Από την Λιβιδώ στην Παραλοϊσμένη

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΒΟΥΖΗ

Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Heartburner ΙV (λεπτομέρεια), 2017, κερί , 56.5 x 43 x 5 εκ.

ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΡΑΤΙΚΑΚΗΣ, Τα 60 + 1 αγαπημένα, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2017, σελ. 95

Μου είπε: Όλη τη νύχτα χτες αγγελοκρούσματα. / Όλη τη νύχτα στο παράθυρό μου λέξεις-αγγελοπετριές. / Μου είπε μαζί γράφουμε τώρα. Εγώ χτυπώ τα πλήκτρα. / Αυτοί υπαγορεύουν. Όμως βαθύτερα με τα οστά μου / θα ταιριάξω τα σανσκριτικά του παραδείσου. / Με τα οστά μου: αυτό το άγαλμα που μου αντιστοιχεί. / Ο θάνατος θέλει δε θέλει θα τραβήξει / τις λινάτσες της σάρκας. Θέλει δε θέλει / θα κάμει τ’ αποκαλυπτήρια. («Νεκυομαντεία» από Τα δυσεύρετα χρώματα του τέλους) 

Το προκείμενο βιβλίο, αποτελώντας μία εκλογή ποιημάτων καταρτισμένη από τον Μανόλη Πρατικάκη από τις συλλογές του σε χρονολογική σειρά, ευνοεί μία ανάγνωση η οποία λαμβάνει το μεταφορικό σχήμα της διαδρομής.

Η μετατροπή του ερωτικού λυρισμού σε ερωτική οντολογία συντελείται ήδη στη Λιβιδώ και επικυρώνεται στην Παραλοϊσμένη, όπου ο Άλλος μετασχηματίζεται, καθώς η ετερότητα αντικαθίσταται από τη μη γραμμική ιστορικότητα του συλλογικού εαυτού. Η φύση της ψυχολογίας απαιτεί τη μετατόπιση από την απογραφή του προσωπικού ψυχικού αποθέματος προς την καταγραφή της άγνωστης επικράτειας του Άλλου. Πρόκειται για διαδικασία καταγραφής η οποία, για να εκκινήσει, χρειάζεται την υπέρβαση του εαυτού και την επανεύρεσή του, συγκεκριμενοποιημένου τώρα μέσα σε ξένη περιοχή.

Η ψυχολογία λοιπόν προϋποθέτει τη μετάθεση του αντικειμένου της σε ένα ακαθόριστο απέναντι, ώστε να αρχίσει την προσπάθεια του καθορισμού του και της διαμόρφωσης της ιστορίας του (Γενεαλογία). Παράλληλα, χάρη στον μετασχηματισμό του Άλλου, εγκαταλείπεται η αφηρημένη και άρα ανεξέλεγκτη λυρική διάχυση, με αποτέλεσμα ο ποιητικός λόγος να αποκτά πιο ικανοποιητική καθαρότητα. Η ερωτική οντολογία διευρύνεται περαιτέρω στο μέγεθος της επιθυμίας η οποία ορέγεται τη Φύση (Οντοφάνεια). Ο άνθρωπος επιστρέφει σε ένα αρχετυπικό ον και ανοίγεται ο διάλογός του με τα ζώα, τα φυτά και τα πράγματα, των οποίων η φωνή αναδεικνύεται σε ολοένα στερεότερη έκφραση (Η μαγεία της μη διεκδίκησης), ώσπου η ποιητική γλώσσα οδηγείται σε φρικώδη διαύγεια μέσα από τον ρεαλισμό του επικείμενου ανθρώπινου θανάτου (Τα δυσεύρετα χρώματα του τέλους). Η συνείδηση του θανάτου διέπει εν γένει τις συνθέσεις, όμως ο βαθμός της σταδιακά αυξάνεται, κατά συνέπεια η επενέργειά της στον λόγο αποδεικνύεται βαθμιδωτά πιο δραστική, μέχρι που ποιήματα όπως «Η Εκπύρωση» και η «Νεκυομαντεία» διακρίνονται για μία σαφήνεια της διατύπωσης η οποία προκαλεί δέος.

Στην επαλληλία των επιλεγμένων συνθέσεων, που ακολουθεί τις κορυφαίες εγγραφές της πραγματικότητας του θανάτου, η ερωτική παιδεία δρομολογεί τη μετακίνηση από τη θνήσκουσα μονάδα στις συνάψεις με τα πάντα και στην εναλλασσόμενη επικέντρωση σε ζώα, φυτά και πράγματα, τα οποία υποστασιοποιούνται ως ποιητικά υποκείμενα (Αφημένα ήσυχα στη χλόη, Το νερό). Από τη μερική αποστασιοποίηση, η οποία διατηρεί τόσο τις συνάψεις όσο και τις υποστασιοποιήσεις υπό έλεγχον, η γραφή προκύπτει εναργής. Ένας μηχανισμός εγχρονισμού καθιστά τα πρόσωπα της μνήμης ισότιμα με τα παροντικά στοιχεία. Στα ποιήματα από τη συλλογή Ο μεγάλος ξενώνας η εποπτεία του κόσμου αποδιαρθρώνεται και αναπτύσσεται μία αντιοντολογία, για να συλλεχθούν μόνο εκφάνσεις της συντριμμένης ανθρωπότητας. Ο λόγος επίσης προβαίνει στον αυτοσπαραγμό.

Η άτιτλη σύνθεση της Κιβωτού στη σελίδα 69 θα μπορούσε να επέχει τον ρόλο του ποιητικού προγράμματος. Συναντάται εδώ η καταστατική φράση «Η ουσία της πράξης είναι έρωτας». Τη βαθύτερη πρόθεση στα ποιήματα τα οποία αντιπροσωπεύουν την πορεία του Μανόλη Πρατικάκη αποτελεί η ίαση, αφού το επικρατέστερο ζήτημα σε όλα είναι ο θάνατος ως νόσος ενδημούσα εντός της ανθρώπινης ψυχής και του σώματος. Η ίαση επιδιώκεται μέσω της άρσης του περιορισμού στη μονάδα και της ενσωμάτωσης στην πληθυντική υπόσταση των ζώων, των φυτών και των πραγμάτων, ώστε ο υποκειμενοποιημένος εαυτός να αντικατασταθεί από τους συνδυασμούς των αμέτρητων στοιχείων του κόσμου, από τις συμπλεκόμενες πράξεις τις οποίες επιτελούν μη ανθρώπινα όντα. Οι άνθρωποι μπορούν να μετέχουν στη συγκεκριμένη πληθυντική ύπαρξη, μόνο εφόσον τους εντάσσει σε αυτήν ο έρωτας ή η αγαπητική μνήμη.

Όμως η ποίηση πρώτιστα δεν πραγματοποιεί επιδιώξεις, αλλά ανακαλεί την ανθρώπινη συνθήκη. Έτσι στην εκλογή από τις συλλογές του Μανόλη Πρατικάκη, που φθάνουν μέχρι τον Λιθοξόο, αντί όσων ποιημάτων προωθούν το ερωτικό γεγονός της πληθυντικότητας ειρωνικά και τραγικά προκρίνονται οι συνθέσεις που απομονώνουν την κατίσχυση της παθολογίας, η οποία προβάλλεται ως ο εμβληματικότερος προσδιορισμός του ανθρώπινου είδους. Συνακόλουθα, στη γραφή σημειώνονται παρεκκλίσεις από τον λυρισμό και την περίτεχνη έκφραση προς τη γλωσσική σκληρότητα και τον σαρκασμό.           

Ο Παναγιώτης Βούζης είναι ποιητής και δρ. κλασικής φιλολογίας