη.

Δίνοντας πρόσωπο στους πληβείους της Επανάστασης

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

ERIC VUILLARD, 14η Ιουλίου, μτφρ. Μανώλης Πιμπλής, Πόλις, σελ. 216

«Έξι από τα έξι εκατομμύρια» αναζητούσε ο Ντάνιελ Μέντελσον στο αριστουργηματικό έργο του Χαμένοι (μτφρ. Μ. Ζαχαριάδου, Πόλις 2010), σε μια προσπάθεια να αποδώσει ένα πρόσωπο και μια ιστορία στους συγγενείς του που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Γιατί ο καθένας κι η καθεμιά τους είχε ένα όνομα· και οι σπουδές του Ολοκαυτώματος έχουν επιφορτίσει την ιστοριογραφία με αυτό το επιστημονικό, αλλά πάνω απ’ όλα ηθικό χρέος: την προσπάθεια να αποδοθεί σε κάθε ένα από τα θύματα το όνομά του.

Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται και ο Ερίκ Βουγιάρ, στο μυθιστόρημά του 14η Ιουλίου: Να αποδώσει στους πρωταγωνιστές της ημέρας εκείνης, στην παρισινή πλέμπα, στο πόπολο, τον λαό του Παρισιού, τους πληβείους που αγωνίστηκαν, μάτωσαν, σκοτώθηκαν κάτω από τα τείχη της Βαστίλλης, ένα πρόσωπο, ένα όνομα, μια ιστορία: να κάνει το πλήθος πραγματικά πληθυντικό.

Παρότι παραμένει αγκυρωμένος στο πεδίο της λογοτεχνίας, οι πηγές απ’ όπου αντλεί για να δώσει σάρκα και οστά σε αυτούς τους νεκρούς και τους λαβωμένους είναι οι πηγές του ιστορικού: κρατικά αρχεία, αστυνομικές εκθέσεις, ληξιαρχικά μητρώα· αλλά τα μέσα που επιτρέπουν να σαρκωθούν οι ανώνυμοι της ιστορίας, οι «από τα κάτω», είναι αμιγώς μυθιστορηματικά –όχι όμως με τον τυπικό τρόπο του μυθιστορήματος.

Η Γαλλική Επανάσταση ως Εμφύλιος πόλεμος

ΤΗΣ ANNIE JOURDAN

Προδημοσίευση από την εισαγωγή της Annie Jourdan στο βιβλίο της Νέα Ιστορία της Επανάστασης, που, σε μετάφραση Κώστα Γαγανάκη θα κυκλοφορήσει στο τέλος του έτους από τις εκδόσεις Πόλις.

Η εμφύλια διχόνοια δεν γεννήθηκε χθες. Από τον 16ο αιώνα, όταν ο εμφύλιος πόλεμος αιματοκυλούσε την εθνική επικράτεια στο όνομα του Θεού, μέχρι τις ημέρες μας, που είναι πάντα παρούσα, λιγότερο ή περισσότερο υπόρρητη ή συγκαλυμμένη, η Ύδρα της διχόνοιας περιμένει ανυπόμονα να εκδηλωθεί. Τίποτε το πιο φυσιολογικό, στην πραγματικότητα. Αποτελεί φιλοδοξία του κράτους να εγκαθιδρύσει ένα και αδιαίρετο έθνος, κάτι που είναι υπό μια έννοια αφύσικο. Φιλοδοξία που ανάγεται πολύ πίσω και που θα μπορούσαμε να την τοποθετήσουμε στον 13ο αιώνα και στη Σταυροφορία εναντίον των Αλβιγηνών.

Στην πραγματικότητα, και ακολουθώντας τον Μισέλ Φουκώ, ο εμφύλιος πόλεμος είναι μια μόνιμη κατάσταση, η μήτρα όλων των συγκρούσεων, όλων των στρατηγικών εξουσίας[1]. Μια μόνιμη κατάσταση, σίγουρα, που όμως γίνεται πλήρως αντιληπτή μόνο σε περίοδο κρίσης. Γιατί τι είναι μια επανάσταση, αν δεν είναι μια κρίση; Μια κρίση όπου συνθλίβονται οι βεβαιότητες και οι προσηλώσεις, όπου επανέρχονται εκ νέου αρχές και ιδεώδη σε μια βαθιά διαιρεμένη κοινωνία. Οι μεν εναντιώνονται στους δε, επειδή, όπως το διευκρινίζει η ναπολεόντεια ρήση, μια επανάσταση αναγκαστικά αναστατώνει όλες τις ιδιωτικές ζωές. Απέναντι σε αυτήν ορθώνονται, σύμφωνα με έναν άλλο μάρτυρα – τον Μπερτράν Μπαρέρ, άλλη μείζονα μορφή της Επανάστασης: «Η κυριαρχία των προκαταλήψεων, η αντίσταση των προσωπικών συμφερόντων, τα προσκόμματα που θέτουν τα ιδιωτικά πάθη, η αμέλεια ή η διαφθορά των υφισταμένων, η αιώνια ταραχή των φίλων και των εχθρών της Επανάστασης».

Τα μικροαστικά στρώματα στη Γαλλική Επανάσταση

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΓΑΛΛΟΥ

Ο ρόλος τους ως ενδιάμεσο στρώμα πρέπει να μελετηθεί με όρους συνεκτικού κρίκου, αλλά και αντίστροφα, με όρους δηλαδή ενός σώματος διασπαστικού της επαναστατικής ενότητας, μεταξύ της αστικής πρωτοπορίας της Επανάστασης, με εξαίρεση ίσως το Έτος ΙΙ (1793-1794), αλλά ούτε και τότε απόλυτα, και του μαζικού λαϊκού κινήματος. Πότε δηλαδή και με ποιους όρους οι ίδιοι οι μικροαστοί προσέγγισαν την αστική τάξη και πότε το λαϊκό κίνημα. Έτσι θα καταδειχθεί και η σημασία που κατέχει, στην επαναστατική ιδεολογία, η επιρροή των ιδεών τους, που συχνά δεν είναι αυτές που αναμένουμε από τη θέση τους ως κοινωνικό στρώμα (αλλά όχι και τάξη) και τα επακόλουθα συμφέροντα που αυτή η θέση εκφράζει.

Και είναι αυτή ακριβώς η ποικιλομορφία τους και οι άπειρες ενδιάμεσες καταστάσεις μέσα στις γραμμές τους που δημιουργούν και στο επίπεδο της ιδεολογίας μια τεράστια γκάμα εκφρασμένων επιδιώξεων που δεν βρίσκονται απαραίτητα σε αρμονία μεταξύ τους. Ακριβώς επειδή δεν αποτελούν μια κοινωνική τάξη, με τους σύγχρονους οικονομικούς όρους που ορίζουν την τάξη σε σχέση με τη θέση της απέναντι στα μέσα παραγωγής, με ξεκάθαρα συλλογικά συμφέροντα, και κατά συνέπεια δεν είναι ικανοί να συνενώσουν τον κόσμο τους σε μια αντίληψη τάξης, και περαιτέρω να καλλιεργήσουν μια ταξική συνείδηση, τόσο σε επίπεδο ιδεολογίας όσο και σε αυτό της δράσης, σχεδόν ποτέ δεν δρουν ούτε εκφράζονται ως αυτόνομο και ενιαίο σώμα. Εξάλλου, δεν είναι τίποτα από τα δύο.

Το θρησκευτικό ζήτημα στη Γαλλική Επανάσταση

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΓΑΛΛΟΥ

Ήδη από τη μεσαιωνική περίοδο, ο άμβωνας ήταν ο κύριος ρυθμιστής της κοινής γνώμης. Σε μια εποχή χαμηλής εγγραμματοσύνης, το βασικό όχημα της άμεσης επαφής με τον απλό άνθρωπο ήταν ο προφορικός λόγος μέσω του άμβωνος. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης το ζήτημα τέθηκε σε δύο διαφορετικά επίπεδα: καταρχάς στο άμεσα οικονομικό, καθώς η τεράστια περιουσία και τα χωροδεσποτικά της προνόμια τέθηκαν υπό αμφισβήτηση ήδη από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης, προς όφελος πρώτα του εθνικού αστικού κράτους και μακροπρόθεσμα –υποτίθεται– των εκατομμυρίων ακτημόνων Γάλλων αγροτών. Κατά την πρώτη φάση της Επανάστασης (ώς την έναρξη του πολέμου με την Ευρώπη τον Απρίλιο του 1792), η ίδια η καθολική θρησκεία ως δόγμα δεν τέθηκε υπό αμφισβήτηση, παρά τη συγκρότηση αντάρτικων ομάδων ανυπότακτων ιερέων μετά την εγκαθίδρυση του Αστικού ή Πολιτικού Συντάγματος του Κλήρου. Ο πόλεμος με την Ευρώπη και η κλιμάκωση της αντεπανάστασης στο εσωτερικό (με πρωτοστάτες τόσο τους ανυπότακτους ιερείς όσο και τον κλήρο εντός κι εκτός Γαλλίας) έθεσαν επί τάπητος το ίδιο το ζήτημα της θρησκείας. Τότε τέθηκε το ζήτημα και στο δεύτερο επίπεδο: το κατεξοχήν πολιτικό, ιδεολογικό ή και καθαρά πνευματικό. Η ριζοσπαστικοποίηση της Επανάστασης και η εφαρμογή της Τρομοκρατίας οδήγησαν στην ανάδυση πολύ προωθημένων αντιλήψεων και για την ίδια τη θρησκεία, που εκφράστηκαν με απόψεις που κυμάνθηκαν από τον εξορθολογισμό της θρησκείας (η λατρεία της Λογικής) ώς τον πλήρη και βίαιο αποχριστιανισμό.

Γαλλική Επανάσταση

Τα όρια της «πολιτικής λογικής» και της «κοινωνικής αλλαγής»

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΤΣΟΥ

Οι όροι «πολιτική λογική» («politischer Verstand») και «κοινωνική λογική» («sozialer Verstand») χρησιμοποιήθηκαν από τον Marx το καλοκαίρι του 1844, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι και στο πλαίσιο της διεύθυνσης του περιοδικού Vorwärts. Οι κυριότερες πηγές αυτής της διττογραφίας είναι η διάκριση του Hegel: «bürgerliche Gesellschaft» - «politischer Staat» καθώς και η θέση που είχε διατυπωθεί από την «αριστερά» της Γαλλικής επανάστασης, ότι δηλαδή η «επανάσταση δεν τέλειωσε» εφόσον η ισότητα μπροστά στο νόμο συνιστά μόνο «ισότητα στα χαρτιά».

Η προβληματική αυτή του Marx για την πολιτική επανάσταση, χωρίς πάντα τη ρητή μνεία της Γαλλικής Επανάστασης, συναρτήθηκε με ένα ευρύ πλέγμα παραγόντων, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι:

α) στο συνολικό του έργο εντοπίζονται πολλές απόπειρες να ασκηθεί κριτική στο φαινόμενο της πολιτικής· β) οι απόπειρες αυτές συγκρατούν τις μετατοπίσεις της μαρξικής σκέψης· γ) ενδιαφέρον παρουσιάζει η διεργασία αποδέσμευσης από το «κλουβί του χεγκελιανού τρόπου θεώρησης» των πραγμάτωνˑ δ) την ίδια σημασία διατηρεί η ρητή ή λανθάνουσα διαδικασία απεμπλοκής από το θεώρημα της «αποξένωσης», η αναλυτική προσέγγιση της «ολότητας» των κοινωνικών σχέσεων και των συναφών ταξικών αντιθέσεων, η εμβάθυνση στην ιδέα της «ατομικότητας» και η διερεύνηση των συγκεκριμένων όρων της αντίθεσης κεφαλαίου και εργασίαςˑ

Ὁ Φιλόπατρις

Ὦ φιλτάτη πατρίς, ὦ θαυμασία νῆσος, Ζάκυνθε· σὺ μοῦ ἔδωκας τὴν πνοήν, καὶ τοῦ Ἀπόλλωνος τὰ χρυσὰ δῶρα! Καὶ σὺ τὸν ὕμνον δέξου· ἐχθαίρουσιν οἱ Ἀθάνατοι τὴν ψυχήν, καὶ βροντάουσιν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς τῶν ἀχαρίστων. Ποτὲ δὲν σὲ ἐλησμόνησα, ποτέ· – Καὶ ἡ τύχη μ᾿ ἔρριψε μακρὰ ἀπόσε· μὲ εἶδε τὸ πέμπτον τοῦ αἰῶνος εἰς ξένα ἔθνη. Ἀλλὰ εὐτυχής, ἢ δύστηνος ὅταν τὸ φῶς ἐπλούτη τὰ βουνά, καὶ τὰ κύματα, σὲ ἐμπρὸς τῶν ὀφθαλμῶν μου πάντοτες εἶχον. Σύ, ὅταν τὰ οὐράνια

Η αγωγή του πολίτη

ΛΟΓΟΣ ΕΝ ΠΡΟΟΔΩ. ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΤΩΡΑ ΓΡΑΦΟΝΤΑΙ

Η γαλλική παρουσία στο Ιόνιο (1797-1799)

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ

[...] Στο Ιόνιο, η κατάργηση της βενετικής κυριαρχίας [σ.σ.: το καλοκαίρι του 1797, με την άφιξη των Δημοκρατικών Γάλλων στην Κέρκυρα] εξάλειψε την κατάσταση του υπηκόου (suddito) και ο νέος ρεπουμπλικανικός κώδικας, μέσω κυρίως της γενίκευσης του δικαιώματος του πολίτη (cittadino), επέβαλε την προγραμματική κατάργηση των αυστηρών εσωτερικών τομών της θεσμικά διχοτομημένης κοινωνίας και τη θεώρησή της ως ενιαίο σώμα. Καταργήθηκαν οι νομικές διαδικασίες αποκλειστικών και αυστηρά κληρονομικών τύπων κοινωνικής ηγεμονίας και κύρους και δόθηκε το δικαίωμα στις κατώτερες (με την οικονομική, πολιτική ή νομική έννοια του όρου) κοινωνικές ομάδες όπως και στις θρησκευτικές μειονότητες (π.χ. τους Εβραίους), μέσω της γενίκευσης του δικαιώματος του πολίτη, να αποκτήσουν πολιτική οντότητα, η οποία κατά βάση εκφράστηκε ως δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά. Αν στο βενετικό «παλαιό καθεστώς» η ιδιότητα του πολίτη ήταν διακριτικό προνόμιο νομικής φύσεως αποκλειστικού χαρακτήρα, ο νέος ρεπουμπλικανικός κώδικας το αναγνώριζε ως φυσικό, αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα. Ταυτόχρονα, βέβαια, ο παραπάνω νεωτερισμός έφερε στην επιφάνεια ένα σύνθετο πλέγμα αντιθέσεων και θεμελιωμένων αντιλήψεων οι οποίες στήριζαν το «παλαιό καθεστώς»: η (νοοτροπική και οικονομική) επιβολή της πόλης επί της υπαίθρου και η δύσκολη ενοποίησή τους, με κομβικό ζήτημα εκείνο της απονομής της δικαιοσύνης, η δυσκολία των τοπικών ηγετικών στρωμάτων να αποδεχτούν το νεωτερικό μοντέλο κρατικής δομής, το ζήτημα της στρατιωτικής προσφοράς, η άνοδος των Εβραίων στο status του πολίτη, αποτέλεσαν μερικά μόνο από τα ζητήματα που έλαβαν εκρηκτικές διαστάσεις.