Στον δρόμο της δημοκρατικής αντίστασης

Takis, Φυτό και ζώο, 1957, σίδηρος, 32 × 38 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Takis.  

Της Διώνης Δημητριάδου

 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΤΟΣ, Σωτήρης Πέτρουλας, μυθιστορηματική βιογραφία, εκδόσεις  Άπαρσις, σελ. 240

 
Σε όσους από εμάς έχουν βαθιά χαραχτεί οι στίχοι του Μίκη Θεοδωράκη, γραμμένοι για τον Πέτρουλα: […] Σωτήρη Πέτρουλα, Σωτήρη Πέτρουλα/ οδήγα το λαό σου οδήγα μας μπροστά, έχει ιδιαίτερη σημασία το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε, γραμμένο από τον Γιώργο Αλεξάτο, μετά από ενδελεχή έρευνα σε αρχεία και κυρίως μαρτυρίες, για τον Σωτήρη Πέτρουλα που δολοφονήθηκε στις 21 Ιουλίου του 1965, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης στο κέντρο της Αθήνας εναντίον της Αποστασίας. Και έχει σημασία, γιατί πέρα από τη μνήμη που επανέρχεται, καταργώντας την πολύ βολική λήθη, το βιβλίο δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα τόσο για τη ζωή (αν και σύντομη) του Πέτρουλα, όσο και για τις καταβολές της οικογένειάς του, μέσα στην ιδιαιτερότητα της κλειστής μανιάτικης κοινωνίας, όσο και για το ευρύτερο κλίμα που επικρατούσε κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Εμφύλιο. Οι ηττημένοι της εμφύλιας διαμάχης σε διαρκή διωγμό, κι όμως να αντέχουν, να δημιουργούνται όλο και νέοι πυρήνες αριστερής ιδεολογίας, και οι νικητές να θριαμβολογούν πάνω στις πληρωμένες δάφνες τους, να διαιωνίζουν την προδοσία, να διατηρούν τις ομάδες Χ και τους ταγματασφαλίτες της Κατοχής με άλλο προσωπείο.
Σε μια τέτοια εποχή, σε μια τέτοια σπαρασσόμενη κοινωνία, γεννήθηκε και αντρώθηκε ο Πέτρουλας, διατηρώντας τα χαρτιά του όλα ανοιχτά κι αυτός και η οικογένειά του, διωκόμενη από τον θεσμό της βεντέτας αλλά, κυρίως, από την ιδεολογική της τοποθέτηση, γεγονός που ελάχιστες ελπίδες επιβίωσης του προσέδιδε. Από το Οίτυλο η οικογένεια κατέφυγε με μεγάλο κίνδυνο το 1946 στην Αθήνα, στη φτωχική γειτονιά του Κολωνού, σε μια αυλή με δωμάτια που φιλοξενούσαν διαφορετικές οικογένειες (οι παλιότεροι θα τα θυμούνται και στον Κολωνό, και στην Καισαριανή και στην Κοκκινιά), οι γονείς, ο μεγάλος γιος Ηλίας, η Βούλα, ο μόλις τετράχρονος Σωτήρης (σε λίγο θα προστεθεί και ο Παναγιώτης). Μόλις το 1960 θα καταφέρουν να στεγάσουν την οικογένειά τους ο Θόδωρος και η Ποτούλα σε δικό τους σπίτι, στα Σεπόλια.
Ο Αλεξάτος παρακολουθεί την πορεία του Πέτρουλα, τη σταδιακή συνειδητοποίηση της πολιτικής κατάστασης, καθώς αρχίζει να κατανοεί τη θέση της οικογένειάς του που αριθμεί νεκρούς, φυλακισμένους και εξόριστους, όλους στο πλευρό του δικαίου και της δημοκρατίας. Με έφεση στα γράμματα, φοιτά σε νυχτερινό σχολείο, έρχεται σε επαφή με νέους του μεροκάματου, όπως και ο ίδιος. Τότε έμαθε ο Σωτήρης και τι ακριβώς ήταν καθένας απ’ αυτούς που τα ονόματά τους τα ’χε ακούσει κάμποσες φορές, όταν δούλευε στο κουρείο. Με σεβασμό από τους δημοκρατικούς. Με μίσος από εκείνους που οι αριστεροί ονόμαζαν «μοναρχοφασίστες». (σ. 86). Αρχίζει να διαβάζει ποίηση, Βάρναλη, Ρίτσο, Καρούζο, Λειβαδίτη, μελετά την Επιθεώρηση Τέχνης, γνωρίζεται με τον Περικλή Κοροβέση. Φοιτά στη Σχολή του Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων, κατόπιν στη μέση εμπορική σχολή, «Σχολή Αλικάκου», και τέλος εισάγεται στην Ανωτάτη Εμπορική. Ήδη έχει καλλιεργηθεί, και από την κοινωνική του καταγωγή και από τον συγχρωτισμό του με προοδευτικούς ανθρώπους, η αριστερή του συνείδηση, που θα τον εντάξει στη Νεολαία της  ΕΔΑ, πάντοτε με την ενάργεια του πνεύματός του να μη δέχεται κάτι που δεν θα μπορούσε να του εξηγηθεί επαρκώς, γεγονός που τον οδήγησε στη δημιουργία «φράξιας», ή αλλιώς στην αριστερή πτέρυγα της Νεολαίας της ΕΔΑ. Συμμετέχει ενεργά στις διαδηλώσεις για το 15% για την παιδεία, για το 1-1-4, για το κυπριακό, και παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις, την απειλή για θερμοπυρηνικό πόλεμο (Κέννεντυ-Χρουτσόφ για το θέμα της ενίσχυσης με πυραύλους της Κούβας, του «νησιού της επανάστασης»). Όσο για τα εγχώρια, εκλογές «βίας και νοθείας», δολοφονία του Λαμπράκη, σύγκρουση Παπανδρέου με το Παλάτι, Αποστασία, Ανένδοτος αγώνας. Ο Πέτρουλας διαβάζει μαρξιστικά βιβλία, διαβάζει όμως και τα «αιρετικά» φιλοκινεζικά και τροτσκιστικά, διαβάζει Καστοριάδη, συγκροτεί όλο και καλύτερα τον ιδεολογικό του κόσμο. Για τη συνδικαλιστική και πολιτική του δράση μπαίνει στο στόχαστρο της Ασφάλειας. Όλο και περισσότερο έρχονται τα μηνύματα, φιλικά ή προειδοποιητικά: «Θα σε φάνε!».
Ο Αλεξάτος, επιχειρεί με το βιβλίο του να αποκαταστήσει την αλήθεια γύρω από τα γεγονότα που οδήγησαν στον θάνατο τον Πέτρουλα. Χτίζει σιγά σιγά την πορεία του, τις επιρροές του, το αδούλωτο πνεύμα του απέναντι σε όποια καταστρατήγηση της ελευθερίας, διαμορφώνει το άφευκτο τέλος. Μια προσωπικότητα, όπως αυτή του Σωτήρη Πέτρουλα, δεν θα την άφηναν οι σκοτεινοί κύκλοι να μακροημερεύσει· απλώς περίμεναν την κατάλληλη ευκαιρία, και αυτή τους δόθηκε το βράδυ της 21^ης Ιουλίου 1965, όταν χτυπημένος από δακρυγόνο που τον πέτυχε στον κρόταφο, ο Πέτρουλας ήταν πλέον αδύναμος στα χέρια τους για να τον αποτελειώσουν με στραγγαλισμό. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ηγέτης των Λαμπράκηδων, θα τον αποχαιρετήσει λέγοντας: «[…] Πιστοί στα σοσιαλιστικά ιδανικά σου, εμείς η αδάμαστη πρωτοπόρα γενιά των Λαμπράκηδων θα φέρουμε στην Ελλάδα τη μεγάλη Άνοιξη». Σεβασμός και φόρος τιμής στις απόψεις του Πέτρουλα που είχαν διαφοροποιηθεί από τις επίσημες απόψεις της ΕΔΑ.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που ταυτόχρονα με την ιστορία του Πέτρουλα περιγράφει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές εξελίξεις, με έμφαση στις διεργασίες διαμόρφωσης ενός νέου τοπίου στην ελληνική Αριστερά, μέσα στην οποία τοποθετεί την προσωπικότητα αυτού του ξεχωριστού αγωνιστή της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

*Η Διώνη Δημητριάδου είναι συγγραφέας