Τα Κοινά της Παιδείας

Άποψη της έκθεσης. Έργα του Δημήτρη Παπαϊωάννου. 

Σκέψεις για το παρελθόν και το μέλλον του κυβερνητικού εγχειρήματος της Αριστεράς

Προδημοσίευση από το ομώνυμο βιβλίο, που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Θεμέλιο. Επιμέλεια Κώστας Γαβρόγλου, πρόλογος Αλέξης Τσίπρας. Γράφουν: Γιώργος Αθανασόπουλος, Ερρίκος Βεντούρας, Κώστας Γαβρόγλου, Ηλίας Γεωργαντάς, Σπύρος Γεωργάτος, Πανάγος Γεωργόπουλος, Ακρίτας Καϊδατζής, Παναγιώτης Κασσιανός, Αντώνης Κυπάρος, Σπύρος Κωνσταντάτος, Νίκη Μουντζούρογλου, Δημήτρης Μπαξεβανάκης, Νίκος Μπελαβίλας, Αντώνης Μπόγρης, Ανδρέας Νοταράς, Φώτης Παλαμιώτης, Γιώργος Πολίτης, Ελάτη Ποντικοπούλου-Βενιέρη, Μερόπη Τζούφη.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μία –σπάνια για την ελληνική πολιτική ιστορία– συλλογική απόπειρα κριτικής αποτίμησης του έργου που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο μιας κυβερνητικής θητείας. Οι συγγραφείς του τόμου συμμετείχαν στις πολύπλευρες διεργασίες στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ το διάστημα 2015-2019. Οι ιδιαίτερες εμπειρίες του καθενός και της καθεμιάς συναντούν τη συλλογική εμπειρία της συγγραφικής ομάδας, αναδεικνύοντας το σκεπτικό των μεταρρυθμίσεων που υλοποιήθηκαν, τις δυσκολίες που συνάντησε η εφαρμογή τους, ενώ φωτίζονται ταυτόχρονα οι αδυναμίες και τα αδιέξοδα που όρισε η ευρύτερη πολιτική και κομματική κουλτούρα.

Προδημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από την εισαγωγή της συγγραφικής ομάδας.

Όσοι συμβάλλουμε με κείμενά μας στο βιβλίο αυτό, συμμετείχαμε στις πολύπλευρες διεργασίες στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να αποτυπώσουμε τις εμπειρίες μας σε ένα βιβλίο, ώστε να αναδειχθεί το σκεπτικό των μεταρρυθμίσεών μας, να καταγραφεί η δυναμική που δημιούργησαν οι νομοθετικές πρωτοβουλίες μας και να αναλυθούν οι αντιστάσεις που συναντήσαμε. Θελήσαμε, επίσης, να σχολιάσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης κοινωνικής πραγματικότητας, στο πλαίσιο της οποίας υλοποιήσαμε τις μεταρρυθμιστικές μας πρωτοβουλίες, ανιχνεύοντας, ταυτόχρονα, και τα αδιέξοδα που όριζε η ευρύτερη πολιτική και κομματική κουλτούρα. ….

Καταφέραμε να κάνουμε πολλά. Θα μπορούσαμε να κάνουμε περισσότερα; Στην ερώτηση αυτή, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι πάντα καταφατική. Ωστόσο οι απαντήσεις στην ερώτηση επηρεάζονται πάντα από την επιγενόμενη κατάσταση και την ωριμότητα που έχει αποκτηθεί λόγω της χρονικής απόστασης από όσα έγιναν. Σημασία, όμως, έχει να κατανοήσουμε το παρελθόν με τους δικούς του όρους, ως ένα πλέγμα περιορισμών σε έναν συγκεκριμένο χωρόχρονο, και όχι να το κρίνουμε με όρους του σήμερα ή με όρους ενός ιδεατού κόσμου. Το παρελθόν κατανοείται με βάση όσα έγιναν και όχι με όσα θα μπορούσαν να είχαν γίνει ή με όσα θα ήθελε η καθεμία και ο καθένας μας να είχαν γίνει. Ελπίζουμε τα διάφορα κεφάλαια να βοηθήσουν στην κατανόηση του πλαισίου της εποχής, των περιορισμών του αλλά και των δυνατοτήτων που είχαμε.

Το κάθε κεφάλαιο πραγματεύεται σε βάθος συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις μας. Επιλέξαμε να μιλήσουμε αναλυτικά για διάφορα θέματα, επειδή θέλουμε να αποφύγουμε μια γενική συζήτηση για την περίοδο διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Μονάχα αν αποτιμήσουμε, με τη χρονική απόσταση που υπάρχει τώρα πια, τη δομή και το σκεπτικό των πολιτικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών μας, μονάχα αν κατανοήσουμε τον χαρακτήρα των περιορισμών που αντικρίσαμε και μονάχα αν εντοπίσουμε τις δικές μας αδυναμίες και ατολμίες, θα είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε τα δυσδιάκριτα και βαθύτερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας και του πολιτικού μας συστήματος – ενός πολιτικού συστήματος για το οποίο είναι ξένη η κουλτούρα που επιδιώκει συναινέσεις.

Ίσως να μην είναι ακόμη σαφές στην ελληνική κοινωνία ότι η παρουσία εκπροσώπων των Θεσμών (δηλαδή της τρόικα) δεν επηρέασε μόνο τα «οικονομικά» υπουργεία, αλλά άσκησε σοβαρή πίεση και σε άλλα υπουργεία όπως το Παιδείας. Οι επιδιώξεις των Θεσμών, που ήταν σε ευθεία σύγκρουση με τις δικές μας πολιτικές και ιδεολογικές κατευθύνσεις, ενέτειναν τη δημιουργία ενός ασφυκτικού πλαισίου, ιδίως μέχρι την άνοιξη του 2018, λίγους μήνες πριν από την έξοδο από την επιτήρηση των Θεσμών. Σε αρκετά κεφάλαια του βιβλίου σχολιάζονται οι λεπτομέρειες των διαπραγματεύσεων και οι τρόποι με τους οποίους αποτρέψαμε πολλές απαιτήσεις των Θεσμών. Ταυτόχρονα καταφέραμε και προχωρήσαμε σε εμβληματικές μεταρρυθμίσεις αποκρούοντας τη νεοφιλελεύθερη επίθεση που δεχτήκαμε. Το συνολικό αποτέλεσμα –χάρη στη μεθοδική προετοιμασία της ομάδας διαπραγμάτευσης του υπουργείου και τον αποτελεσματικό κυβερνητικό συντονισμό– ήταν να μην έχουμε σχεδόν καμία αρνητική συνέπεια στα θέματα του Υπουργείου Παιδείας. Βέβαια, ένα ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα ήταν οι περιορισμοί του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, που άφηναν ελάχιστα περιθώρια κινήσεων λόγω της δυσκολίας εξεύρεσης πόρων που θα μας επέτρεπαν να προχωρήσουμε σε αναπτυξιακές παρεμβάσεις.

Μελετώντας τον απολογισμό που παραδώσαμε, δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί ότι, δεδομένων των δυσμενών συσχετισμών και των δυσκολιών, δημιουργήσαμε πολιτικό χώρο που μας επέτρεψε να προχωρήσουμε σε ριζοσπαστικές αλλαγές. Με γνώμονα πάντοτε την ποιοτική αναβάθμιση των σπουδών σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, φροντίσαμε για την κατοχύρωση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών, την ομαλή έναρξη του σχολικού έτους χωρίς ελλείψεις σε εκπαιδευτικούς και βιβλία, τον εκσυγχρονισμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, την ενίσχυση των νέων ερευνητών, τη δρομολόγηση διορισμού 15.000 μόνιμων εκπαιδευτικών μετά από δέκα χρόνια αδιοριστίας και τη δημιουργία σχεδόν 2.000 νέων θέσεων καθηγητών πανεπιστημίου.

Πολλές και ριζοσπαστικές ήταν οι νομοθετικές μας πρωτοβουλίες: Θεσμοθέτηση και εφαρμογή της υποχρεωτικής δίχρονης προσχολικής εκπαίδευσης, γενίκευση και ενίσχυση του Ολοήμερου Προγράμματος στο σύνολο των Δημοτικών Σχολείων και των Νηπιαγωγείων, αναβάθμιση του ωρολογίου προγράμματος των Ολιγοθέσιων Δημοτικών Σχολείων, καθιέρωση της «τσάντας στο σχολείο» για δύο Σαββατοκύριακα τον μήνα στα Δημοτικά, θεσμοθέτηση των σχολικών βιβλιοθηκών στα Δημοτικά, ανάδειξη του σημαιοφόρου με κλήρωση στο Δημοτικό και κατάργηση της αναγραφής της διαγωγής στους ελέγχους, δομικές αλλαγές στο Γυμνάσιο και, κυρίως, αλλαγές στη Γ΄ Λυκείου, πρόγραμμα «νέα αρχή στα ΕΠΑΛ», κατοχύρωση εργασιακών δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών στα ιδιωτικά σχολεία, σημαντικές αλλαγές στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση, νέες δομές παιδαγωγικής υποστήριξης των σχολείων, εκπαίδευση των προσφύγων, εκπαίδευση των ελληνοπαίδων του εξωτερικού, δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στα πανεπιστήμια με την αναβάθμιση του απολυτηρίου, ίδρυση του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, συνέργειες των ΤΕΙ με τα πανεπιστήμια, εξορθολογισμός των Προγραμμάτων Mεταπτυχιακών Σπουδών με δυνατότητα δωρεάν εγγραφής σε όσα έχουν δίδακτρα του 30% των φοιτητών, δημιουργία των Διετών Προγραμμάτων Σπουδών επαγγελματικής εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια, θεσμοθέτηση των Πανεπιστημιακών Ερευνητικών Κέντρων με τα επιμέρους Ερευνητικά Ινστιτούτα, ίδρυση του Εθνικού Κέντρου Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, δημιουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), αύξηση των κονδυλίων έρευνας και της χρηματοδότησης των πανεπιστημίων, προαιρετική (και όχι υποχρεωτική όπως ίσχυε για πολλές δεκαετίες) προσφυγή στον Ιερό Μουσουλμανικό νόμο για θέματα οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου όσων μουσουλμάνων συμπολιτών μας είχαν τελέσει θρησκευτικό γάμο.

Τα παραπάνω αποτελούν ορισμένες από τις πιο εμβληματικές μας πρωτοβουλίες, οι οποίες υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο ενός αξιακού συστήματος που διεύρυνε συνεχώς τις δυνατότητες πρόσβασης των νέων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης με απόλυτο σεβασμό στις συνταγματικές προσταγές για την ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης. Δεν καταφέραμε, όμως, να κάνουμε όσα θα θέλαμε σε άλλους τομείς: στα προγράμματα σπουδών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, στη φοιτητική μέριμνα, στην αντιμετώπιση των ελλειμμάτων της σχολικής στέγης, στη συγγραφή νέων διδακτικών βιβλίων, στη γενναία αύξηση της χρηματοδότησης.

Σίγουρα υπήρξαν λάθη και παραλείψεις, σίγουρα υπήρξαν αποφάσεις που πάρθηκαν υπό συνθήκες πίεσης, ίσως και με κάποια βιασύνη. Θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί; Πιθανότατα, με τη σημερινή μας πείρα, κάποια λάθη θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, θα υπήρχαν, όμως, άλλες, διαφορετικές, παραλείψεις, άλλα λάθη. Ο μόνος σίγουρος τρόπος να μη γίνουν λάθη είναι να μη γίνεται τίποτα, ή να γίνονται τα απολύτως απαραίτητα για να αντιμετωπιστούν μόνο τα άμεσα καθημερινά προβλήματα. Μία τέτοια πολιτική δεν ήταν η δική μας επιλογή. Αντιμετωπίσαμε παθογένειες, πελατειακές σχέσεις και μικροσυμφέροντα που προέβαλαν σθεναρή αντίσταση για ό,τι αλλαγή προτείναμε. Με ορισμένα από αυτά καταφέραμε να συγκρουστούμε. Όχι με όλα.

Ελπίζουμε τα θέματα που πραγματευόμαστε στο βιβλίο να αποτελέσουν έναυσμα συζητήσεων για το πώς θα (πρέπει να) χειριστεί η Αριστερά τα μεγάλα προβλήματα της εκπαίδευσης, πώς θα αντιμετωπίσει τις παθογένειες και πώς θα δημιουργήσει τις απαραίτητες κοινωνικές και πολιτικές συναινέσεις. ...