Οι εικόνες του τεύχους προέρχονται από το Athens Laudry- Bougada project. Καλλιτέχνες κλήθηκαν να δανείσουν ένα έργο τους σε ύφασμα για να φωτογραφηθεί, σαν άλλη μπουγάδα, σε μπαλκόνια και παράθυρα της περιοχής γύρω από την πλατεία Βικτωρίας. Το σχετικό φωτογραφικό υλικό ανέβαινε στις σελίδες του project στα social media. Επιμέλεια Θεοδώρα Μαλάμου.

Θεοδώρα Μαλάμου, Αστική σημαία, 2020, ακρυλικά χρώματα σε ύφασμα, 145 x 125 εκ.

Κατανοώντας τους γείτονες

Του Θοδωρή Ρακόπουλου* 

ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΙΜΠΙΡΙΔΟΥ (επιμέλεια), Εθνογραφία και καθημερινότητα στην «καθ’ ημάς Ανατολή», εκδόσεις Κριτική, σελ. 536 

Το βιβλίο αυτό είναι μια συλλογική χειρονομία που ανανεώνει δύο από τις έννοιες του τίτλου: τόσο την εθνογραφία, όσο και την «καθ’ημάς Ανατολή». Σε ό,τι αφορά την πρώτη, ο τόμος προτείνει μία σπάνια έως και πρωτοφανή για τα ως τώρα δεδομένα της ελληνόφωνης Ανθρωπολογίας ερευνητική εξωστρέφεια. Συγκεκριμένα, ενώ η εγχώρια Ανθρωπολογία είναι κατά απόλυτη προτεραιότητα στραμμένη στην έρευνα «οίκοι», τουτέστιν στην εθνογραφία του ελληνικού χώρου, το βιβλίο αυτό περιέχει εθνογραφικές μελέτες που εστιάζουν εκτός Ελλάδας και μάλιστα εκτός «Ευρώπης», σε ένα πεδίο ετερότητας αλλά και οικειότητας που γεωγραφικά και πολιτικά ονομάζεται «Μέση Ανατολή». Σε ό,τι αφορά την δεύτερη συμβολή του τόμου λοιπόν, αυτή η (γειτονική, αλλά άγνωστη) περιοχή αντιμετωπίζεται γι αυτό που είναι, κι όχι γι αυτό που νομίζουμε εμείς: χώρες και πολιτισμοί με εσωτερική λογική και ζωντανή ιστορία, κι όχι τόποι εθνοκεντρικής προβολής (“καθ’ημάς”) ή οριενταλιστικής φαντασίωσης («Ανατολή»). 

Για αυτές τις δύο συμβολές του, ο τόμος που επιμελείται η ανθρωπολόγος, καθηγήτρια στο ΠΑΜΑΚ, Φωτεινή Τσιμπιρίδου, είναι πολύτιμο διδακτικό υλικό. Η Τσιμπιρίδου, πολύπειρη η ίδια στην έρευνα σε αυτό που σχηματικά λέμε «Μέση Ανατολή», συγκεντρώνει δεκατέσσερεις μελέτες σε ισάριθμα κεφάλαια, γραμμένες για τον τόμο, από Έλληνες ανθρωπολόγους και εθνολόγους. Τα πρώτα δύο τρίτα του βιβλίου επισκέπτονται την απίστευτη ποικιλομορφία του χώρου από τη Μεσόγειο ως την Αραβική χερσόνησο, της Εγγύς και Μέσης Ανατολής στις πολλαπλές της διαστάσεις. Έτσι, έχουμε μια κλασική και κατατοπιστική ανθρωπολογική ανάλυση του πολιτικού πολιτισμού του Ομάν, μια ενδιαφέρουσα εθνογραφική ανάλυση του ανδρισμού στην Ιορδανία, μια ιστορικοεθνογραφική επίσκεψη στα θεμέλια του μπα’αθισμού στην Συρία (βρήκα το κεφάλαιο αποκαλυπτικό), και μια κριτική εθνογραφία στα «εργαστήρια ειρήνης» στον μεταπολεμικό Λίβανο. 

Κάποτε, μια μέρα

Σοφία Κουλουκούρη, B-sides, 2017, κέντημα, μεταξωτό κρόσσι, 150 x 80 εκ.

Της Μαρίας Μοίρα*

ΓΙΑΒΟΥΖ ΕΚΙΝΤΖΙ, Πότε! Πότε! Μια μέρα, εκδόσεις Τόπος, σελ. 170 

Μια γοητευτική αφήγηση, σκληρή και ταυτόχρονα τρυφερή και συγκινητική, με όλη την συναρπαστική παραστατικότητα και την καθηλωτική μαγεία των παραμυθιών της Ανατολής. Μια ποιητική αποκαλυπτική μυθιστορία, που κινείται στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον, παρακολουθώντας την δύσκολη ζωή μιας μικρής κοινότητας και μιας μεγάλης οικογένειας σ’ ένα κουρδικό χωριό στους πρόποδες του απάτητου όρους Αμάρ, που βυθίζεται στην απελπισία από την τρομακτική προοπτική του πολέμου που πλησιάζει. Την αγωνία που τρυπώνει στις ψυχές μικρών και μεγάλων από την αόρατη απειλή των πάνοπλων στρατιωτών που φθάνουν από στιγμή σε στιγμή για να μετατρέψουν την ειρηνική γαλήνια καθημερινότητα τους σε εφιάλτη Ο συγγραφέας, στο μικρό αυτό βιβλίο με το σπάνιο ειδικό βάρος, εξιστορεί «το δράμα ενός ολόκληρου λαού, που η φωνή του δεν ακούγεται, η γλώσσα του δεν αναγνωρίζεται και η ιστορία του είναι άγνωστη». 

Μια μέρα ξεκινά σαν όλες τις άλλες στην σκιερή κοιλάδα με τις καρυδιές και τις πανύψηλες βελανιδιές, που δεν αφήνουν το φως του ήλιου να περάσει. Ένας αετός πετά αθόρυβα πάνω από το δάσος σαρώνοντας με το άγρυπνο μάτι του το τοπίο. Όλα τα ζωντανά πλάσματα αφοσιωμένα στον σκληρό αγώνα της επιβίωσης τρέχουν να κρυφτούν, ενώ τα πιο ισχυρά κυνηγούν και καταβροχθίζουν τα πιο αδύναμα. Ο συγγραφέας φιλοτεχνεί μια ήρεμη, αρμονική εικόνα με τους άντρες να αλωνίζουν, τις γυναίκες να ασχολούνται με το νοικοκυριό και τα παιδιά, όπως όλα τα παιδιά του κόσμου, άλλοτε να καυγαδίζουν βλέποντας ταινίες με καουμπόηδες και άλλοτε να παίζουν μπάλα ανέμελα. Μέχρι που ένας άντρας έρχεται τρέχοντας από μακριά και η ανησυχία κορυφώνεται, ενώ οι φόβοι ξυπνούν πανίσχυροι και παραλύουν τη θέληση των κατοίκων. 

η παιδική έξω χαρά

η παιδική έξω χαρά ανθεί και πάλι
κι ας το κόψανε το αλλοτινό εκείνο δέντρο
φωνούλες πολλές και παιχνίδια
και μάσκες -ανάπλαση παίδων

Γενάρης με πρώιμη ζέστη
πριν κι από τις μυγδαλιές
άνθισε η παιδική έξω χαρά
ηλιόλουστη μέρα και θάλλει

και με covid που εξίσου θάλλει
κλειστά τα σχολεία για μήνες
ξεσαλώνουν τα μικράκια
αφού σχολείο δεν έχουν

και μείς άλλοτε παιδιά και λέγαμε
- έ ρε! και να μην είχαμε σχολείο!
ν’ αλωνίζουμε πέρα σ’ αλάνες
αδόμητες... Πού; Τώρα; Ποιός το περίμενε!
Να μην έχουνε, λέει, για μήνες σκολειό!

το δέντρο κόψανε -όχι το covid
το παληό εκείνο γέρικο δέντρο
το κόψανε στον Άνω Χολαργό
σήμα κατατεθέν της πλατείας

το κόψανε αφού πρώτα το ξέραναν
τού βγάλανε έξω τις ρίζες του
δυό καλοκαίρια τώρα το ξεράνανε
τρίτο δεν άντεξε -δήθεν ανάπλαση πλατείας
κάναμε αμάν ν’ ακούσουμε και πάλι φωνούλες

απόμεινε το έτερο, λίγα μέτρα πιο πέρα
μόνο, ξερακιανό -θ’ αναζουπίσει;
να το δούμε και μείς και πάλι να θάλλει

κυπαρίσσια αρχοντικά πλαγιόκλαδα
απλωτά και υψίκορμα
στην παιδική έξω χαρά μας
που θάλλει

9 Γεν. 2021

Θοδωρῆς Σαμαρᾶς

Κύκνειο άσμα

Ίρις Πλαϊτάκη, Κόδρου ως ζακέτα haori, 2016, μεταξοτυπία σε βαμβακερό ύφασμα, 120 x 100 εκ.

Της Έλσας Κορνέτη 

ΟΡΕΣΤΗΣ ΑΛΕΞΑΚΗΣ, Συνομιλίες με τον Ιωάννη, Πρόλογος - Επιμέλεια: Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, εκδόσεις Ρώμη, σελ. 52 

Η τραγική αταραξία στέκεται σιωπηλή απέναντι στην επέλαση του μοιραίου. Η τραγική μοναξιά της ύπαρξης, την ίδια στιγμή, τρέχει σε παράλληλη ροή, σε έναν ατέρμονο μονόλογο πάνω από την άβυσσο της ψυχής. Η πνευματική ζωή συγκροτείται πάνω στα κοφτερά όσο και εύθραυστα θραύσματα αυτού του μονόλογου, που συνιστούν ένα κόσμο συμπαγή και στέρεο, την ώρα που ο υλικός κόσμος, μετέωρος και θορυβώδης, διαλύεται. 

Αυτή είναι η συνθήκη εντός της οποίας προβάλλει ο εξαϋλωμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος δηλαδή που από την τυπική επίγνωση της θνητότητας, περνά στην ανάληψη ενός πνευματικού ουσιώδους, σε ό,τι σαν φως και σαν προσευχή μετουσιώνεται σε μια ποίηση μυστική και τον βγάζει έξω από τον επαναλαμβανόμενο κύκλο της κοινοτυπίας, καθώς εκλύεται σε μια σφαίρα που σφύζει από μεταφυσική μαγεία. Είμαστε ήδη στο τοπίο όπου ο ποιητής συναντά και συνομιλεί με τον αγγελιοφόρο και προπομπό του, ενώ στέκεται ήδη μπροστά στη σφραγισμένη θύρα του Υπερπέρατος: «Καλό ταξίδι μέσα μου Ιωάννη. Καλή συμπόρευση μαζί μου. Στο απροσπέλαστο». 

«Οι Συνομιλίες με τον Ιωάννη» συγκροτούν το κύκνειο άσμα του ποιητή και περιλαμβάνουν μια σειρά δεκαέξι ποιημάτων- επιστολών, με παραλήπτη προφανώς τον πρόδρομο της εμφάνισης του Χριστού, τον ασκητικό Βαπτιστή Ιωάννη. Ποιήματα που θα μπορούσαν κάλλιστα να χαρακτηριστούν ποιητικά άσματα και λειτουργούν σαν μια επιθανάτια πορεία προς μια νέα ζωή καθολικά εξαγνισμένη. Είναι η στιγμή που κάθε αυταπάτη θα διαψευσθεί, όπου κάθε οφθαλμαπάτη θα διαλυθεί στην έρημο της αλήθειας. Τα υπαρξιακά ερωτήματα που απευθύνονται στον «Πρόδρομο» παραμένουν αναπάντητα, αλλά στοχαστικά επεξεργασμένα και ποιητικά διατυπωμένα όπως είναι, αποκτούν ιδιαίτερο αισθητικό βάρος. 

Η ευλογιά

και οι δομές της εξουσίας 

«Αι πτωχαί, πτωχαί νήσοι! Ιδού πως εφύτρωσε η ευλογιά στην Κέαν! Ένας εξ Αθηνών ευλογιών υπήρξεν ο Κάδμος της επιδημίαςˑ ο δημοτικός Ιατρός της νήσου εξέλαβε την ευλογίαν για κοκκινάδαˑ κολλά το παιδί του παπάˑ ο δημοτικός ιατρός της νήσου θριαμβεύει: κοκκινάδα και αυτό. Πεθαίνει το παιδί του παπάˑ όλη η νήσος συρρέει εις την κηδείαν. Οι συγγενείς προς επίδειξιν πένθους το κατασπάζονται λυσσασμένοι. Την επαύριον εικοσιπέντε κρούσματα εν όλη τη νήσω. Ο δημοτικός ιατρός απέναντι του αριθμού αυτού τρέχει και ευρίσκει άλλον ιατρόν της νήσου, τον Περίδην, ίνα συγκροτήση συμβούλιον: 

Μωρέ μπας και είναι ευλογιά η κοκκινάδα; 

Όλα αυτά είναι ιστορικά, ιστορικώτατα, όπως είναι ιστορικός και ο Δήμαρχος της Νήσου κ. Ιερομνήμων, όστις ουδέ περί δαμαλίδος [=εμβόλιο] εφρόντισεν, ουδέ περί απομονώσεως των προσβληθέντων, διότι όλοι ο διάβολος τώφερε να είναι άνθρωποι του κόμματος! Και έπρεπε να μείνωσιν ελεύθεροι! 

Τα αυτά συμβαίνουσι και εν Πόρω, τα αυτά εν Πύργω, εν Καλάμαις, πανταχού. Και ούτε δαμαλίδα, ούτε καν γλυκερίνην δεν έχουν αι ταλαίπωραι επαρχίαι. Αυταί αποτείνονται εις τους γελοίους βουλευτάς των, οι γελοίοι βουλευταί εις τον κ. Αναγνωστόπουλον, και ο κ. Αναγνωστόπουλος τους προπέμπει με εν μειδίαμα και μίαν ευφυΐαν.» 

[Άτιτλο, εφημ. Μη χάνεσαι έτ. Δ΄, αριθ. 449 (Αθήνα, 2 Απριλίου 1883), σ. 3] 

Για την αντιγραφή: Αγγελική Κωνσταντακοπούλου

Τα μαθηματικά του Στάινερ

Μαρίνα Βελησιώτη, These boobs are made for watching, 2020, χειροποίητο υφαντό, ακρυλικό και μαλλί

Του Βασίλη Αλεξίου* 

ΤΖΩΡΤΖ ΣΤΑΪΝΕΡ, Η απόσυρση από τη λέξη, μτφρ. Στέφανος Ροζάνης, εκδόσεις Έρασμος, σελ. 60 

Σχεδόν εδώ και γύρω στα εκατό χρόνια, οι τελευταίες φιγούρες σοφών που ξέρουν και να επίστανται ή επίστανται αυτό που δεν ξέρουν μοιάζει να σβήνουν αργόσυρτα μαζί με τις γενειοφόρες φιγούρες των Μαρξ, Δαρβίνου, Φρόυντ, και κάποιων άλλων. Ο 20ός αιώνας που θα ενσκήψει δριμύς, δρομαίος, ακραίος, κατάφορτος με αμάξια, βόμβες, υπολογιστές και υπολογιστικότητα, θαυμαστές καινούργιες εφευρέσεις και δύο «εξαισίως» διεκπεραιωμένα παγκόσμια μακελειά («παστρικές δουλειές!», καταπώς λέμε) έρχεται σαν ο «αιώνας της καλπάζουσας εξυπνάδας» και, ταυτόχρονα, «θύμα μιας Προόδου που πρόωρα σκουριάζει», για να χρησιμοποιήσω, και εδώ, τους στίχους από τον καρουζικό «Ακέραιο Κυρ Αλέξανδρο», με την επιστήμη, μεταλλαγμένη πια σε φουκωική épistémè, να μην θέλει καθόλου, κι αυτό δηλωμένο: ρητά ή υπόρρητα, να μπερδεύονται στα πόδια της: αρετή (πλατωνική ή μη), ηθική ή σοφία. Βέβαια, όπως συμβαίνει πάντοτε, κάθε κανονική και νομοταγής ιστορική φάση έχει και τις εξαιρέσεις της. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές είναι και αυτή του αυστροεβραϊκής καταγωγής στοχαστή Τζώρτζ Στάινερ που στο έργο του μοιάζει να επαληθεύεται απολύτως εκείνος ο αφορισμός του Tommaso d’ Aquino, ή, αλλιώς, Θωμά του Ακινάτη: Discitur sapientia, sicut sapida scientia ˗ μιλάει κανείς για τη σοφία σαν να μιλάει για μια νόστιμη επιστήμη. Βέβαια, αυτή η «επαλήθευση», για τον Στάινερ, δεν θα έρθει δωρεάν ή αβρόχοις ποσίν. Τις δυσκολίες και τα διόδια τα περιγράφει εξαιρετικά ο ίδιος στην πρώτη παράγραφο της δεύτερης έκδοσης (1991) του Μετά τη Βαβέλ, δίνοντας ταυτόχρονα και μια ακτινογραφία των σημερινών κυρίαρχων συνθηκών παραγωγής του λόγου στο ακαδημαϊκό περιβάλλον: 

«Το ανά χείρας έργο γράφτηκε υπό δύσκολες, τρόπον τινά, συνθήκες. Εκείνη την εποχή ήμουν όλο και πιο περιθωριοποιημένος και, μάλιστα, απομονωμένος εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας. Αυτό δεν αποτελεί απαραίτητα μειονέκτημα. Η θητεία στον ακαδημαϊκό χώρο σήμερα, η επικρότηση της ομοτιμίας ενός ατόμου από τους συναδέλφους του, η υποστήριξη και οι δάφνες όταν προσφέρονται, συνιστούν συχνά συμπτώματα καιροσκοπίας και ευτελούς συμβατικότητας. Ο αποκλεισμός ή ο αναγκαστικός παραμερισμός, σε κάποιο βαθμό, μπορεί να αποτελούν έναν από τους όρους μιας έγκυρης εργασίας.