Σε προσωπική μυθιστορηματική φόρμα

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΗ

ΧΡΥΣΑ ΦΑΝΤΗ, Η ιστορία της Σ., μυθιστόρημα, εκδόσεις Γαβριηλίδη, σελ. 310

Ο τίτλος του βιβλίου είναι μια αναγωγή στο μυθιστόρημα της γαλλίδας συγγραφέως Ντομινίκ Ορί «Ιστορία της Ο.» του πιο πολυδιαβασμένου βιβλίου της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας μετά τον Μικρό Πρίγκιπα του Σεν Εξιπερί. Το μυθιστόρημα της Ορί κυκλοφόρησε το 1956 και προκάλεσε σάλο με την τολμηρότητά του, και οδήγησε τη συγγραφέα στα δικαστήρια. Μέχρι το 1967 δεν επιτρεπόταν καν η διαφήμιση του βιβλίου. Έπρεπε να φτάσουμε το 1975 οπότε το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο, για να θεωρηθεί στη συνέχεια ως μια από τις ωραιότερες ταινίες του είδους και να ενταχτεί στην φιλμοθήκη των ερωτικών ταινιών προς μελέτη, και να γίνει το βιβλίο ευρύτερα αποδεκτό.

Η ιστορία της Ο γράφτηκε από αντίδραση της συγγραφέως Ντονινίκ Ορί  στην ανδροκρατική εκδοχή του συντρόφου της Ζαν Πολάν, γκουρού των εκδόσεων Γκαλιμάρ, που λάτρευε τα εξτρεμιστικά ερωτικά μυθιστορήματα και ιδιαίτερα το έργο του Μαρκήσιου ντε Σαντ, και πίστευε ότι καμιά γυναίκα δεν μπορούσε να γράψει έτσι. Η Ορί γκρέμισε το τείχος της μεγάλης σεμνοτυφίας και των τολμηρά φυλαγμένων ερωτικών μυστικών, υπερβαίνοντας τα όρια της όποιας μέχρι τότε ερωτικής γραφής. Ποια είναι η σχέση του μυθιστορήματος της Ορί με το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη;

Πρώτον: Η πρόκληση ως στόχος. Η Ορί που έγραψε την Ιστορία της Ο.  με ψευδώνυμο αποκάλυψε την ταυτότητά της 40 χρόνια μετά, μόλις το 1997, σε συνέντευξή της στο περιοδικό Νιού Υόρκερ, ενώ η Χρύσα Φάντη γράφει με το όνομά της, όπως και στα άλλα βιβλία της. 

Δεύτερον: Το βιβλίο της Χρύσας Φάντη δεν είναι αποκλειστικά ερωτικό, το ερωτικό υπόβαθρο χρησιμοποιείται ως χειρουργικό κρεβάτι όπου ανατέμνει απόκρυφα μιας σύγχρονης κοινωνίας χωρίς τις σαδομαζοχιστικές υπερβολές της Ορί. Κοινός παρονομαστής η πρόκληση προς τον καθωσπρεπισμό, την κυρίαρχη σεμνοτυφία και την υποκρισία ότι δεν αντιλαμβανόμαστε τι συμβαίνει γύρω μας. Είναι μια μυθιστορηματική σπουδή πάνω σε μια ελλειπτική καθημερινότητα.

Το βιβλίο είναι στέρεα δομημένο σε μια κυρίαρχη προσωπική λογοτεχνική φόρμα. Ένας μονόλογος που εμπεριέχει πολλαπλούς διαλόγους. Μια προσωπική αφήγηση πολλαπλών ξένων ή διαφορετικών ιστοριών. Μια μονοπρόσωπη δράση με πολλούς συμπρωταγωνιστές, όπου το προσωπικό διαπλέκεται με το πολυπρόσωπο, σε μια σκηνή όπου τα πρόσωπα και ο χρόνος βρίσκονται σε μια συνεχή εναλλαγή και ανατροπή. Η Σ. είναι η κυρίαρχη παρουσία, η πηγή κάθε ανατροπής, θύμα των αναχρονιστικών αντιλήψεων των παιδικών της χρόνων. «Της Σ. για να μη χαϊδεύεται της έδεναν τα χέρια από τους καρπούς. Το σκοινί περασμένο από το κάγκελο του κρεβατιού». Είναι ο πρώτος βιασμός στην πρώτη σελίδα του βιβλίου. Ένας βιασμός του ερωτικού σκιρτήματος, ο βιασμός της ψυχής της, από έναν αιμομίκτη παιδόφιλο θείο.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 5 μεγάλες ενότητες. Φινίτο, Φλας Μπακ, Μετάβαση, Παρίσι, Ερεσός. Κάθε ενότητα διαδραματίζεται σε διαφορετικό χωρόχρονο και στο βάθος η Ιστορία, η ελληνική ιστορία του εικοστού αιώνα: Βαλκανικοί, Διχασμός, Μικρασιατική Καταστροφή, μεταξική Δικτατορία, Πόλεμος, Κατοχή-Αντίσταση,  Εμφύλιος, τα πέτρινα χρόνια του μετεμφυλιακού κράτους, Αποστασία, Δικτατορία και Μεταπολίτευση. Άλλοτε με άμεσες και άλλοτε με υπαινικτικές αναφορές κεντά την εξιστόρησή του στο ιστορικό υπόβαθρο, στα ιστορικά δρώμενα και κυρίως στις κοινωνικές τους συνέπειες. 

Το μυθιστόρημα αρχίζει με την παράξενη γέννηση της Σ. μέσα ή σωστότερα πάνω στο νερό τη στιγμή της απόπειρας της μητέρας της να πνιγεί, ενώ είναι έγκυος. Το αποτέλεσμα είναι ένα αναδυόμενο βρέφος και μια μητέρα κατατονική, καθηλωμένη στο κρεβάτι με μια σχιζοφρενική αδράνεια και ακινησία μέχρι τον θάνατό της. Η κηδεία της είναι η αφετηρία για όλα τα δρώμενα του βιβλίου. Το σπίτι, ένα παλιό μισογκρεμισμένο αρχοντικό, παλιά έδρα του μεγαλοτσιφλικά της περιοχής. Στη σκηνή  εκτός από την Σ. ο Θόδωρος, διεστραμμένος θειος, αδελφός της κατάκοιτης μητέρας, η Ουρανία η υπηρέτρια, ο εξάδελφος και συγκληρονόμος του τσιφλικιού Ίωνας και η γυναίκα του η ζωγράφος Μισέλ.

«Και για το αγαστό κουαρτέτο τους η Σ. δεν θέλει πλέον κουβέντα. Διότι, Θόδωρος τι; Δώρο θεού ο διεστραμμένος; Και Ουρανία τι; Ουρανίτσα η Ουράνια; Και η άλλη; Εκείνη με το όνομα γιουνισέξ; Μισέλ, η μεγάλη προ των Πυλών Αρχάγγελος; Ο Άγιος των καθολικών Μιχαήλ; Άσε πια με τον Ίωνα».

Τον Ίωνα με τον οποίον στη συνέχεια θα παίξει τη Λολίτα του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ. Ένα ατελές νυμφίδιο που προκαλεί όχι τον καθηγητή, αλλά τον Ίωνα, έναν από τους αυτόκλητους κηδεμόνες της.

Στην πρώτη ενότητα των παιδικών χρόνων της Σ. μπαίνει ως εμβόλιμο πρόσωπο η δασκάλα της Ελένη, και (ίσως) ένα ακόμη πρόσωπο, μια ακόμη φιγούρα, η Λ., πιθανή συμμαθήτριά της, προσωποποίηση καταστάσεων και ρόλων της πρώτης μετεμφυλιακής δεκαετίας.  Αν στο πρώτο μέρος το φέρετρο και η κηδεία της μητέρας της Σοφίας αποτελούν το κυρίαρχο γεγονός, στο δεύτερο μέρος το εύρημα για τη συνέχιση της Ιστορίας και μιας σειράς αποκαλύψεων αποτελεί το άλμπουμ με τις παλιές φωτογραφίες. Κάθε φωτογραφία και μια Ιστορία. Μέσα από τα φωτογραφικά φλας-μπακ καταγράφεται η εφηβεία της Σ., με τα πραγματικά γεγονότα να διαπλέκονται με τα μυθιστορηματικά, για παράδειγμα η επίσκεψη του Σεφέρη και του Βενέζη στην Αγιάσο της Λέσβου τον Αύγουστο του 65.

Η πρώτη και η δεύτερη ενότητα διαδραματίζεται στην Ερεσό ενώ η τρίτη με τίτλο Μετάβαση διαδραματίζεται στην Αθήνα και η τέταρτη στο Παρίσι. Κλείσιμο σε ακριβό σχολείο ─ οικοτροφείο στην Αθήνα, σύμβολο του καθωσπρεπισμού και της κοινωνικής καταξίωσης, γαλλικό για την παλιά, συνήθως ξεπεσμένη αριστοκρατία, αμερικάνικο για τους νεόπλουτους. Είναι η εποχή που τα γαλλικά υποχωρούν στα αγγλικά;

Στο μεταξύ  το μισοερειπωμένο αρχοντικό της Ερεσού έχει μετατραπεί σε πανσιόν με επιμονή και φροντίδα της Μισέλ. Σ’ αυτό γυρίζει μετά τις σπουδές της στο Παρίσι η Σ. Έρχεται εδώ για να αναμετρηθεί με το παρελθόν και την ιστορία της. Δεν θα αποκαλύψω την αφήγηση και την υπόθεση του βιβλίου. Θα έμοιαζα με κακεντρεχή θεατή που βγαίνοντας από αστυνομική ταινία κατονομάζει στην ουρά που περιμένει να δει το έργο  το όνομα του δολοφόνου.

Έδωσα μόνο το χωροχρονικό περίγραμμα αφήνοντας στον αναγνώστη την απόλαυση του βιβλίου. Είμαι σίγουρος ότι η ανάγνωσή του θα τον κερδίσει. Η Χρύσα Φάντη κατορθώνει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, ενίοτε με διαφορετικές εκδοχές του ίδιου γεγονότος, να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ενδιαφέρον που κορυφώνεται με απροσδόκητες ανατροπές της αναμενόμενης εξέλιξης.

Στα πολλά ευρήματα της αφήγησης θα προσθέσω τα μότο και τα επιτίτλια παραθέματα κάθε κεφαλαίου, που από τη μια λειτουργούν ως τίτλοι άμεσα συνδεδεμένοι και εισαγωγικοί για το περιεχόμενο του κεφαλαίου και από την άλλη καταδεικνύουν την ευρύτητα της συγγραφικής της κατάρτισης και της εξοικείωσής της με την ξένη και την ελληνική λογοτεχνία.

Ο Γιώργος Γεωργής είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου, πρώην πρέσβης της Κύπρου στην Ελλάδα 

Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Heartburner, άποψη της έκθεσης