ΤΟΥ ΕΛΠΗΝΟΡΑ
 |
| Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Heartburner, άποψη της έκθεσης |
«Θα ήθελα να σας απαντήσω
με όρους του Σπινόζα και να σας πω ότι το προλεταριάτο δε διεξάγει πόλεμο
ενάντια στην άρχουσα τάξη επειδή τον θεωρεί δίκαιο, αλλά επειδή, για πρώτη φορά
στην ιστορία, θέλει να καταλάβει την εξουσία· και, επειδή θα στερήσει την
εξουσία από την άρχουσα τάξη, θεωρεί ότι ένας τέτοιος πόλεμος είναι δίκαιος.
Κάνεις πόλεμο για να νικήσεις, όχι γιατί είναι δίκαιος.»
Φουκό (προς τον Τσόμσκι)
Ήταν ο τίτλος του Διεθνούς Συμποσίου που έλαβε χώρα την
Τρίτη 20 Ιουνίου 2017 και ώρα 9.30, στην Αίθουσα Μωρίς Σαλτιέλ, στο κτίριο Μ2
του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης και διοργανώθηκε από το Τμήμα Πολιτικών
Επιστημών του ΑΠΘ.Το Συμπόσιο έγινε προς τιμήν του ομότιμου καθηγητή του τμήματος,
Γεράσιμου Βώκου. Κύριοι ομιλητές του Συμποσίου ήταν οι: Etienne Balibar,
Καθηγητής Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο Paris X, Pierre Francois Moreau, Καθηγητής Φιλοσοφίας στην ENS de Lyon, Kiarina Kordela, Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Macalester College, Γεράσιμος Βώκος, Καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ.
Σύμφωνα με τους διοργανωτές «ο Σπινόζα θεωρείται ένας από
τους πιο σημαντικούς στοχαστές της νεωτερικότητας στο πεδίο της φιλοσοφίας και
του πολιτικού στοχασμού. Ωστόσο, ο περιορισμός της συζήτησης σε μια στενά
ιστορική αξιολόγηση της συνεισφοράς του θα ισοδυναμούσε με απώλεια μιας
σημαντικής πηγής έμπνευσης για να επαναστοχαστούμε τα σύγχρονα ηθικά και
πολιτικά ζητήματα. Αν και αρκετοί σύγχρονοι μελετητές του Σπινόζα έχουν
εφαρμόσει τις μεθόδους και τις ιδέες του για να φωτίσουν σημερινά προβλήματα,
αυτή η συζήτηση αξίζει να τύχει μεγαλύτερης προσοχής και περαιτέρω ανάπτυξης».
Ο Σπινόζα, ο φιλόσοφος του 17ου αιώνα, στην ανεκτική
Ολλανδία, όπου τύπωναν τα έργα τους όσοι δε μπορούσαν να τυπώσουν αλλού,
κατόρθωσε να τον εχθρεύονται σχεδόν όλοι, να μαχαιρωθεί από ένα φανατικό και να
διαβουλεύεται με έναν πολύ στενό κύκλο φίλων. Η ίδια η ύπαρξή του, η ζωή του
είναι απόδειξη ότι ο Φιλόσοφος δε βρίσκει πουθενά ασφάλεια και ότι οι ανεκτικές
κοινωνίες είναι, απλώς, ανεκτικότερες από κάποιες άλλες. Η Ολλανδία καταδίκασε
τον φίλο του, τον Adriaan Koerbagh σε δεκαετή φυλάκιση (στο χρόνο πέθανε) για την πρόθεσή του να τυπώσει ένα βιβλίο και
έδωσε στον Σπινόζα να καταλάβει ότι η Ηθική
και η Πολιτική Πραγματεία δε θα
τυπωθούν όσο ζει.
Ο αναγνώστης, διαβάζοντας τα πιο πάνω, δικαίως θ’
αναρωτηθεί: προς τι τόσο μένος; Τι επιτέλους έχει η σπινοζική σκέψη ώστε να
αντιμετωπίζεται με τόση εχθρότητα από τους πάντες; Πώς όλες αυτές οι ομάδες που
διαφωνούσαν σχεδόν σε όλα, συμφωνούν ότι ένας εκδιωγμένος από τη Συναγωγή
(Πορτογαλο;)-Ισπανοεβραίος, που λειαίνει φακούς για να βγάλει το ψωμί του,
είναι ο κατεξοχήν εχθρός τους και πρέπει να του βγάλουν τα μάτια; Ένα πράγμα
φαίνεται να είναι σχεδόν βέβαιο: η σκέψη του Σπινόζα δεν αντικρούεται εύκολα,
αφού όλοι προτίμησαν να εναντιωθούν στο πρόσωπό του παρά στη σκέψη του. Χωρίς
να έχουμε διαβάσει ούτε μια πρόταση από το έργο του, ο Σπινόζα έχει ήδη θέσει
τον εαυτό του ως πρόβλημα…
Ο Γεράσιμος Βώκος υπήρξε πανεπιστημιακός δάσκαλος στο
Α.Π.Θ. Δεν υποχρέωνε τους φοιτητές να τον παρακολουθούν, συχνά, μάλιστα,
πολλούς τους αποθάρρυνε, γιατί δε μιλούσε μόνο αλλά και ρωτούσε. Τα πράγματα
δεν ήταν καθόλου εύκολα στην αίθουσα 7 του Παλαιού Κτηρίου και όμως ήταν πάντα
γεμάτη με τους παρόντες να βρίσκονται πάντα σε εγρήγορση. Η κατάσταση γινόταν
δυσκολότερη, αν ληφθεί υπόψη η ανομοιογένεια του ακροατηρίου: μεταπτυχιακοί
φοιτητές φιλοσοφίας, φοιτητές άλλων σχολών και ειδικοτήτων (κυρίως από Καλών
Τεχνών, Ιατρική και Νομική), Πανεπιστημιακοί, ακόμα και ένας 60άρης Εφέτης Δικαστικός
(για να γίνει δικαιότερος άνθρωπος)
τον οποίο είδα στο Συμπόσιο, κοντεύει τα 80 και δεν έχασε μάθημα του Βώκου,
ούτε ένα!
Καθώς λοιπόν το ακροατήριο ήταν τέτοιο, εγώ και οι φίλοι
μου (κυρίως ο Παναγιώτης) διαβάζαμε όλη μέρα, για να μη φανούμε αγεωμέτρητοι
στους ξένους, στο ίδιο μας το σπίτι. Θυμάμαι το 5ο Βιβλίο των Ηθικών του
Αριστοτέλη από το πρωτότυπο, φωτοτυπία Α3 στον τοίχο του σαλονιού και
κρατούσαμε από μια βίτσα και πηγαίναμε πάνω κάτω! Κι εκεί που περιμέναμε μια
καλή κουβέντα, μια αναγνώριση για τους κόπους μας, πάντα μας έδειχνε ότι έχουμε
πολύ δρόμο ακόμα, για τη χαρά της γνώσης.
Ήταν με μεγάλη χαρά που είδα γνωστά πρόσωπα, δυνατά
μυαλά, να έχουν ενεργό ρόλο στο Συμπόσιο, άνθρωποι που συνέχισαν αλλού, κυρίως
στη Γαλλία, και, έχοντας προσφέρει αξιοθαύμαστο διδακτικό κι ερευνητικό έργο,
στελέχωσαν το Ελληνικό Πανεπιστήμιο. Θυμάμαι τον Άρη Στυλιανού που μας
παρουσίαζε, το 1994 θαρρώ, την (υπό έκδοση) Πολιτική
Πραγματεία, καλεσμένος του Βώκου, τότε πρέπει να έφυγε κι ο Σπύρος για
μεταπτυχιακές σπουδές κοντά στον Μπαλιμπάρ, αυτόν τον μέγα φιλόσοφο. Η Φανή η
Γιαννούση που ήταν η ψυχή της διοργάνωσης, κι έκανε το διδακτορικό της στην
Ελλάδα, παρούσα. [Η αφεντιά μου έπρεπε να είχε υποβάλει τη διατριβή πάνω στον
Θεαίτητο το 2007 - δε μπήκε καν στον κόπο]. Ξεχνώ κάποιους και αγνοώ τους
καινούργιους, όμως: σε κάθε περίπτωση όσο κι αν το πανεπιστήμιο θρηνεί την
απουσία του Βώκου από την Έδρα, ο ίδιος φρόντισε να αφήσει πίσω του μια ομάδα
ανθρώπων με ήθος, άξιων σε όλα.
Αλήθεια τι είναι ένας μεγάλος
Δάσκαλος; τι είναι αυτό που τον καθορίζει; Σίγουρα οι δικοί του δάσκαλοι,
με κορυφαίους τους Louis Althusser και Henri Joly. Ο πρώτος ομολόγησε ενοχή ενός πάθους: «είμαστε
σπινοζικοί…με τον τρόπο μας φυσικά». Ο φιλόσοφος με το υπέροχο βλέμμα που
επέμενε ότι πρέπει «να διαβάσουμε το Κεφάλαιο» ως κείμενο και όχι ως Ιερό
Κείμενο. Το Κεφάλαιο δεν έχει τρία κεφάλαια σε ένα τόμο αλλά τρεις τόμους και
πολλά κεφάλαια. Η σχέση μας με τον Μαρξ δεν είναι πια σχέση πίστης και υπακοής.
Βεβαίως ο Αλτουσέρ, φιλοσοφικά, δεν ήταν μόνο αυτά, ήταν πολύ περισσότερα και
αποτελεί μεγάλη αδικία το γεγονός ότι, στο ευρύτερο κοινό, έμεινε γνωστός για
άλλα γεγονότα της ζωής του παρά για τη συμβολή του στη φιλοσοφία. Πάντα βάζω
στόχο να γράφω ανωνύμως και να αποφεύγω τις παραπομπές, όμως υποκύπτω στον
πειρασμό παραθέτοντας κάτι από την αυτοβιογραφία του:«Ιδού η Κυριαρχία του
Προλεταριάτου. Ρίχνοντας στο νερό την τεράστια μαούνα πρέπει να επιτηρούμε τους
κωπηλάτες … απαιτώντας αυστηρή υπακοή, να τους αλλάζουμε αν κάνουν νερά, να
τους αντικαθιστούμε εγκαίρως, ακόμη και να τους τιμωρούμε. Αλλά αν καταφέρουμε
και περάσουμε αυτό το τεράστιο ποτάμι σκατά, να απέναντι η πανέμορφη όχθη … δεν
υπάρχουν πια εμπορευματικές σχέσεις, μόνο ζωή χαρισάμενη, αφθονία … Ξεσπούν
τότε τα χαρούμενα πάθη του Σπινόζα και παντού αντηχεί ο Ύμνος της χαράς του
Μπετόβεν.» Ο δεύτερος, αν και σοβαρός Πλατωνιστής, δε μεταφράστηκε ποτέ στα
Αγγλικά - ίσως όχι τυχαία. Σημείο σταθμός το βιβλίο Η Πλατωνική Ανατροπή.
Ένας μεγάλος
δάσκαλος είναι, επίσης, οι φίλοι του.
Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ κι ο Πιερ Φρανσουά Μορό, κορυφαίοι
φιλόσοφοι που πρόθυμα έσπευσαν να μιλήσουν στην αποχαιρετιστήρια αυτή εκδήλωση.
Ο πρώτος που έγινε παγκοσμίως γνωστός για τη συμβολή του στο έργο Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο, όπως επίσης
και για το γεγονός ότι παίρνει συχνά θέση για ζητήματα που αφορούν την Ευρώπη,
την Ελευθερία, τη Δημοκρατία. Ειδικός σε θέματα νεότερης και σύγχρονης
φιλοσοφίας, κυρίως στους Σπινόζα και Μαρξ. Η ομιλία του (που αφορούσε τη
διατομικότητα στους Σπινόζα, Μαρξ και Φρόιντ) επικεντρώθηκε κυρίως στον Φρόιντ,
γεγονός που πρέπει να ταλαιπώρησε κάπως τη μεταφράστρια, αφού το συγκεκριμένο
πεδίο έρευνας είναι λίαν πρόσφατο και οι μη ομιλούντες την Γαλλική δυσκολευτήκαμε
να κατανοήσουμε. [Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται ας προμηθευτεί το βιβλίο Διατομικότητα – κείμενα για μια οντολογία
της σχέσης, επιμέλεια Μιχάλης Μπαρτσίδης και μετάφραση από την Λουκία Μανό-Χρηστίδη, εκδ.
Νήσος, τέλη 2014]. Δυστυχώς υπήρξαν κάποια προβλήματα με την κατανομή του
χρόνου, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα να μην αναπτυχθεί εις βάθος συζήτηση, Όλα
πήγαν 40 με 50 λεπτά αργότερα. Όντως, οι φιλόσοφοι το πρωί μοιάζουν με τους φιλόσοφους-ποδοσφαιριστές
στο κωμικό σκετς των Μόντυ Πάιθον philosophers
football!
Στη συνέχεια μίλησε ο Π-Φ Μορό, με θέμα: «Σπινόζα, Πασκάλ
και Βικτόρ Κουζάν - η πολιτική της φιλοσοφίας». Ο Μορό, ένας από τους
εγκυρότερους μελετητές του Σπινόζα παγκοσμίως, εστίασε σε ένα δημοσίευμα του
ίδιου του Βώκου (αρχές δεκαετίας του 90). Να πούμε, εν συντομία, ότι ο Cousin, φιλόσοφος και ο ίδιος
που φυλακίστηκε στο Βερολίνο κατά παραγγελία της γαλλικής αστυνομίας (1824) και
στερήθηκε για χρόνια το δικαίωμα να διδάσκει, ήταν ο άνθρωπος που όταν βρέθηκε
σε θέση εξουσίας, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την γαλλική εκπαιδευτική πολιτική
τοποθετώντας την Φιλοσοφία σε υψηλή θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Χάρη σ’
αυτόν η διδασκαλία της Φιλοσοφίας έγινε υποχρεωτική και η επάρκεια στην
φιλοσοφία ήταν βασικό προαπαιτούμενο για τους εκπαιδευτικούς. Δίχως τον Cousin, η Γαλλία ίσως να μην είχε γίνει ο σημερινός γίγαντας
στη φιλοσοφία. Ο Μορό, όπως όλοι οι μεγάλοι δάσκαλοι ήταν σύντομος, σαφής και
περιεκτικός. Αναφέρθηκε στο διάσημο κείμενο του Πασκάλ όπου η τυραννία ορίζεται
ως επιθυμία κυριαρχίας εκτός οικείας τάξης (τα τέσσερα επιμελητήρια).
Αναφέρθηκε στον Σπινόζα και το τι τράβηξε στις ανεκτικές Κάτω Χώρες του 17ου
αιώνα, τις εκδόσεις των έργων του, την αλληλογραφία του.
Ένα εκτενές διάλειμμα που απέδειξε ότι δικαίως οι Έλληνες
φιλόσοφοι υμνούσαν τη «Σχολήν» και ακολούθησε η ενδιαφέρουσα εισήγηση της Kiarina Kordela (“Spinoza’s Biopower”). Ακολούθως, τον λόγο πήρε ένας πρώην φοιτητής εκ
μέρους ημών και ευχαρίστησε τον Βώκο για όλα όσα μας προσέφερε, δεκαετίες τώρα.
Ήρθε επιτέλους η σειρά του Βώκου να μιλήσει, ανακοίνωση συνοδευόμενη από μια
βόμβα. Ένας μεγάλος δάσκαλος, επίσης, το χιούμορ του:
«Δεν το περίμενα αυτό το σημερινό, σας ομολογώ, ως τη
στιγμή που έμαθα ότι θα γίνει και που το έμαθα πάλι δεν το περίμενα! Θα σας
προδώσω κάτι που εσείς δεν ξέρετε και που εμείς μάθαμε πριν από δύο ώρες
περίπου: στις 18:25 θα φτάσει εδώ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας για μια εκδήλωση…
Δυστυχώς δε θα με προλάβει, τι να κάνουμε...(γέλια)… το θέμα είναι αν θα ήθελα
εγώ να με προλάβει -αυτό είναι μια άλλη ιστορία (χειροκροτήματα). Το σίγουρο
είναι ότι θα πρέπει να εκκενώσουμε την αίθουσα γιατί η ασφάλειά του έχει
τρελαθεί. Διακόσοι άνθρωποι θα μπούνε με τον πρόεδρο, γύρω στους εκατό θα
φύγουμε…δεν ξέρουν ποιον να πρωτοσυλλάβουν, οπότε θα πρέπει να φύγουμε κάπως
γρήγορα. Σας το λέω, θα προσπαθήσω να είμαι πάρα πολύ σύντομος».
Ολοκλήρωσε ο Βώκος την ανακοίνωσή του και αποχώρησε
καταχειροκροτούμενος. Το συμπόσιο τέλειωσε πρόωρα, λόγω …ανωτέρας βίας κι
εξόχως συμβολικά, έμοιαζε με δημοτικό τραγούδι:
«Παν εκατό Σπινοζικοί για να ‘ρτουνε διακόσιοι
Κι έχουν τον Πρόεδρο μαζί, κι έχουν την εξουσία».
Καλή σου ξεκούραση Δάσκαλε, με υγεία και φιλοσοφία.
Ο
Ελπήνωρ υπήρξε φοιτητής του Γεράσιμου Βώκου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου