Του Πολυμέρη Βόγλη*
Κ. ΔΕΔΕ, Λ. ΚΑΛΛΙΒΡΕΤΑΚΗΣ, Λ. ΛΟΥΒΗ, Η. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Σ. ΡΙΖΑΣ (επιμ.), Ιστορικό λεξικό ελληνικών κοινοβουλευτικών κομμάτων, 1844-1967, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία - Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, σελ. 424
Στη μνήμη του Ηλία
Η νεότερη και σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας συνήθως προσεγγίζεται μέσα από το πρίσμα της παρουσίας και της δράσης «μεγάλων ανδρών», οι οποίοι πρωταγωνίστησαν, άλλοτε θετικά άλλοτε αρνητικά, στις διαφορετικές φάσεις ανάπτυξης της χώρας και σε κομβικές ιστορικές στιγμές. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, σε μια ανιστορική εφαρμογή του σχήματος του «διχασμού των Ελλήνων» ή της εναλλαγής θριάμβων και καταστροφών, η πολιτική ιστορία παρουσιάζεται μέσα από διχοτομικά σχήματα σύγκρουσης του Χ. Τρικούπη με τον Θ. Δηλιγιάννη, του Ε. Βενιζέλου με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, του Κ. Καραμανλή με τον Γ. Παπανδρέου κ.ο.κ. Αυτό, βέβαια, που παραβλέπεται είναι ότι οι μεγάλοι πολιτικοί πρωταγωνιστές ήταν ταυτόχρονα αρχηγοί κομμάτων ή παρατάξεων, τα οποία κάθε άλλο παρά πιστοί «στρατιώτες» του εκάστοτε αρχηγού ήταν. Αντίθετα, συχνά οι αρχηγοί ήταν δέσμιοι των εσωκομματικών ή ενδοπαραταξιακών ισορροπιών και διενέξεων. Με άλλα λόγια, χρειάζεται αλλαγή εστίασης, από τους ηγέτες στα κόμματα ως ιστορικά συγκεκριμένους φορείς ιδεών, συμφερόντων και δικτύων.
Ο τόμος Ιστορικό λεξικό ελληνικών κοινοβουλευτικών κομμάτων, 1844-1967 ανασυνθέτει την περιπλοκότητα του κομματικού φαινομένου στην Ελλάδα. Δεν αποτελεί απλά έναν πλήρη κατάλογο-λεξικό των κομμάτων που είχαν κοινοβουλευτική παρουσία στην Ελλάδα από το 1844, όταν καθιερώθηκε η καθολική ανδρική ψηφοφορία, μέχρι το πραξικόπημα του 1967. Μέσα από τα λήμματα για τα δεκάδες κόμματα παρουσιάζεται ανάγλυφα η διαδρομή και η συγκρότηση της σφαίρας της πολιτικής στη νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα. Τα κόμματα αποτυπώνουν τις ιδεολογικές μετατοπίσεις που συντελούνται στην κοινωνία, τις προσωπικές στρατηγικές ή φιλοδοξίες, ταξικά συμφέροντα, τη δημιουργία πελατειακών δικτύων, το ρόλο της συγκυρίας, τις σχέσεις με τον Τύπο, την επιρροή των οικονομικών ελίτ, τη σημασία της τοπικότητας, τα όρια ενός χαρισματικού πολιτικού ηγέτη, τις διεθνείς εξελίξεις. Από την άλλη πλευρά, τα κόμματα και οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα επηρεάζονταν διαχρονικά από δύο καθοριστικούς παράγοντες: τις ξένες δυνάμεις (ειδικά τη Μ. Βρετανία και στη συνέχεια τις Ηνωμένες Πολιτείες) και, αφετέρου, από τα Ανάκτορα. Τέλος, ειδικό βάρος ως προς την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση είχε και μια επιπλέον παράμετρος: το εκλογικό σύστημα.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες εξηγούν την ποικιλομορφία και τη συνθετότητα του κομματικού φαινομένου στην ελληνική πολιτική ζωή. Στη διάρκεια της μεγάλης χρονικής περιόδου που εξετάζει το Ιστορικό λεξικό υπήρχαν κόμματα που είχαν εξαιρετικά μεγάλη διάρκεια (π.χ. το Κόμμα Φιλελευθέρων) ενώ άλλα, στην πραγματικότητα τα περισσότερα, ήταν βραχύβια (όπως, μεταξύ πολλών, η Σύμπραξις Συντηρητικών, που συμμετείχε στις εκλογές του 1926 εκλέγοντας τρεις βουλευτές, ή η Ελληνική Αναγέννησις, που συμμετείχε στις εκλογές του 1950 εκλέγοντας πέντε βουλευτές και ο αρχηγός της, ο διαβόητος Κ. Μανιαδάκης, λίγα χρόνια μετά εξελέγη βουλευτής με την ΕΡΕ). Κάποια κόμματα έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ άλλα ήταν μικρής εμβέλειας, αλλά και πάλι αυτό ήταν σχετικό: συχνά ο πρωταγωνιστικός αυτός ρόλος ήταν περιορισμένης διάρκειας. Για παράδειγμα, η ΕΠΕΚ ήταν ενεργή από το 1950 έως το 1961, η μεγάλη απήχησή της όμως ήταν σύντομη και ταυτίστηκε με την αρχηγία και πρωθυπουργία του Ν. Πλαστήρα.
Το Ιστορικό λεξικό αποτελεί την πρώτη συστηματική καταγραφή και εξέταση όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων και είναι μια απαραίτητη προσθήκη στην ελληνική βιβλιογραφία. Καρπός γόνιμης συνεργασίας μεταξύ του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων και του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών είναι ένα έργο αναφοράς, στο οποίο έχουν συμβάλει 43 ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες και το οποίο αποτελεί απαραίτητο βοήθημα για όποιον θέλει να ασχοληθεί με τη νεότερη και σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Τα 135 λήμματα του Ιστορικού λεξικού δεν καταγράφουν απλώς τη φυσιογνωμία και τα χαρακτηριστικά των κομμάτων. Στις περιπτώσεις των κομμάτων εκείνων που βρέθηκαν στην εξουσία ή άσκησαν μεγάλη επιρροή, τα λήμματα αποτελούν μικρά δοκίμια για το κυβερνητικό έργο, τα συνέδρια, τις εσωτερικές διαφωνίες, τον ρόλο του αρχηγού τους κ.λπ. Επιπλέον, κάθε λήμμα συνοδεύεται από βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη, ενώ ξεχωριστή μνεία θα πρέπει να γίνει στην εικονογράφηση και την αισθητική αρτιότητα του τόμου.
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος μπορεί να είναι ένας από τους επιμελητές του Ιστορικού λεξικού αλλά, κατά μία έννοια, ο τόμος φέρει τα χαρακτηριστικά του συνολικού έργου του: ευρύτερη και συνθετική οπτική, συστηματική μελέτη, στέρεη τεκμηρίωση, σύνδεση των πολιτικών φαινομένων με την κοινωνία. Ο ίδιος άλλωστε ήταν ο καλύτερος και βαθύτερος γνώστης της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας. Αλλά υπάρχει και κάτι επιπλέον που χαρακτήριζε τη συνολικότερη παρουσία του: το πνεύμα συνεργασίας σε ισότιμη βάση. Ο Ηλίας Νικολακόπουλος πίστευε στα συλλογικά εγχειρήματα, όπως δείχνει το πλήθος των συνεργασιών που είχε στη διάρκεια της ζωής του, από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών μέχρι τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, στα οποία συνεισέφερε όχι μόνο με το επιστημονικό κύρος αλλά και με το δημοκρατικό ήθος και την προσήνειά του. Το Ιστορικό λεξικό έμελλε, δυστυχώς, να είναι το τελευταίο τέτοιο συλλογικό εγχείρημα πριν τον αιφνίδιο θάνατό του, κάνοντας άθελά του πιο αισθητό το δυσαναπλήρωτο κενό που αφήνει πίσω του.
* Ο Πολυμέρης Βόγλης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου