Η πλημμύρα του φασισμού

Κωστής Χατζημιχάλης, Καν Ελ Χαλίλι, Κάιρο

Της Ανθούλας Δανιήλ*

ΦΕΡΝΤΙΝΑΝΤ ΜΠΡΟΥΚΝΕΡ, Η αρρώστια της νιότης, μετάφραση - διασκευή Πηνελόπη Ζαλώνη, εκδόσεις Βακχικόν, σελ. 74

Όταν αποφασίσει ο πόνος να φύγει, φεύγει για πάντα ή παραμονεύει κι άλλες καλές ευκαιρίες; Είναι η αυτοκτονία η λύση που επιλέγει ένας δυνατός, ή ένα αδύνατο ανθρωπάκι; Είναι η επιστροφή στην παιδική ηλικία καταφύγιο ή λύση; Είναι ο έρωτας, ελεύθερος, ομόφυλος ή ετερόφυλος λύτρωση ή σκλαβιά; Είναι η δουλειά γιατρικό για την απελπισία; Είναι η ελευθεριότητα των ηθών απελευθέρωση από τις κοινωνικές συμβάσεις; Μία αξιοπρεπής καριέρα σε καθιστά τέλειο ανθρωπάκι της κοινωνίας;

Αυτά και άλλα πολλά είναι τα θέματα πάνω στα οποία κατασπαράσσεται μια παρέα νέων, φοιτητών ιατρικής, όπου παίζοντας ή πολεμώντας μεταξύ τους αναποδογυρίζουν τις αξίες του κόσμου: «Θα μπορούσες να είσαι μια πεισματάρα πόρνη. Είσαι το τέλειο μοντέλο της υποσχόμενης νεότητας», λέει ο Κίμωνας στην Σόνια.

Ο Φέρντιναντ Μπρούκνερ (1891-1958) είναι θεατρικός συγγραφέας. Η συγγένεια του ονόματός του με του επιφανούς μουσικού Άντον Μπρούκνερ είναι απλώς μία σύμπτωση, όπως και το ενδιαφέρον του συγγραφέα Μπρούκνερ για τη μουσική, αφού ο συγγραφέας, αρχικά, έκανε σπουδές στο Conservatoire de Paris και στο Hochschule für Musik στο Βερολίνο. Γρήγορα όμως ανακάλυψε την κλίση του προς το θέατρο, όπου είχε τη δυνατότητα να αναπτύξει με εξπρεσιονιστικό τρόπο τις ιδέες που τον βασάνιζαν, βλέποντας τον ναζισμό να επίκειται. Κάτι που είναι διάχυτο στα έργα του.

Όταν το 1933 η εξουσία πέρασε στους Ναζί, έφυγε στο Παρίσι και μετά στη Ζυρίχη για να καταλήξει στην Αμερική, όπου πήρε και την αμερικανική υπηκοότητα. Μετά το τέλος του πολέμου επανήλθε στην πατρίδα του και εργάστηκε ως δραματουργός στο Shiller Theater. Τιμήθηκε με το βραβείο της πόλης της Βιέννης. Πέθανε από πνευμονία στο Βερολίνο το 1958.

Ο Μπρούκνερ πρόλαβε να δει τη φρίκη που θέλησε να αποτυπώσει στα έργα του, τα οποία από τον τίτλο μάς προϊδεάζουν για ό,τι συνέβη ή συμβαίνει στην Αρρώστια της νιότης, που έρχεται να ανατρέψει ό,τι ωραίο και καλό σημαίνει η λέξη «νιότη» και ό,τι κυριολεκτικά και συνυποδηλωτικά η λέξη «αρρώστια» εννοεί.

Όταν ο Αλμπέρ Καμύ έγραφε την Πανούκλα το 1947 είχε ήδη πλήρη εικόνα μιας κοινωνίας που είχε αρρωστήσει από πόλεμο, φασισμό, θανάτους, εξορίες και ανελέητο διωγμό των Εβραίων. Αρρώστια είναι και οι Μύγες του Ζαν Πολ Σαρτρ, ο οποίος με το έργο αυτό, γραμμένο στα 1943, ήθελε να χτυπήσει την πολιτική παρανομία που ντύνεται νομιμοφροσύνη και συνεργάζεται μάλιστα και με την εκκλησία για να επικυρώσει τη δύναμή της. Αρρώστια είναι η διαστρέβλωση των πραγμάτων και της έννοιας του ορθού. Και μάλιστα τίθεται το πάρα πολύ σοβαρό ερώτημα, πάνω στη θέση του επιστήμονα που επεκτείνει την έρευνά του, φιλοδοξώντας να διευρύνει τη γνώση πάνω στον πόνο και την αντοχή του ανθρώπου τον οποίο εξοντώνει.

Το έργο γράφτηκε το 1926 και τοποθετεί το χρόνο δράσης στα 1923. Τα πρόσωπα του έργου είναι τέσσερα κορίτσια, η Σόνια, η Αλίνα, η ΄Ιρμα και η Σάρα, και τρία αγόρια, ο Κίμωνας, ο Πέτρος και ο Ιάκωβος, που χωρίς να το καταλαβαίνουν γίνονται τα πιόνια σε μια σκακέρα όπου τα αντίπαλα πιόνια είναι ο ναζισμός και οι ιδέες του (!). Φρίττει κανείς με ό,τι συμβαίνει μέσα σ’ αυτό το σπίτι, όπου η φέρελπις νεολαία είναι εφτά θηρία σε ψυχικό κλουβί, που μέσα από το σεξ προσπαθεί να δείξει την ιδιαιτέροτητά της, που πίνει για να αντέξει τη ζωή, που παίζει με την αυτοκτονία, που αμφισβητεί την επιστήμη και την προσφορά του γιατρού, που ελεηνολογεί τον άρρωστο. Επιστήμονες ή παράνοες που σκαλίζουν τα άδυτα της ψυχής και ξυπνάνε το κτήνος; Αμοραλιστές και καταραμένοι, που κλεισμένοι μέσα σε ένα σπίτι θυμίζουν τα μοντέρνα σίριαλ στη τηλεόραση, με τη χυδαιότητα των οποίων έχουμε πλέον πολύ καλά εξοικειωθεί. «Πρέπει να χαλαρώσεις λίγο, να απελευθερωθείς. Γίνε πιο επιπόλαιη. Φέρσου άσχημα στους άλλους. Ανακάλυψε το εαυτό σου απ’ την αρχή», προτείνει ο Ιάκωβος στη Σόνια.

Το έργο έχει στηθεί πάνω σε σύντομους διαλόγους, συχνά μονολεκτικούς, βίαιους και απαξιωτικούς, γλώσσα ρεαλιστική, κλίμα ασφυκτικό, σκοτεινό, εφιαλτικό, σχέσεις απάνθρωπες.

Η μετάφραση και διασκευή από την Πηνελόπη Ζαλώνη αποδίδει καλά το ανυπόφορο κλίμα της συντροφιάς, όπου ο Ιάκωβος θέτει ωμά το πρόβλημα στον Κίμωνα: «Ναρκωμένος από το είδωλό σου δεν βλέπεις τα φουσκωμένα νερά του ποταμού, την καταστροφική πλημμύρα που έρχεται… Ένας πόνος που συνηθίζεται στη φυλή των ανθρώπων. Κι ύστερα η εξάντληση ο ύπνος. Η πρόσκαιρη σωτηρία».

*Η Ανθούλα Δανιήλ είναι δρ φιλολογίας