Η αειθαλής γραφειοκρατία

Μια επίκαιρη, πολυπρόσωπη παράσταση από το Θεατρικό της Εργαστήρι Άστρους

ΤΗΣ ΕΥΗΣ ΠΡΟΥΣΑΛΗ

Ο Ιβάν, έγκριτος καθηγητής γλωσσολογίας στο πανεπιστή-μιο, έχει προσφάτως αγοράσει ένα μάλλινο σακάκι, το τρίχωμα του οποίου είναι «ιδιαζόντως» μακρύ, γι’ αυτό και οι συμπολί-τες του τον κοροϊδεύουν. Αποφασίζει να το κουρέψει σε ένα κουρείο. Ο κουρέας αρνεί-ται, τον στέλνει όμως σε έναν κουρέα προβάτων, ως τον καθ’ ύλην αρμόδιο. Στο κρατικό κουρείο προβάτων το σακάκι πρέπει να καταγραφεί ως «ιδιωτικό πρόβατο», προκειμένου να «κουρευτεί». Ο Ιβάν, συναινεί και το σακάκι του «κουρεύεται». Έτσι, αρχίζουν οι περιπέτειές του. Έκτοτε, οι κρατικές υπηρεσίες καλούν τον Ιβάν να πληρώσει φόρο για το …«ιδιωτικό» πρόβατο που κατέχει. Ματαίως, ο Ιβάν και οι φίλοι του τρέχουν από υπηρεσία σε υπηρεσία, από τμήμα σε τμήμα, από υπάλληλο σε υπάλληλο, από γραφείο σε γραφείο, προκειμένου να αποδείξουν ότι «πρόβατο» δεν υπάρχει και ότι αυτό που κουρεύτηκε ήταν απλώς ένα σακάκι. Οι περιπλανήσεις στους δαιδαλώδεις διαδρόμους των υπηρεσιών τούς φέρνουν αντιμέτωπους με κάθε λογής κρατικούς φορείς: τμήμα «κολυμβητικών πτηνών», τμήμα καταγραφής σκοτωμένων αλεπούδων, τμήμα κολυμβητικών σκύλων με μαστάρια κ.ο.κ. Συναντούν  ακόμη και τον «άνθρωπο του ανελκυστήρα», έναν υπάλληλο που εγκλωβίστηκε στο ασανσέρ της υπηρεσίας του τρεις μήνες πριν και, καθώς ο ανελκυστήρας είναι πολύ παλιός και ο αρμόδιος τεχνικός δεν γνωρίζει πώς να τον επισκευάσει, παραμένει έγκλειστος, ενώ η Ιατρική Ακαδημία -δοθείσης ευκαιρίας- πειραματίζεται πάνω του μελετώντας τις επιπτώσεις «εγκλεισμού σε ανελκυστήρα».

Οι κρατικοί υπάλληλοι στέλνουν στον Ιβάν επιστολές, απειλώντας τον ότι αν δεν πληρώσει το χρέος του στην εφορία, θα του επιβληθούν οι νόμιμες ποινές.

Ιβάν: Μα δεν έχω … πρόβατο!

Υπάλληλος: Αποδείξτε ότι ΔΕΝ έχετε!

Ιβάν: Αποδείξτε εσείς ότι έχω!

Υπάλληλος: Εφόσον, είναι καταχωρημένο στην υπηρεσία μας, είναι ντοκουμέντο. Έχετε πρόβατο!

Ιβάν: Η υπηρεσία σας κάνει λάθος.

Υπάλληλος: Η κρατική υπηρεσία ΔΕΝ κάνει ΠΟΤΕ λάθος!

Ο Ιβάν αποφασισμένος να μην ενδώσει στον κρατικό παραλογισμό διατρέχει τις υπηρεσίες και τα τμήματα αναζητώντας την «κοινή λογική». Στη διαδρομή του συναντά: αποτρελαμένους υπαλλήλους, υπαλλήλους που δουλεύουν επί 18 χρόνια υπό τον εκκωφαντικό ήχο ενός μεγαφώνου -το οποίο δεν τολμούν να κλείσουν «διότι έτσι το παρέλαβαν από τους προηγούμενους»- σκάλες «χτισμένες» που δεν οδηγούν πουθενά, απελπισμένες υπαλλήλους που δεν έχουν μιλήσει επί δεκαετίες, έως και υπευθύνους τμημάτων που συνδέουν το ανύπαρκτο πρόβατο του Ιβάν με τον κίνδυνο της «κτηνοτροφικής χρεοκοπίας» της χώρας! Στα πρόθυρα κατάρρευσης ο Ιβάν αποφασίζει να μεταχειριστεί το σακάκι του ως «πρόβατο»: το βγάζει βόλτα στον εθνικό κήπο, το ταΐζει και το αρμέγει καθημερινά στη μέση της πλατείας, ώσπου κάποιος πολιτικός προϊστάμενος αντιλαμβάνεται το γεγονός και αποφασίζει να δώσει «πολιτική» λύση στο ζήτημα …!

Ο πανίσχυρος κρατικός μηχανισμός, με τους κρατικοδίαιτους υπαλλήλους του, ορθώνεται ως καφκικός Πύργος απέναντι στον κάθε ανυπεράσπιστο πολίτη, ο οποίος προσπαθεί να αποδείξει το αυτονόητο. Τα γρανάζια της κρατικής μηχανής συνθλίβουν, με την παραμικρή αφορμή, οποιαδήποτε οντότητα τολμά να αντισταθεί στις δομές του συστήματος ή στις επιταγές των διοικούντων ή ακόμα και στις απόψεις κατώτατων στελεχών. Η αλληλεγγύη που επιδεικνύουν μεταξύ τους οι κρατικοί λειτουργοί σε όλους τους τομείς -υγεία, εκπαίδευση, πολιτισμός, οικονομικές υπηρεσίες, δήμοι κτλ- σε συνδυασμό με την ασυλία που συνοδεύει την κρατική υπαλληλική ιδιότητα καθιστούν κάθε εγχείρημα διαφορετικής πρόσληψης και αντιμετώπισης των γεγονότων ως μείζονα παρέκκλιση από τις παραδεδομένες νόρμες, και κατά συνέπεια αποδιοπομπαίο. Οι «διαφορετικώς» σκεπτόμενοι διώκονται μέχρις εξοντώσεως, με αιτιάσεις και επιχειρήματα που καταλύουν κάθε ορθολογισμό και αναδεικνύουν τη διαπλοκή και τη συντήρηση ενός καθεστώτος που νοσεί εκ βάθρων. Αξίζει, να γίνει κάποτε μια έρευνα αναφορικά με την έκβαση των ενστάσεων πολιτών εναντίον κρατικών λειτουργών πάσης βαθμίδας και παντός πεδίου, ώστε να χαρτογραφηθεί η απέλπιδα και ατελέσφορη προσπάθεια των εν Ελλάδι πολιτών που προσπαθούν να ακουστεί η διαμαρτυρία τους.

Το «ψάρι βρωμάει και από το κεφάλι και από την ουρά». Το εκάστοτε κράτος και οι φορείς του δομούνται πάνω στα άτομα, στους υπαλλήλους του. Τα γερά υλικά του «σκελετού» του κρατικού κτιρίου, δηλαδή, είναι εξίσου σημαντικά για τη σταθερότητά του όσο και ο σωστός αρχικός σχεδιασμός από τον αρχιτέκτονα. Η ευθύνη είναι κοινή. Οι υπηρεσίες λειτουργούν εύρυθμα υπό την καθοδήγηση εμπνευσμένων ιθυνόντων αλλά και ευσυνείδητων και ανιδιοτελών υπαλλήλων που εκτελούν τις εντολές τους. 

Ο Στάνισλαβ Στρατίεβ (1941-2000), Βούλγαρος δραματουργός και μυθιστοριογράφος, περιγράφει γλαφυρά και σαρκαστικά τα γραφειοκρατικά γρανάζια της πατρίδας του -και όχι μόνο- στο θεατρικό έργο «Το σακάκι που βελάζει». Μια καυστική σάτιρα τής πάλαι ποτέ κομμουνιστικής Βουλγαρίας, αλλά και των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών -όπως η δική μας- που ακόμη αντιμετωπίζουν αντίστοιχα φαινόμενα. Ένα θεατρικό έργο που αποδεικνύεται, δυστυχώς, τραγικά επίκαιρο.

Ο σκηνοθέτης Κώστας Ν. Φαρμασώνης ανεβάζει φέτος το έργο αυτό με το Θεατρικό Εργαστήρι του Άστρους, σε συνέχεια της περσινής παράστασής τους «Η επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας», του Φρ. Ντύρρενματ. Έργο απαιτητικό, πολυπρόσωπο, με συνεχείς ανατροπές και αλλεπάλληλες σκηνικές αλλαγές. Η σκηνοθεσία αναδεικνύει με ευφυείς τρόπους τις υπαλληλικές εμμονές και αγκυλώσεις, εικονοποιώντας τες σε ευφάνταστους χειρονομιακούς και κινησιολογικούς κώδικες. Ταυτοχρόνως, αναδεικνύεται το καυστικό χιούμορ του κειμένου, αβίαστα κι ανεπιτήδευτα. Έξοχη η μουσική επιμέλεια της παράστασης (Κ. Ν. Φαρμασώνης) η οποία περιλαμβάνει μουσικές και τραγούδια από Βαλκανικά συγκροτήματα χάλκινων και πνευστών οργάνων, κυρίως Βουλγαρικά και μουσικά συγκροτήματα Ρομά. Τα κοστούμια (Τζωρτζίνα Κωστοπούλου) σχολιάζουν εύστοχα την ιθαγένεια και τη νοοτροπία του σχολαστικισμού των εμφανιζόμενων τύπων ενώ οι ενδυματολογικές λεπτομέρειες -κοστούμι «υπεύθυνου καμινέτων»- αποτελούν εμπνευσμένες πινελιές στο πλαίσιο του παραλογισμού του κειμένου.

Αξιέπαινοι όλοι οι ηθοποιοί του δεκατετραμελούς θιάσου ερασιτεχνών Άστρους. Με πολύ μεράκι και κόπο αναμετρώνται με τους ρόλους τους και κατορθώνουν να φέρουν σε πέρας το δύσκολο αυτό έργο. Τα ονόματα των ηθοποιών όπως αναγράφονται στο πρόγραμμα είναι: Γιώργος Καβάσαλης, Θοδωρής Διαμαντόγιαννης, Γεωργία Αλουπογιάννη-Φούφα, Βαγγέλης Φάκλαρης, Ηλίας Γαλάνης, Ηλίας Χειράκης, Πάνος Μορφογένης, Μοίρα Μπούζιου, Ανθούλα Πουλημένου, Αγγελική Φούφα-Παινέση, Γιάννης Θεοδοσόπουλος, Μαρία Κρεμμύδα-Σκαρμούτσου, Λένα Χρυσογένη-Σιμωνετάτου, Χρύσα Λυκούρεση, και ο μικρός Άγγελος Νικόλας Φαρμασώνης.

Η καθοδήγηση ενός ερασιτεχνικού θιάσου και μάλιστα σε μια πόλη της περιφέρειας, όπως το Άστρος, είναι πολύ δύσκολη υπόθεση, αν αναλογιστεί κανείς την έλλειψη υποδομών και την οικονομική δυσπραγία. Όμως, η κοινωνία του Άστρους με το Θεατρικό της Εργαστήρι και υπεύθυνο τον Κ. Ν. Φαρμασώνη, αποδεικνύει ότι ακόμα και σε δύσκολους καιρούς η τέχνη μπορεί να αποτελέσει καταφύγιο αλλά και ανάχωμα στις πάσης φύσεως οικονομικές, κοινωνικές κι αισθητικές κατολισθήσεις.

Έτσι, παρόλο που αρκετοί υπάλληλοι «βελάζουν» ακόμα υπό τους ήχους και τους ρυθμούς αντίστοιχων φαινομένων, η σάτιρα και η κοινωνική κριτική που ασκεί το θεατρικό αυτό έργο βοηθά τους πολίτες να κατανοήσουν τα φαινόμενα στα οποία εμπλέκονται, αλλά και τις τραγελαφικές καταστάσεις που αναφύονται, εκεί όπου η λογική οπισθοχωρεί μπροστά στην απύθμενη γραφειοκρατική αναλγησία και ανευθυνότητα. Μόνο ένας γλωσσολόγος σαν τον Ιβάν μπορεί να διατηρήσει την πίστη του στον ορθολογισμό ως το τέλος, αποδεικνύοντας τελικώς «του Λόγου το αληθές».

Η Εύη Προύσαλη είναι δρ. Θεατρικών σπουδών – κριτικός θεάτρου