Σχόλιο σ’ έναν στίχο του Σεφέρη

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗ

Ο Σεφέρης ήταν αυτός που μας γνώρισε τη φράση του Montaigne, πως «ένας επαρκής αναγνώστης θα βρει πάντα στα συγγράμματα των άλλων  πράγματα που ο συγγραφέας δεν θέλησε διόλου να βάλει».

Συλλογίζομαι πως ένας από τους πλέον εμβληματικούς του στίχους, αυτό το περίφημο «όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει», είναι ένα παράδειγμα επιβεβαιωτικό αυτής της ρήσης. Μόνο που εδώ δεν λειτούργησε ο μεμονωμένος «επαρκής αναγνώστης», αλλά ο συλλογικός αναγνώστης που είδε σ’ αυτούς τους στίχους έναν σχετλιασμό για τη  νεοελληνική κακοδαιμονία. Το νόημα όμως αυτού του στίχου, αυτό που ο ίδιος ο Σεφέρης θέλησε να βάλει, δεν είναι αυτό. Ο Σεφέρης εκφράζει εδώ εκείνη τη βαθιά συγκίνηση  που του εμπνέει το ελληνικό τοπίο, μιλάει για την ομορφιά που πληγώνει. Άλλωστε μια τέτοια ερμηνεία υποστηρίζουν κι οι στίχοι που ακολουθούν και που υποβάλλουν ακριβώς αυτή την ομορφιά του ελλαδικής φύσης:

 Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει.

Στο Πήλιο μέσα στις καστανιές το πουκάμισο του Κενταύρου

γλιστρούσε μέσα στα φύλλα για να τυλιχθεί στο κορμί μου

καθώς ανέβαινα την ανηφόρα κι η θάλασσα μ’ ακολουθούσε

ανεβαίνοντας κι αυτή σαν τον υδράργυρο θερμομέτρου

ώσπου να βρούμε τα νερά του.

Στη Σαντορίνη αγγίζοντας νησιά που βουλιάζαν

ακούγοντας να παίζει ένα σουραύλι κάπου στις αλαφρόπετρες

μου κάρφωσε το χέρι στην κουπαστή

μια σαΐτα τιναγμένη ξαφνικά

από τα πέρατα νιότης βασιλεμένης.

Την ίδια ιδέα, αυτή δηλαδή της ομορφιάς που πληγώνει, την συναντώ και σ’ ένα ωραίο ποίημα από τις «Στροφές» του Μωρεάς. Καθώς δεν έχω τώρα πρόχειρη ούτε τη μετάφραση του Άγρα ούτε του Μαλακάση, ας μου συγχωρεθεί μια πρόχειρη μετάφραση:

Ω Σούνιο, Σούνιο υπέροχον  του πόντου τ’ ακρωτήρι

     κάτω απ’ τον πάγκαλο ουρανό,

του πνεύματος και της ψυχής και κάθε ανθρώπου δόξας

      τάφος και λίκνο εδώ!

Σαν ήμουν νιος κι ως έβγαινε νικήτρα απ’ το σκοτάδι

     μέρα λαμπρή  μπροστά μου,

μ’ ένα της βέλος πλήγωσεν γοργό η δική σου εικόνα

     τη δυνατή καρδιά μου.

Ο Σεφέρης γνώριζε καλά τον Μωρεάς, αλλά από την άλλη μεριά αυτή η σύλληψη μιας ομορφιάς που λαβώνει δεν είναι πρωτότυπη. Πόση όμως εκφραστική  απόσταση χωρίζει τις «Στροφές» από αυτούς τους στίχους του «Τετραδίου Γυμνασμάτων»! Η διαφορά είναι διαφορά τόνου, ύφους (που, όπως λέγεται, αυτό το τελευταίο «είναι ο ίδιος ο άνθρωπος»). Ο διθυραμβικός τόνος του Μωρεάς παραχωρεί τα θέση του σε μια φωνή χαμηλόφωνη, σε έναν τόνο εξομολογητικό και βαθύ – ό,τι ακριβώς εκόμισεν ο Σεφέρης στα γράμματά μας. 

Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Ο χρόνος ανάμεσα, 2017,
ψηφιακή φωτογραφία, έπιπλα, προσωπικά αντικείμενα, ήχος, διαστάσεις μεταβλητές