Ένα Παρατηρητήριο για τον εορτασμό των 200 χρόνων της επανάστασης

ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΣΤΟΥΡΑΪΤΗ

Οι επετειακές εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση έχουν ήδη ξεκινήσει και οι συζητήσεις ποικίλλουν, ανάλογα με τη στοχοθεσία της εκάστοτε εκδήλωσης, τις προσλαμβάνουσες και προσδοκίες του κοινού. Γιατί, όμως, χρειάζεται η δημιουργία ενός Παρατηρητηρίου για τον εορτασμό των διακοσίων χρόνων από το 1821; Γιατί μας ενδιαφέρει να αναζητήσουμε το αφήγημα που θα ενορχηστρώσει ο κοινωνικός ιστός μέσω των εορταστικών εκδηλώσεων για την Επανάσταση του 1821; Πώς προσλαμβάνεται αυτό το αφήγημα από τον κυβερνοχώρο και ποιες θα είναι οι ψηφιακές αφηγήσεις που θα αναπτυχθούν με βάση τους εορτασμούς; Η απάντηση των προηγούμενων ερωτημάτων γίνεται κατανοητή από την εξέταση των πρακτικών που εφαρμόζει μια κοινωνία, της ιστορικής κουλτούρας που διαμορφώνεται μέσω αυτών των εμπειρικών πρακτικών και των νέων μορφών αρχείων μετα-ιστορικού που συγκροτούνται από τους χρήστες του κυβερνοχώρου (born digital content).

Ας ξεκινήσουμε με το πρώτο σημείο, υπενθυμίζοντας ότι η συγκρότηση της ιστορίας δεν πραγματοποιείται μόνο από τη γραφή της σε ακαδημαϊκό επίπεδο αλλά και από το σύνολο των πρακτικών που διαμορφώνουν τη σχέση των ανθρώπων με το παρελθόν. Οι ιστορικές πρακτικές της κοινωνίας μάς βοηθούν να αντιληφθούμε πώς παράγεται η ιστορία από τον κοινωνικό ιστό και πώς καταναλώνεται μέσα σε αυτόν, διαμορφώνοντας μια ιστορική κουλτούρα.

Μνήμες, τραύματα, ουτοπικές ή δυστοπικές αντιλήψεις για το μέλλον, φόβος και έντονα συναισθήματα είναι μερικοί από τους λόγους που οδηγούν τον κοινωνικό ιστό προς αυτή την κατεύθυνση. Οι πρακτικές της ιστορίας φωτίζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με το παρελθόν, αλλά και πώς το κατανοούν και το βιώνουν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι δράσεις συλλόγων, δραματουργών, κοινωνικών οργανώσεων, δημοσιογράφων, μουσειακών επιμελητών κ.ά. Πολλαπλές αναπαραστάσεις και αναβιώσεις εμφανίζονται στο προσκήνιο της κοινωνίας, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να έρχονται σε επαφή με πολλαπλές ερμηνείες του παρελθόντος.

Αυτές οι πρακτικές της ιστορίας διαμορφώνουν, μέσω της εμπειρικής διάστασης, μια ιστορική κουλτούρα που βασίζεται σε νέα πολιτισμικά δεδομένα, μέσω της αναπαρασταστικής και επιτελεστικής διάστασης. Αν και η εννοιολόγηση του όρου σχετίζεται με την κουλτούρα που διαμορφώνουν οι ιστορικοί γράφοντας για το παρελθόν, υποδηλώνει επίσης πώς μια ευρύτερη κοινωνική ομάδα προβληματίζεται για το παρελθόν. Μέσα από τις πρακτικές των κοινωνικών ομάδων διερευνούμε την ιστορική κουλτούρα που συγκροτούν. Τι γίνονται όμως όταν όλα αυτά εγγράφονται σε λογισμικά και διαμοιράζονται μέσω αυτών, αναδημιουργούνται και καταλήγουν σε μια άλλη αφήγηση; Σε αυτή την περίπτωση δεν αναφερόμαστε μόνο σε πρακτικές που δημιουργούν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους, αλλά στις συζητήσεις και στις εν δυνάμει πρακτικές του ψηφιακού χώρου, στον οποίο δεν λογίζονται μόνο οι απόψεις των χρηστών, αλλά και οι αλγοριθμικοί συσχετισμοί που το ανέδειξαν. Οι μελετητές των πολιτισμικών σπουδών γύρω από τα λογισμικά εξετάζουν επισταμένως τις νέες προκλήσεις από τις ψηφιακές αφηγήσεις που δημιουργούνται, οι οποίες αναπτύσσουν νέες μεθόδους και λογικές συγκρότησης από τον φυσικό κόσμο (user generated content), αν και έχουν ως σημείο αναφοράς τον τελευταίο.

Το Παρατηρητήριο για τον εορτασμό του 1821 σκοπεύει να εστιάσει σε δύο τομείς. Ο πρώτος αφορά τη συγκέντρωση πληροφοριών από δράσεις που θα πραγματοποιηθούν από τον εορτασμό αυτού του γεγονότος από εξωραϊστικούς συλλόγους, καλλιτεχνικές δράσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, μουσειακές εκθέσεις, φωτογραφικό υλικό εκδηλώσεων, ιστορικές αναβιώσεις γεγονότων, συνέδρια κ.ά. Το Παρατηρητήριο δεν επιδιώκει να συλλέξει πληροφορίες και να δημιουργήσει μόνο μια ψηφιακή αποθήκη πληροφοριών, αλλά να νοηματοδοτήσει τις πληροφορίες που συγκεντρώνει, να παρουσιάζει περιοδικές εκθέσεις από τη συλλογή δεδομένων, να συζητά τις πρακτικές του διαμορφώνει ο κοινωνικός ιστός καθρεφτίζοντας τις προβληματικές που έχει στον 21ο αιώνα πάνω στο ιστορικό γεγονός της Επανάστασης, αποκαλύπτοντας τους σύγχρονους προβληματισμούς του και να συγκροτεί εκδηλώσεις με σκοπό να θέσει ερωτήματα για τις δημόσιες πτυχές της ιστορίας που θα έχουν συγκροτηθεί.

Ο δεύτερος τομέας αναφέρεται στην καταγραφή των ψηφιακών αφηγήσεων που θα έχουν προκληθεί μέσω των εορταστικών εκδηλώσεων και του εορταστικού πνεύματος. Βασικό ερευνητικό εργαλείο για τη διερεύνηση αυτών των αφηγήσεων θα αποτελέσει η ψηφιακή εθνογραφία, για να εξεταστούν μέσα από διαφορετικά λογισμικά οι συζητήσεις των χρηστών, πώς αντιλαμβάνονται τους εορτασμούς, σε ποια σημεία έχουν επικεντρωθεί, πώς ασυνείδητα κάποιες αφηγήσεις έχουν μετατραπεί σε viral αρχειακό υλικό που περιφέρεται αυτοποιημένα στον κυβερνοχώρο και διαμοιράζεται από τους χρήστες. Το δεύτερο μέρος θα νοηματοδοτήσει στο ψηφιακό πλαίσιο αυτές τις αφηγήσεις και θα θέσει προβληματισμούς σχετικά με τις νέες μορφές αρχείου που δημιουργούνται εξαρχής στον ψηφιακό χώρο, τι αλλάζει στον τρόπο επικοινωνίας με το παρελθόν μέσω της κουλτούρας που διαμορφώνουν τα λογισμικά και αναδιαμορφώνουν οι χρήστες έπειτα, καθώς και τις μεθόδους εργασίας και διερεύνησης ανάλογων φαινομένων.

Εν κατακλείδι, το Παρατηρητήριο για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 θα έχει μια διεπιστημονική προσέγγιση, ανάμεσα σε ανθρωπολόγους, ιστορικούς, media studies, κοινωνιολόγους, θεωρητικούς της πληροφορικής και των επιτελεστικών τεχνών. Βασικός σκοπός του είναι να καταγράψει και να νοηματοδοτήσει πώς αντιλαμβάνεται η σύγχρονη κοινωνία του 21ου αιώνα και ο κοινωνικός ιστός που βίωσε μια πολυεπίπεδη κρίση την Ελληνική Επανάσταση, τόσο σε συμβατικές όσο και σε ψηφιακές διαστάσεις.

[Συντομευμένη μορφή ανακοίνωσης στο συνέδριο «Ψηφιακό Αρχείο 1821»]

Ο Ηλίας Στουραΐτης είναι ιστορικός, υποψήφιος διδάκτορας του Ιονίου Πανεπιστημίου

Φώτης Κόντογλου, Αϊβαλιώτης Καπετάνιος, 1955, 

τέμπερα σε χαρτόνι, 98 x 50 εκ.