Ποίηση και βίωμα

Άποψη της έκθεσης. Έργα του Ηλία Παπαηλιάκη.

Της Ευσταθίας Δήμου

ΖΕΦΗ ΔΑΡΑΚΗ, Συναντήσεις στο άβατο, εκδόσεις Ύψιλον, σελ. 96

Κάθε ποιητική συλλογή, που έρχεται για να προστεθεί σε μια μακρά πορεία και διαδρομή ενός ποιητή, συνιστά, από μόνη της, μία κατάθεση με ιδιαίτερη σημασία, ένα βήμα που συντελείται όχι μόνο από την ανάγκη της ποιητικής έκφρασης, αλλά και από τη βαθιά ωρίμανση της ποιητικής σκέψης, το φιλτράρισμα, δηλαδή, και την επιλογή των στοιχείων εκείνων που ο δημιουργός κρίνει ότι συνθέτουν τη λογοτεχνική του ιδιοπροσωπία και συνιστούν την ποιητική του, την ιδιαίτερη αντίληψη του για την τέχνη του λόγου και τους τρόπους της. Η τελευταία συλλογή της Ζέφης Δαράκη κινείται σαφώς προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο τίτλος της, Συναντήσεις στο άβατο, προσανατολίζεται και καταδεικνύει τον χώρο της ποίησης, όπου συγκλίνουν όλες οι τάσεις, οι δυνάμεις, οι παρορμήσεις της ανθρώπινης ευαισθησίας. Είναι ο «ιερός» χώρος της δημιουργίας όπου εκβάλλει και αναπαράγεται η ζωή, όπου συνυπάρχουν και συλλειτουργούν τα ετερόκλητα στοιχεία του βίου και του ίδιου του ανθρώπου.

Η πρώτη επαφή με τα ποιήματα της Δαράκη, ελευθερόστιχα ή πεζόμορφα, δημιουργεί την εντύπωση μιας ποίησης βαθιάς και διεισδυτικής, μιας ποίησης που ανατέμνει, στην κυριολεξία, τη διάθεση της ποιήτριας ή, καλύτερα, την πρόθεσή της να προσδιορίσει το αποτύπωμά της στον χώρο και τον χρόνο. Η παράμετρος του χρόνου ιδιαίτερα φαίνεται πως αποτελεί την πρωταρχή της ποιητικής σύλληψης μέσα από μια διεργασία ή διαδικασία που θυμίζει μεν απολογισμό και απολογία ζωής, στην πραγματικότητα, όμως, έχει το χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά μιας μονομαχίας, μιας αναμέτρησης των δύο όρων ή συνιστωσών του βίου, του ανθρώπου και του χρόνου. Η αναμέτρηση αυτή κλείνει με τη βεβαιότητα της νίκης του χρόνου και το μόνο που απομένει μοιάζει να είναι το θάρρος της ποιήτριας να την αντικρύσει και να την αποδεχτεί, θάρρος όχι μόνο ανθρώπινο, αλλά και ποιητικό που μεταφράζεται και εκδηλώνεται ακριβώς ως καλλιτεχνική δημιουργία. Η αφόρμηση και η ενασχόληση της Δαράκη με τον χρόνο, μάλιστα, αποκτά τη δική της ιδιαιτερότητα στο μέτρο και στον βαθμό που εμπλέκει και συνυφαίνει τις τρεις διαστάσεις του –παρελθόν, παρόν και μέλλον– σε ένα σύνολο αξεχώριστο και αξεδιάλυτο όπου η μνήμη, η λήθη και η προσδοκία εναλλάσσονται, εκβάλλουν και τροφοδοτούν το ποίημα: Με είχε κατακλύσει/ η λησμονιά/ της νοσταλγίας/ Δεν υπήρχαν σώματα ή μορφές παρά/ σε κοίλο κάτοπτρο/ είδωλα φωτεινά και/ είδωλα σκοτεινά από ένα μέλλον/ του παρελθόντος μου («Εν λήθη»).

Στενά συνυφασμένη με την πρόθεση της ποιήτριας να αποτυπώσει την έννοια και τη λειτουργία του χρόνου, όπως αυτός μορφοποιεί την ίδια και τη ζωή της, είναι η λιγότερο ή περισσότερο συνειδητή τακτική της να τεχνουργεί κενά από στίχο σε στίχο, ακόμα και εντός του ίδιου στίχου, τα οποία εμπλέκουν ενεργά τον αναγνώστη στη συμπλήρωσή τους και τον κατευθύνουν να αντιληφθεί την ίδια τη φύση του χρόνου, τον τρόπο με τον οποίο αυτός συλλαμβάνεται και συλλαμβάνει την ανθρώπινη συνθήκη. Ο χρόνος, με άλλα λόγια, έτσι όπως τον αντιλαμβάνεται η Δαράκη, είναι, πολύ περισσότερο από μια συνέχεια, μία διακοπτόμενη ροή, μια σειρά σταθμών και στάσεων που αντικατοπτρίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μέσα στο ποίημα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η ίδια η ποιητική σύνθεση να αντιστοιχεί και να περικλείει τη ζωή με τον τρόπο που αυτή εξελίσσεται και ταυτόχρονα λανθάνει, σε όλα όσα αναφύονται ως απτές και άμεσα αντιληπτές εκδηλώσεις, αλλά και σε αυτά που παραμένουν κρυμμένα, κενά, σταματημένα.

Παράλληλα με τον χρόνο, η ποιήτρια περιηγείται και διερευνά τον χώρο, όχι τόσο τον εσωτερικό, όσο τον εξωτερικό, αυτόν που της παρέχει τα απαραίτητα ερεθίσματα προκειμένου να συλλάβει τους όρους και τα όριά του. Τα στοιχεία που περνούν μέσα στα ποιήματά της είναι κυρίως αυτά που διακρίνονται για το ατελεύτητο και την απεραντοσύνη τους, όπως η θάλασσα και ο ουρανός, τα οποία, πάνω στη βάση αυτού του χαρακτηριστικού τους, διαμορφώνουν μία αναλογία με το χρόνο και το άπιαστο, το ασύλληπτο που τον συνέχει και τον συγκροτεί. Διαμορφώνεται έτσι ένα σκηνικό διττής φύσεως. Η ποιήτρια τεχνουργεί ποιήματα εξω – στρεφή για να καταλήξει στον έσω χώρο, αυτόν της ανθρώπινης υπόστασης και του νοήματός της. Ο χώρος και ο χρόνος γίνονται βίωμα εγκόσμιο και ταυτόχρονα προσωπικό, εμπειρία που αφορά εξίσου την αίσθηση και τη συνείδηση, την ευαισθησία και την αντίληψη, την γνώμη και τη γνώση. Ιδωμένο από αυτήν την άποψη το ποιητικό σώμα καθίσταται και προβάλλει, στην κυριολεξία ως τέτοιο, από τη στιγμή που συγκροτείται εξίσου από το αίσθημα και τη λογική και μάλιστα σε μια ανάστροφη πορεία. Ενώ, δηλαδή, φαίνεται πως η Δαράκη σμιλεύει και δίνει μορφή στο αίσθημα και τη σκέψη της, στην πραγματικότητα η μορφή είναι αυτή που τεχνουργεί το αίσθημα, η ποίηση το βίωμα, ο λόγος τη γνώση. Μια βαθιά αντίληψη του ρόλου της τέχνης ως εμπειρίας ψυχοδιανοητικής.

Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας