Ο Γιάννης Βαρβέρης της Κύπρου

ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΣΚΟΥΡΟΛΙΑΚΟΥ

Ίσως ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσο κοινά προβλήματα με την Κύπρο. Με τη θηλιά  της ΕΚΤ και του ΔΝΤ να μας σφίγγει. Με τον «σωτήριο» μανδύα των μνημονίων να μας περιβάλει, πλησιάσαμε ξανά ο ένας τον άλλον μέσα στην τέλεια απόγνωση και τον φόβο για το μέλλον που μας επιφυλάσσεται. Τέτοιες στιγμές, γυρνάμε πίσω λοιπόν. Σ’ αυτά που μας ενώνουν. Σ’ αυτά που μας γέννησαν. Τη γλώσσα, τον πολιτισμό, την κοινή μας κληρονομιά.

 Η σχέση μου με την Κύπρο είναι οι παραστάσεις που έχω δώσει εκεί, οι κύπριοι φίλοι μου από τα φοιτητικά χρόνια στην ΑΣΟΕΕ και από το θέατρο, και ακόμα ένας ελλαδίτης που αγάπησε πολύ την Κύπρο και τους ανθρώπους της.

Γιάννης Βαρβέρης. Ο ποιητής, ο μεταφραστής και κριτικός θεάτρου που συνδέθηκε με την Κύπρο όσο λίγοι «καλαμαράδες». Είναι ο ακριβός φίλος που ξανάρχεται στη σκέψη μου, αυτές τις μέρες που ζούμε ξανά... ημέρες ‘74.

Ο Βαρβέρης, φορέας ζηλευτής παιδείας και καλλιέργειας, διακόνησε την Ποίηση και το Θέατρο. Στην πρώτη τον οδήγησε η ψυχή του και στο δεύτερο η ίδια η ζωή. Ανιψιός των ηθοποιών Δήμου και Νίνας Σταρένιου, μεγαλώνοντας μαζί τους, έζησε τις παραστάσεις που έπαιζαν, τις κουίντες και τα καμαρίνια. Εξέδωσε δώδεκα ποιητικές συλλογές, είκοσι μεταφραστικές εργασίες, επτά τόμους θεατρικής κριτικής, βιβλία με δοκίμια, ένα πεζό, και μία ποιητική ανθολογία του εικοστού αιώνα. Μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες, ενώ βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, το περιοδικό «Διαβάζω» κι ακόμα του απονεμήθηκαν το βραβείο Καβάφη και το κρατικό βραβείο Κριτικής-Δοκιμίου.

Η φιλία μου με τον Βαρβέρη ξεκινά πριν από την ενασχόλησή μου με το θέατρο, και πριν αυτός αρχίσει να γράφει γι’ αυτό. Κρατήσαμε μια φιλία ακριβή και μοιρασθήκαμε τη ζωή μας με τις καθημερινές χαρές, αλλά και τις λύπες, μέχρι τις 25 Μαΐου του 2011 που μας αποχαιρέτισε... Θυμάμαι τη λαχτάρα του και την ευτυχία του, κάθε φορά που ετοιμαζόταν να κατέβει στη μεγαλόνησο. «Μιλούσε για την Κύπρο και βούρκωνε...» μου εξομολογείται ο επιστήθιος φίλος του ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος. «...Και αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, στο καταθέτω, στην ανάπαυση των γονέων μου», συμπληρώνει. Πολλοί οι Kύπριοι φίλοι του Βαρβέρη. Δημήτρης Ποταμίτης, Εύης Γαβριηλήδης, Τζένη Γαϊτανοπούλου, Θεόδοτος Θεοδότου, Άντης Παρτζίλης, Σάββας Παύλου, Μιχάλης Πιερής, Δημήτρης Πιερίδης. Ξεχωριστά να αναφέρω τον Λεύκιο Ζαφειρίου και να σημειώσω τη μεγάλη χαρά τού Γιάννη για την επιτυχία του Ζαφειρίου να ανακαλύψει την χαμένη ωδή του Κάλβου.

Πρωταγωνιστούσε σε πνευματικές εκδηλώσεις για την Κύπρο, εδώ στην Ελλάδα. Ποιητικές εκδηλώσεις στο θέατρο του Δημήτρη Ποταμίτη, ομιλίες στο «Σπίτι της Κύπρου», για τον Κλείτο Κύρου, τον Μιχάλη Πιερή, τον Μένανδρο και τον Αριστοφάνη. Σημαντική όμως και η παρουσία του σε αυτό το επίπεδο και στην Κύπρο.

Ετοίμαζε τις διαλέξεις, που θα έδινε στην Κύπρο, με ξεχωριστή φροντίδα. Σαν τα καλούδια που ετοιμάζεις να πας σε αγαπημένους συγγενείς που πρόκειται να επισκεφθείς. Ομιλίες γύρω από το θέατρο και την ποίηση (για την κριτική τού θεάτρου, τον Αριστοφάνη, τον Κάρολο Κουν, για τα δικά του ποιήματα), καλεσμένος του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, του Πανεπιστημίου Κύπρου, του περιοδικού «Ακτή», του ΑΚΕΛ.

Όταν η «Ακτή» τύπωσε ένα δεκαεξασέλιδο με ποιήματά του, η ευτυχία του ήταν μεγάλη. Ο ποιητής, και συγγραφέας τουλάχιστον τριάντα εκδόσεων από σημαντικούς εκδοτικούς οίκους, σε ιδιαίτερες για τον ίδιο περιπτώσεις, της έκανε δώρο αυτό το ταπεινό δεκαεξασέλιδο. Ήταν γι’ αυτόν ακριβό, κι αγαπημένο.

Αυτό που είναι, όμως, περισσότερο γνωστό ίσως είναι οι μεταφράσεις του, που ανέβηκαν από τον ΘΟΚ. Κορυφαία, η «Σαμία» του Μένανδρου στην αξεπέραστη παράσταση του Εύη Γαβριηλίδη (1993). Ανεπανάληπτη επιτυχία στην Επίδαυρο! Χριστοδουλίδης μουσική, και υπέροχοι ηθοποιοί (Κώστας Δημητρίου, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Σπύρος Σταυρινίδης, Σταύρος Λούρας, κ.α.). Πάλι στην Επίδαυρο, «Όρνιθες» του Αριστοφάνη με σκηνοθεσία Γαβριηλίδη, και «Ειρήνη» με σκηνοθεσία Διαγόρα Χρονόπουλου (1994), «Επιτρέποντες» του Μένανδρου ξανά με Γαβριηλίδη (με Ονήσιμο τον Δημήτρη Πιατά το 2003). Η μεταφραστική εργασία του στον Μένανδρο δεν είναι απλώς μία μεταφορά του αρχαίου κειμένου στην νεοελληνική. Είναι μια ολοκληρωμένη πρόταση, μια παρτιτούρα ανεβάσματος του Μενάνδρου. Αυτού του εκπροσώπου της «Νέας Κωμωδίας» που έγραψε σε εποχές ήττας και παρακμής. Που δεν διαθέτει τη δύναμη και την τέχνη του Αριστοφάνη, αλλά με τον τρόπο του Γιάννη Βαρβέρη έγινε λαμπερός, ευειδής, και άκρως ενδιαφέρων θεατρικά.

Ο Βαρβέρης δεν ήταν μόνο «Ελλαδίτης» της Κύπρου, αλλά και «Κύπριος» στην Ελλάδα. Με καλούς του φίλους από το νησί, ανέβασαν παραστάσεις στην Ελλάδα, με το άρωμα και την υψηλή αισθητική, της θεατρικής μεγαλονήσου. Το 1996, με το Δη.Πε.Θε. Καλαμάτας, και επί διευθύνσεως Νίκου Χαραλάμπους, ανέβηκαν για το «Φεστιβάλ Αθηνών» στο Ηρώδειο και σε περιοδεία  σε όλη την Ελλάδα, οι «Επιτρέποντες» του Μενάνδρου. Όλη η κυπριακή «παλιοπαρέα» παρούσα: Ε. Γαβριηλήδης (σκηνοθεσία), Α. Παρτζίλης (σκηνικά κοστούμια), Γ. Θεοφάνους (μουσική) και ο -πολιτογραφημένος Κύπριος κι αυτός- Ι. Σιδέρης (χορογραφίες). Είχα την χαρά να παίζω τον κεντρικό ρόλο του «Ονήσιμου». Μεγάλο σχολείο για μένα! Χαρά να εκφέρεις το κείμενο, μεταφρασμένο και ανασκευασμένο από τον Γιάννη. Σε απίστευτα κέφια ο Γαβριηλίδης! Ο γλυκύτατος Άντης, ο Ισίδωρος, όλοι οι αγαπημένοι φίλοι από την Κύπρο, συνέτειναν ώστε να γίνει εκείνο το καλοκαίρι μια μεγάλη επιτυχία. Τελευταία του συνεργασία ήταν «Το ταξίδι του έρωτα και της τύχης» (2008-9) στο «Θέατρο Τέχνης». Γαβριηλίδης κι εδώ και Νίκος Χαραλάμπους πρωταγωνιστής.

Ψάχνω να ανακαλύψω, τι ήταν αυτό που συνέδεσε τον Γιάννη με τους κύπριους φίλους του. Τι ήταν αυτό, που από τους ανθρώπους πέρασε στον τόπο, αλλά και το αντίστροφο. Κατ’ αρχήν, ο κοσμοπολιτισμός των Κυπρίων ταίριαζε στις αντιλήψεις του Γιάννη και δημιουργούσε πρόσφορο έδαφος συνεννόησης και συνεργασίας. Μιλώντας με τον γιο του, τον Νίκο Βαρβέρη, αναδείχθηκαν και άλλες, σοβαρές πτυχές αυτής της όσμωσης. Ο Νίκος τοποθετεί τη γλώσσα, με τα εμφανέστατα αρχαϊκά της στοιχεία, στο κέντρο αυτής της προσέγγισης. Η Κύπρος κατά τον πατέρα του ήταν γνησίως Ελλάδα, και λιγότερο αλλοτριωμένη, παρ’ όλη την σχέση της με την αγγλική κουλτούρα, λόγω πρόσφατης κατοχής.

Το νησί της Αφροδίτης έχει εν τέλει τον τρόπο να μαγεύει τους ποιητές. Από τον μέγιστο Γιώργο Σεφέρη έως τον Γιάννη Βαρβέρη, των ημερών μας. Με την αναχώρησή του, η Κύπρος έχασε έναν ακριβό φίλο. Εμείς εδώ χάσαμε τον φίλο μας, που ήταν ταυτόχρονα και ένας πολύτιμος πρεσβευτής του κυπριακού πολιτισμού στην Ελλάδα. Είχε ακόμα πολλά να δώσει. Δυστυχώς, έμειναν στη μέση.

Πρόσφατα κυκλοφόρησαν  από τις εκδόσεις «Κέδρος» στην Αθήνα, τα  κατάλοιπα ποιήματά του. Τίτλος «Ζώα στα σύννεφα». Η Αυγή είχε την τιμή να προδημοσιεύσει κάποια από αυτά, στις «Αναγνώσεις», 31 Μαρτίου 2013.

Από τα σύννεφα της ελληνικής γλώσσας όπου θα μας ατενίζει τώρα ο Γιάννης Βαρβέρης, είμαι σίγουρος πως η ψυχή του θα βουρκώνει με τα κοινά μας βάσανα. Ας είναι βέβαιος όμως πως και η Ελλάδα και η Κύπρος, η αγαπημένη του, θα βγούμε ξανά στο ξέφωτο, όπως κάναμε τόσες φορές στην κοινή, μακραίωνη ιστορία του ελληνισμού. Μαθημένα άλλωστε τα βουνά από τα χιόνια...

Γιάννη, θα είσαι πάντα εδώ. Στη Λάρνακα, την Αθήνα, τη Λευκωσία, την Κρήτη, τη Θεσσαλονίκη, θα είσαι παντού...

Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης