Ένα ταξίδι

Μάρκος Καμπάνης, Οδύσσεια, το χειρόγραφο (λεπτομ.), 2022, ψηφιακή εκτύπωση, κάρβουνο, ακρυλικό σε χαρτί

Της Ευσταθίας Δήμου*

ΖΟΖΕΦ ΑΝΤΡΑΣ - ΚΑΟΥΤΑΡ ΑΡΣΙ, Λογοτεχνία και Επανάσταση, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ. 236

 
Ποια σχέση μπορεί να έχουν μεταξύ τους οι έννοιες της Λογοτεχνίας και της Επανάστασης; Πολλές είναι οι πιθανές απαντήσεις, με την πιο αναμενόμενη αυτή που βλέπει στην πρώτη τη μήτρα μέσα στην οποία κυοφορείται η δεύτερη. Την περιοχή όπου αναπτύσσεται η προοπτική της κοινωνικής -και όχι μόνο- αλλαγής. Μια πιο ανατρεπτική, τολμηρή ματιά, από την άλλη, θα αντίκριζε ίσως την επαναστατική φύση της λογοτεχνίας -με την έννοια του πειραματισμού, της καινοτομίας, της νέας πρότασης που κομίζει τόσο στο επίπεδο της γραφής, ως λόγου και έργου μαζί- και, ταυτόχρονα, τη λογοτεχνική φύση της επανάστασης, την εκκίνησή της από μιαν Ιδέα και τη διαμόρφωση των μέσων με τα οποία θα διεκδικήσει τη μετατροπή της σε πραγματικότητα. Όποια κι αν είναι η σύνδεση ή η σχέση, ένα είναι βέβαιο. Ότι κανείς δεν θα μπορούσε να σκεφτεί μια διαφορετική σειρά στην παράθεση των δύο όρων. Πρόκειται άραγε μόνο για τη χρονική προτεραιότητα της λογοτεχνίας έναντι της επανάστασης, του λόγου έναντι του έργου, ή για μια αναγνώριση της δυναμικής της τέχνης να εμπνέει και να καθοδηγεί τη ζωή και, ακόμα περισσότερο, τις πιο δυναμικές, ανατρεπτικές της στιγμές, τους ίδιους τους ανθρώπους που μετατρέπονται σε φορείς και κινητήριες δυνάμεις της αλλαγής;
Η διερεύνηση όλων των παραπάνω ζητημάτων είναι μια δύσκολη, οπωσδήποτε όμως μια άκρως ελκυστική υπόθεση, στο μέτρο και στο βαθμό που έρχεται για να αναζωπυρώσει τη συζήτηση σχετικά με τη διείσδυση της λογοτεχνίας στη ζωή. Σχετικά με την εξάρτηση της ζωής από τη λογοτεχνία και τον βαθμό στον οποίο αυτή αποτελεί ένα πεδίο εκδίπλωσης δυνάμεων που δεν δρουν ούτε εκδηλώνονται μονάχα στο εσωτερικό της, αλλά κινητοποιούν τον ανθρώπινο ψυχισμό να αποτολμήσει τη μετατροπή του ιδανικού σε πραγματικότητα και πράξη. Τον ευρύτερο αυτό προβληματισμό έρχεται να αναζωπυρώσει το κοινό βιβλίο των Ζοζεφ Αντράς, πεζογράφου, ερευνητή, ποιητή και δημοσιογράφου, και Καουτάρ Αρσί, συγγραφέα και κοινωνιολόγου, που προσήλθαν σε έναν διάλογο, Λογοτεχνία και Επανάσταση, ο οποίος απλώνεται και καλύπτει όλες τις πλευρές του δημιουργικού γίγνεσθαι. Ο διάλογος, που βασικά έχει τη μορφή ερωταποκρίσεων, χωρίζεται σε μια σειρά από θεματικές που περιλαμβάνουν τη γραφή, την αγωνιστική δράση, τη δημοσίευση ενός βιβλίου, διαμορφώνουν δηλαδή ένα πλέγμα μέσα στο οποίο αυτό που προκρίνεται και προεξάρχει είναι η ανάγκη εντοπισμού του σημείου εκείνου στο οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί η ουσιαστική, ζωογόνα επαφή της ζωής με την τέχνη.
Χαρακτηριστικές προς αυτήν την κατεύθυνση είναι δύο καίριες και αποκαλυπτικές της ιδεολογικής και συγγραφικής συγκρότησης των δύο συνομιλητών εκφράσεις που συμπυκνώνουν, κατά τη γνώμη μου, το νόημα και την αξία της ενασχόλησης με τη λογοτεχνία, σαν να πρόκειται για την εμπλοκή σε κάτι απολύτως ζωντανό, ενεργό, δυναμικό, διαρκώς μεταμορφούμενο.  «Αρχίζω και γράφω υπέρ», γράφει η Καουτάρ Αρσί, και στο ίδιο περίπου κλίμα κινείται και η φράση του Ζοζέφ Αντράς, «Να πούμε ένα μεγάλο ναι», που δείχνουν την κατεύθυνση της σκέψης αλλά και τη διάθεση των δύο δημιουργών -διάθεση ξεκάθαρα συμφιλιωτική, ταυτόχρονα όμως και αναθεωρητική των όρων και των συνθηκών μέσα στις οποίες λαμβάνει χώρα αυτό που θα ορίζαμε ως δημιουργική ζωή. Γιατί, στην πραγματικότητα, εκείνο που εισηγούνται δεν είναι άλλο παρά η καλλιέργεια μιας τέχνης «στρατευμένης» στον άνθρωπο και στη βαθιά του ανάγκη πολύ περισσότερο να «ακουστεί», παρά να «ακούσει». Εδώ ίσως έγκειται και η διαφοροποιημένη ματιά πάνω στη λογοτεχνία. Στη θεώρησή της δηλαδή ως εδάφους μέσα στο οποίο εξυφαίνεται η αφύπνιση, η διέγερση, η διαμόρφωση ενός πνευματικού ορίζοντα, που δεν θα παραμένει μόνο ορίζοντας αλλά θα καλεί και στο ταξίδι. Ένα ταξίδι είναι η επανάσταση, ειδικά αν τη δει κανείς μέσα από το πρίσμα της ωρίμανσης που έρχεται μέσα από μια βαθιά θητεία στις ιδέες, όπως αυτές έχουν κατακαθίσει μέσα στα βιβλία περιμένοντας τη σάρκωσή τους.
 
*Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας