Ανάμεσα στο θέατρο και την αντίσταση

ΤΗΣ ΒΙΒΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΤΑΝΙΔΗΣ, Όλοι μαζί, τώρα, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 519

Αυτό που εντυπωσιάζει στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του ηθοποιού Γιώργου Κοτανίδη είναι το ήθος του. Πρόκειται για μια ματιά καθαρή, ειλικρινή αλλά και απαιτητική, τόσο από τον εαυτό του όσο και από τους άλλους. Συγχρόνως όμως είναι γλαφυρή, διακριτικά μόνο χιουμοριστική, έτσι όπως την γνωρίσαμε από τους κινηματογραφικούς ρόλους που υποδύθηκε, και την κατανοούμε ως την μόνη δυνατή ματιά, απαραίτητη σε εκείνες τις εποχές της μισαλλοδοξίας, της αυθαίρετης εξουσίας, της βίας και της τρομοκρατίας στις οποίες έζησε.

Η ζωή του μπορεί να χαρακτηριστεί από δύο του φράσεις. Η μία, ότι η ελευθερία, και ιδιαίτερα αυτή του λόγου, είναι το υπέρτατο αγαθό, και η άλλη, ότι όσα έκανε, τα έκανε για τη χαρά της συμμετοχής του σε γεγονότα που άλλαζαν την ιστορία και την πολιτική της χώρας του. Αυτό που τον κινητοποιούσε, γράφει, ήταν το αίσθημα ότι πάλευε για δίκαιο σκοπό. Όλα όσα έζησε υπήρξαν ηρωικά, αλλά ο ίδιος αποποιείται αυτόν τον χαρακτηρισμό και προτιμά να γράφει ότι ενέδωσε στην αδρεναλίνη του.

Η αυτοβιογραφική του αφήγηση ξεκινά από την δολοφονία του Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη, όταν ήταν φοιτητής στην Κτηνιατρική Σχολή της Θεσσαλονίκης, σε ηλικία περίπου είκοσι χρονών, και στην οποία υπήρξε μάρτυρας. Καταλήγει στην πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και τις πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά τη χούντα. Διανύει δηλαδή όλη τη δυναμική της δεκαετίας του εξήντα, μέσα στην οποία στροβιλίστηκε με την ορμή της νιότης του, και την οποία παρουσιάζει με μια καίρια μεταφορά: «Ήμουν ένα τρένο, που έτρεχε γρήγορα και ξαφνικά σταμάτησε απότομα και όλα τα βαγόνια ήρθαν και έπεσαν πάνω στην ατμομηχανή», γράφει για την πρώτη του σύλληψη από την Ασφάλεια.

Είναι εμφανές ότι δεν πρόκειται για αυτοβιογραφία ενός ηθοποιού. Ο αφηγητής ακροβατεί συνεχώς ανάμεσα στο θέατρο και την επιθυμία του για επαναστατική δράση. Μιλάει για την πορεία του στο θέατρο, τις σπουδές του στο Εθνικό Θέατρο στην Αθήνα, την δημιουργία μαζί με άλλους ηθοποιούς του θρυλικού Ελεύθερου Θεάτρου.

Το Ελεύθερο θέατρο ήταν μια πρωτοβουλία που πήραν φοιτητές του Εθνικού Θεάτρου, με σκοπό να επαναφέρουν τον ηθοποιό στον πρότερο ρόλο του, του αποκλειστικού δηλαδή εκφραστή του έργου πάνω στην σκηνή, καθώς με το αστικό θέατρο ο ηθοποιός αντιμετωπιζόταν ως ένα εργαλείο στα χέρια του σκηνοθέτη που εξυπηρετούσε το όραμά του. Επέλεξαν να δουλέψουν πάνω σε έργα του Μπρεχτ και στην αποστασιοποίηση, πράγματα που δεν είχαν ποτέ διδαχθεί στη Σχολή τους και ουσιαστικά τα έμαθαν μόνοι τους μελετώντας και αυτοσχεδιάζοντας. Παράλληλα, επεδίωξαν να αντιμετωπίζουν όλες τις διαδικασίες του θεάτρου ως ομάδα, την επιλογή του έργου που θα ανέβαζαν, τη διανομή και τη σκηνοθεσία. Το θέατρο αυτό γρήγορα απέκτησε ένα θερμό κοινό και πολλοί άνθρωποι της διανόησης αλλά και ηθοποιοί το προσέγγισαν.

Ο Κοτανίδης γράφει για όλα αυτά, για το ύφος του Ελεύθερου Θεάτρου, τους πειραματισμούς του, τους ανθρώπους που τους προσέγγισαν, τις μεταξύ τους ρήξεις που προέρχονταν είτε από προσωπικές ματαιοδοξίες είτε από την ίδια την ριζοσπαστική πολιτικοποίηση του εαυτού του και άλλων μελών, στοιχεία τα οποία έβαλαν το Ελεύθερο Θέατρο στην δίνη των καιρών. Ενώ όμως αναφέρεται στις πρόβες, τις παραστάσεις και τις συζητήσεις που πραγματοποιούσαν στο θέατρο, συνεχώς υπενθυμίζει στον αναγνώστη την αδήριτη, έτσι όπως την βίωνε τότε, εσωτερική του ανάγκη να πολιτικοποιηθεί και να συμμετάσχει στην αντιδικτατορική δράση. Έφτασε κάποια στιγμή που υπέκυψε στην δεύτερή του ανάγκη, στρατολογήθηκε στο ΕΚΚΕ, έδρασε στην παρανομία και συνελήφθηκε δύο φορές από τη χούντα, τη μία μετά την κατάληψη της Νομικής και την άλλη μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Βασανίστηκε, φυλακίστηκε και αμνηστεύτηκε και στις δύο, την μία μετά το δημοψήφισμα της κατάργησης της βασιλείας και την άλλη με την πτώση της χούντας. Στο βιβλίο του περιγράφει με λεπτομέρειες και τις δύο συλλήψεις του, την απομόνωση, τα βασανιστήρια, την απόγνωσή του, το αγωνιστικό του φρόνημα, την παράνοια των βασανιστών, τις συζητήσεις με τους συντρόφους στη φυλακή, το «σπάσιμό» του. Η αγωνιστική του δράση φαίνεται τελικά ότι επικράτησε της ταυτότητας του ηθοποιού, αντλώντας ενέργεια και χρόνο από εκείνη.

Ο τίτλος της αυτοβιογραφικής αφήγησης παραμένει ωστόσο συλλογικός, «όλοι μαζί τώρα», και δείχνει ότι, παρά τα όσα μεσολάβησαν, η βαθιά πίστη του συγγραφέα στη συλλογικότητα δεν έχει πληγωθεί. Είναι ένα παράδοξο, που επιβεβαιώνει το ήθος του, πιστοποιεί την ειλικρινή ικανοποίησή του από τη συμμετοχή του στη συλλογική δράση στο θέατρο και την αντίσταση, και δείχνει την εσωτερική του πληρότητα, ίσως και ωριμότητα με το πέρασμα του χρόνου. Όλα αυτά υπήρξαν τελικά σημαντικότερα από τις διαψεύσεις.

Το βιβλίο του Γιώργου Κοτανίδη δεν είναι μόνο μια μαρτυρία ενός αγωνιστή. Έχει το ρυθμό μιας φρενήρους περιπέτειας, στην οποία χώρεσαν όλα όσα επιζητούσε η νεολαία της εποχής, την ομαδικότητα, την επανάσταση, την πολιτική σκέψη, τον έρωτα, τον αγώνα για επιβίωση, την αντίσταση, την ωριμότητα. Η περιπέτεια αυτή φωτίζει την μεταπολιτευτική περίοδο της χώρας, που μέσα στα καινούργια που έφερε, κουβάλησε και τα κατάλοιπα της δικτατορίας. Επίσης αποκαλύπτει την στάση ανθρώπων της διανόησης, της τέχνης, της πολιτικής, οι οποίοι αργότερα υπερπροβλήθηκαν, προτού γίνουν γνωστοί. Όλα τούτα έχουν σημασία για τη συλλογική μας αυτογνωσία σήμερα.

Η Βιβή Ζωγράφου είναι δημοσιογράφος