Τίτος Πατρίκιος

Λήδα Κοντογιαννοπούλου, Στο σπίτι του Γιώργου Σεφέρη: Μεγάλο εσωτερικό, 2017, λάδι σε καμβά, 60 x 130 εκ., Συλλογή Γιάννου και Άντρης Κωνσταντίνου, Κύπρος

«Ένα βαπόρι στο λιμάνι του Γυθείου»[1]

Του Παναγιώτη Νούτσου*

Γιατί όχι (Ποιήματα, τ. Β΄, Αθήνα 2001, 255), αφού και ο Γ. Ρίτσος (Ποιήματα, τ. ΙΓ΄, Αθήνα 1999, 181) δεν ξεχνούσε ότι: «όταν έπεφτε ο ήλιος του Γυθείου/ βγαίναμε περίπατο/ ανάμεσα σε χιλιάδες κατάρτια»…

Μια ποιητική δημιουργία οχτώ περίπου δεκαετιών προϋποθέτει βέβαια την «άλγεβρα» (και όχι την πρακτική αριθμητική) του ιστορικού γίγνεσθαι αυτής της περιόδου, στις εγχώριες και τις διεθνείς της διαστάσεις, χωρίς έτσι να εξαντλείται σε μια αναπαραγωγή των πτυχών της, όση δυναμική κι αν διαθέτουν. Η ερμηνευτική απόπειρα προσπέλασης αυτής της ποίησης χωρίς να περιπέσει στα «αμαρτήματα της αφαίρεσης» μπορεί να αναδεικνύει προσεκτικά τη γρηγορούσα διελκυστίνδα έργου και εποχής, αποφεύγοντας τα δεκαδικά μέτρα διαίρεσης της τελευταίας και κυρίως την αφυδάτωση της ποιητικής αίσθησης σε μια λειτουργία χρονικού.

Από ένα τέτοιο παρατηρητήριο, και για το οποίο ισχύει ως μεθοδολογική αφόρμηση η πρόταση: «πες μου πώς ψάχνεις, για να σου πω τι ψάχνεις», θα μπορούσαν να θεματοποιηθούν οι εξής ιστοί σημασιών της ποίησης του Πατρίκιου: από το σύνολο της ογδοντάχρονης σχεδόν ποιητικής δημιουργίας (με έτος έναρξης το 1943) του Πατρίκιου σχηματίζεται με ευκρίνεια ένα σύνολο «σταθερών» παραμέτρων, το οποίο διαθέτει ως ενιαία μήτρα εκπόρευσης και συγκρότησης την προβληματική μιας πολιτικής ανθρωπολογίας.

Με την προϋπόθεση ότι οι «σταθερές» αυτές εμπλουτίζονται, αναζωογονούνται και ανανοηματοδοτούνται, μεμονωμένα και ιδίως στη μεταξύ τους συνάφεια και με διαρκή τη φροντίδα της ιστορικής τους γείωσης, διαμορφώνεται το εξής δίκτυο των αλληλοπλεκόμενων σημείων: η ανάγκη της «τοπιογραφίας» ως υποστρώματος για τη θεμελίωση του ποιητικού λόγου· η σκηνοθεσία του τοπίου ως ενιαίου πλαισίου αναφοράς «δραστών» και «θεατών»· η θέση της «πλατείας» ως χώρου συναθροίσεων των επι-κοινωνούντων υποκειμένων· οι δρόμοι ως πεδίο για τη δημόσια αναζήτηση του νέου κόσμου· οι συναντήσεις ως συμπυκνωμένες εκφράσεις των θεσμών δημοσιότητας- η οικείωση των πραγμάτων ως συνοδευτικών ή χαρα­κτηριστικών γνωρισμάτων των συναντήσεων· η αποτύπωση των τρόπων διαχείρισης της «ετερότητας» με την ανάδυση των «άλλων» ως «εχθρών» ή «ξένων»· η καθημερινή ζωή ως πεδίο όπου συντελείται η συνάντηση των ανθρώπων· η συνηγορία των «παθών» με το να αφήνεσαι «ρευστός σε κάθε ερεθισμό του χώρου σου»· ο έρωτας ως στιγμή διπλασιασμού της χειραφετητικής ικανότητας του συνείναι· το ανθρώπινο σώμα ως το ασφαλέστερο αρχείο των περιπετειών του όντος· η διαρκής επικοινωνία με το θάνατο και οι απόπειρες αναστολής του˙ η νοσταλγία όσων συνέβησαν και αξίζει να μη χαθούν· η «πολιτική πολιτισμού» που περιλαμβάνει με πλέγμα προστασίας όσους με τον ίδιο τρόπο σκιαγραφούν έναν διαφορετικό κόσμο· η μετάφραση ως ανάγκη και μέσο επικοινωνίας δυναμικών εξίσου συνδαιτυμόνων· οι σχέσεις ποίησης και οικονομίας ως ευθέως αντίστροφη προοπτική· η ποιητική της «στιγμής» ως απορρόφηση της νοσταλγίας και αποδέσμευση από τις υποχρεώσεις του μέλλοντος· ο άνθρωπομορφισμός του χρόνου που προκρίνεται να γίνεται αντιληπτός με το σχήμα της σπείρας· η βεβαιότητα ότι κάθε φορά η κίνηση της ιστορίας τελείται ab ονο· η ανθεκτικότητα της μνήμης ως μηχανισμού συντήρησης και ανάκλησης όσων έγιναν· η επιστρέφουσα νεότητα ως δυνατότητα να διατηρείται η ζωντάνια της επανάστασης· η δυναμική της διακινδύνευσης στον τρόπο συζυγίας επιθυμητού στόχου και αβεβαιότητας ως προς την επίτευξή του· η διαρκής «μαθητεία» ως εφαλτήριο για την εκάστοτε ανασυντασσόμενη «ταυτότητα» του ποιητικού υποκειμένου· ο διαθέσιμος χρόνος ως αφετηρία για τον διπλασιασμό του κόσμου· η γλωσσική επικράτεια ως άρνηση των κωδίκων του υπάρχοντος και ως κατάφαση του δέοντος κόσμου· οι δίοδοι αυτοσαρκασμού κατά την απόπειρα συμπλησιάσματος «είναι» και «δέοντος»· ο ποιητικός επιλογισμός ως ανα-στοχαστική δραστηριότητα αυτοκριτικής· η κατοπτρική λειτουργία στην κατόπτευση των σχέσεων τέχνης και πραγματικότητας· η δραστικότητα της «αντίθεσης» κατά την αποτύπωση της αντιθετικής σύστασης των πραγμάτων και των εμπειριών τους και τέλος εγχειρήματα αυτοπροσωπογραφίας για τη συγκρότηση μιας διαρκώς ανανεούμενης βιογραφίας του ποιητή.

Οι «σταθερές» αυτές, ιδίως οι τελευταίες, δεν αφορούν αποκλειστικά το σημαινόμενο, αλλά και παραπέμπουν στους τρόπους διαμόρφωσης του σημαίνοντος. Τα οικεία ευρήματα αναμένουν προφανώς τους ειδικούς ερευνητές, αρκεί να έχουν αντιληφθεί ότι «δε φτάνει μία μόνο γλώσσα» για να χειρίζεσαι την ποίηση και την οικουμένη της: «Γνωρίζουμε, ψηλαφούμε, γνωριζόμαστε μέσα σε κόσμους πολλαπλών γλωσσών» (Η ηδονή των παρατάσεων, Κέδρος, Αθήνα 1992, σ. 31). Συνολικά, η δοκιμή ποιητικής απάντησης στα θεμελιώδη προβλήματα του παρόντος αντιστοιχεί αβίαστα στον τρόπο συγκρότησης της πολιτικής ανθρωπολογίας του Πατρίκιου.

*Ο Παναγιώτης Νούτσος είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων

[1] Πριν από λίγο καιρό (2 και 3 Οκτωβρίου 2021) πραγματοποιήθηκε στο Γύθειο, με πρωτοβουλία του Δήμου Ανατολικής Μάνης και του Γενικού Λυκείου Γυθείου, το συνέδριο: «Τίτος Πατρίκιος. Η αδιάκοπη ποιητική του πορεία», με δύο δεκάδες ανακοινώσεις. Από τη δική μου δημοσιεύω εδώ το πρώτο της μέρος.