Εξιδανικεύσεις του έρωτα

Της Βέρας Παύλου*

 

BRUCE FINK, Για τον έρωτα. Εισαγωγή στο όγδοο σεμινάριο του Λακάν, Εκδόσεις Opposito, μτφρ. Στέλλα Μαυρή, Μιχάλης Μεντίνης, σελ. 304

 
Μετά την έκδοση της Εισαγωγής στη Λακανική Κλινική το 2006 (εκδόσεις Πλέθρον), ο  Bruce Fink, αμερικάνος λακανικός ψυχαναλυτής, επανέρχεται στο προσκήνιο με την δεύτερη έκδοση της μετάφρασης του βιβλίου του για τον Έρωτα. Για ποιον έρωτα πρόκειται;
Στην ομιλία του, στον όμορφο χώρο του Eteron, στις 16 Μαίου, είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε την ιδιαίτερη προσέγγισή του να ξεδιπλώνεται ζωντανά μπροστά μας και να διανθίζεται από τις απαντήσεις στις ερωτήσεις. Θα σταθώ σε δύο καίρια σημεία.
Το πρώτο σημείο: Ο «έρωτας» για το ασυνείδητο. Ο Bruce Fink μεταφράζει την λακανική έννοια της επιθυμίας του αναλυτή, σε  έρωτα όχι για το πρόσωπο που έχει μπροστά του ο αναλυτής αλλά για κείνο που αναδύεται από το ασυνείδητο και δεν παύει να μας εκπλήσσει. Αυτός είναι και ο στόχος μιας ανάλυσης. Τον έρωτα του αναλύοντος για τον αναλυτή, έρωτα μεταβιβαστικό που ανέρχεται σε πρωταρχικές εμπειρίες, έρωτα σωκρατικό κατά τον Λακάν, του ερωμένου (εκείνου που αγαπιέται από  αυτόν που τον ακούει), προς το “υποτιθέμενο υποκείμενο που γνωρίζει”, ο αναλυτής οφείλει  να τον στρέψει στην άρρητη γνώση που φέρει το ασυνείδητο. Όπως έκανε ο Σωκράτης με τον Αλκιβιάδη.
Το δεύτερο σημείο αφορά την ιστορική ρήση του Λακάν: Δεν υπάρχει  διάφυλη σχέση. Με την έννοια της αποδόμησης της ρομαντικής φαντασίωσης της ενότητας εραστή - ερωμένου. Η σεξουαλική σχέση δεν «γράφεται», κάτι που σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάτι προς ολοκλήρωση αλλά μάλλον αποδοχή του κενού. Εκεί ο Bruce Fink φάνηκε να ερμηνεύει μιαν άλλη σημαντική φράση του Λακάν «Μόνον η αγάπη επιτρέπει στην απόλαυση να καταδεχθεί την επιθυμία» ως μιαν αγάπη που μετά τον έρωτα φαίνεται να ομοιάζει περισσότερο με την αρχαιοελληνική έννοια της φιλίας.
Στο βιβλίο του ο Fink μελετά με εξαίσιο τρόπο  τον έρωτα μέσα από το τριαδικό πρίσμα του Λακάν: Φαντασιακό, Συμβολικό, Πραγματικό. Οι τρεις δακτύλιοι τέμνονται και μέσα από την τομή τους φτιάχνεται ο βορρόμειος κόμβος ο οποίος χαρακτηρίζει τον τρόπο που προσλαμβάνουμε την πραγματικότητα με το σύμπτωμά μας. Η πραγματικότητα καθόλου δεν είναι ένα και το αυτό για όλους. Εξου και το γαϊτανάκι των παρεξηγήσεων.
Στο επίπεδο του Συμβολικού εντάσσει τα ζητήματα της ύπαρξης τρίτου προσώπου.Τι χαρακτηρίζει περισσότερο  τη συμβολική δομική τάξη αν όχι τα τρίγωνα; Η φαντασίωση για το τρίτο πρόσωπο φουντώνει κι ας μην είναι τόσο σημαντικό πραγματικά. Λιβιδινικά είναι η αντιπαλότητα  με τον άλλο άντρα, ή την άλλη γυναίκα που έχει κεντρικό ρόλο και όχι η σχέση του ζευγαριού καθ’ εαυτή. Για τους ψυχαναγκαστικούς είναι το αδύνατο που έλκει, για τις υστερικές είναι το ερώτημα της άλλης γυναίκας, εν κατακλείδι τι είναι η θηλυκότητα. Στην περίπτωση αυτή, παραθέτοντας κείμενα του Φρόϋντ, αναλύει το ζήτημα της «αγάπης versus επιθυμία». Εκεί όπου αγαπούν δεν επιθυμούν, κι εκεί που επιθυμούν δεν αγαπούν. Πρόκειται για ένα πλούσιο κεφάλαιο, δύσκολα συνοψίζεται, το οποίο καταλήγει στην ανάλυση του μεταβιβαστικού έρωτα που έχει να κάνει με την προβολή στο πρόσωπο του αναλυτή, παραπέμποντας πάντοτε στην τριγωνική διάσταση. Με την διαφορά ότι εδώ αναλύεται η μεταβίβαση. Ο αναλυτής αποτελεί αντικείμενο –αίτιο της επιθυμίας του αναλυόμενου, αγαπά κάτι από το ασυνείδητο του αναλυόμενου, αγαπά να τον ακούει  να αφηγείται, να κάνει παραδρομές, να φέρει τα όνειρά του. Η επιθυμία του αναλυτή είναι να ανακινηθεί η επιθυμία του αναλυόμενου για τη γνώση του ασυνειδήτου και όσων αποτελούν πρόσκομμα και πηγή οδύνης εν αγνοία του.
Η Φαντασιακή διάσταση έχει να κάνει με το στάδιο του καθρέφτη. Πρόκειται για τον παράφορο έρωτα, κατοπτρικό, ναρκισσιστικό, όπου στο άλλο πρόσωπο προβάλλεται η εικόνα του εαυτού, οδηγώντας πολλές φορές στην τρέλα. Η ανάλυση αυτής της διάστασης του τρελού έρωτα περνά μέσα από την κορυφαία συνεισφορά του Λακάν στο ανθρώπινο είναι με το στάδιο του καθρέφτη, αλλά και το αδελφικό σύμπλεγμα με το σύνδρομο της παρείσφρησης όπου ο μικρός άλλος γίνεται ο όμοιος, το διπλό, στον οποίο προβάλλεται αγάπη και επιθετικότητα. Αναδεικνύονται τα ζητήματα επιθετικότητας που αναδύονται ταυτόχρονα με τους σφοδρούς έρωτες οδηγώντας σε κάθετες ρήξεις.
Το πιο ενδιαφέρον: το Πραγματικό. Πρόκειται για τον έρωτα με την πρώτη ματιά, το ερωτοχτύπημα με το βέλος  που αφορά τις άρρητες και εν μέρει τραυτματικές πλευρές της ιστορίας μας. Είναι εκεί όπου κάποιος δεν κατανοεί καθόλου τι είναι εκείνο που προκαλεί την έλξη. Η Γαλλίδα ψυχαναλύτρια Κολέτ Σολέρ, αναφέρει ότι ο κεραυνοβόλος έρωτας παρακάμπτει τον άλλο ως γλώσσα. Λειτουργεί καθαρά στο ενορμητικό πεδίο.
Μέσα από την περιήγηση που φωτίζει τις εξιδανικεύσεις του έρωτα, είναι βέβαιο ότι ο αναγνώστης θα βρει πολλά σημεία που θα τον κεντρίσουν. Αναδεικνύεται ο έρωτας μεταβίβασης ο οποίος δένει τα τρία πεδία, ως τρίτος όρος κάνει να δούμε τα πράγματα από απόσταση, να περάσουμε από το ενορμητικό πεδίο στο λόγο και να λειτουργήσει η επιθυμία και η αναγνώριση της ετερότητας του άλλου.
 
*Η Βέρα Παύλου είναι ψυχαναλύτρια

Takis, Φωτεινό σινιάλο (λεπτομέρεια), 1976, ατσάλι, σίδηρος, γυαλί, ηλεκτρικός κινητήρας, 241 × 35 × 35 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή.