Γιώργος Λαζόγκας: Ο ποιητής του ίχνους

Γιώργος Λαζόγκας, Κίονας - Γραφή

Της Μπίας Παπαδοπούλου*

«Το νέο επιδιώκει να κάνει τη διαφορά, καθώς όμως παλιό και νέο συνυπάρχουν, ως προηγούμενο και επόμενο, σημαδεύουν το ένα το άλλο∙ εμπεριέχονται στο ένα και το αυτό, σ’ εκείνο ή το αντίθετό του».

Γιώργος Λαζόγκας, Το τυχαίο ως μέθοδος, εκδ. ΕΜΣΤ

Μεγάλη απώλεια για τον καλλιτεχνικό χώρο αποτελεί ο πρόσφατος θάνατος του κορυφαίου ζωγράφου Γιώργου Λαζόγκα, ομότιμου καθηγητή της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Από τη δεκαετία του ’70 μέχρι σήμερα, o Λαζόγκας χάραξε το δικό του συνεπή και καινοτόμο δρόμο, ανιχνεύοντας στα έργα του τις έννοιες του χρόνου και της συλλογικής μνήμης. Ακολούθησε το προσωπικό του όραμα, αγνοώντας προϋπάρχουσες ιδεολογίες και εικαστικές μόδες. Παρήγαγε έργο αυθεντικό που αντικατόπτριζε το πνεύμα και τις αναζητήσεις της εποχής διεθνώς, πολύμορφο και πληθωρικό.

Ζωγραφική, σχέδιο, κολάζ, εγκαταστάσεις, περιβάλλοντα, επιτελέσεις, βίντεο∙ πειραματίστηκε με διάφορα μέσα, δημιουργώντας έργα με απόλυτη εννοιολογική και μορφολογική συνοχή. «Το ένα (έργο) γεννάει το άλλο, προκύπτει από το άλλο σαν μια αλυσίδα εικόνων, που η μια δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την άλλη, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τη δική της αυτονομία», γράφει ο ίδιος.

Παράλληλα, εξερευνά ασταμάτητα νέες τεχνικές και επινοεί δικές του μεθόδους εργασίας επαλληλίας και αλληλουχιών, όπως η «τυφλή ζωγραφική» με καρμπόν και τα αποτυπώματα με σπρέι των γυμνών γυναικείων μουσών του σε σεντόνια. Έργα που αναδεικνύουν στο έπακρον την ποίηση του ίχνους, το ρόλο του τυχαίου και την ιδέα του εφήμερου.

Δουλεύει αυτόματα και χειρονομιακά, συχνά σε αλλεπάλληλες επιφάνειες, κτίζοντας τα έργα σε πολλαπλά επίπεδα, κρύβοντας και φανερώνοντας τα εικαστικά συμβάντα και τις αυθόρμητες γραφές, προάγοντας την αποσπασματική πρόσληψη της ήδη κατακερματισμένης εικόνας, το «κρυπτό» και το «άλεκτον». Μέσα από τη διαπλοκή ανομοιογενών στοιχείων, προκαλεί συσχετισμούς, εγείρει συνειρμούς και κινητοποιεί τον νου του θεατή. Δημιουργεί εικαστικά παλίμψηστα, λέξη που ο ίδιος καθιέρωσε στην ορολογία της εγχώριας ιστορίας της τέχνης, για να περιγράψει τις στρωματογραφίες της εικόνας σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.

Ο Λαζόγκας εφαρμόζει ένα εν εξελίξει σύστημα αλλεπάλληλης καταστροφής και μορφογένεσης, αποδόμησης και ανασύνθεσης της εικόνας, που θα μπορούσε να συνεχίζεται επ’ άπειρον. Το έργο του διαποτίζεται συνολικά από τις έννοιες της αδιάλειπτης μετάλλαξης, της αέναης ροής του χρόνου και της συνάφειας των αντιθέτων που πρέσβευε ο αγαπημένος του φιλόσοφος Ηράκλειτος. Ο ίδιος στοιχειοθετεί την προσωπική του κοσμοθεωρία φέρνοντας στο επίκεντρο της τέχνης του την έννοια του θραύσματος ως «όλον» καθώς, όπως λέει, «διασώζει ακέραιη τη μνήμη». Δομικό και εννοιολογικό στοιχείο το θραύσμα, αποτελεί ταυτόχρονα αναφορά στον τόπο, τη λειτουργία της μνήμης και την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.

Σημαντική πτυχή του έργου του αποτελεί η σχέση του με τη μυθολογία και την αρχαιότητα, από τις οποίες αντλούσε συχνά τις θεματικές του, για να δημιουργήσει ένα διάλογο μεταξύ παρελθόντος και ενεστώτα χρόνου. Αποτελεί έναν από τους λίγους καλλιτέχνες της εγχώριας πρωτοπορίας που στράφηκε στις ρίζες του, ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια στα τέλη της δεκαετίας του ’60, μια εποχή που οι περισσότεροι απέφευγαν τέτοιες συσχετίσεις.

Ο Λαζόγκας προσέγγισε την παράδοση με απόλυτη ελευθερία, ανοιχτό πνεύμα και φαντασία. Εμπνεύστηκε από αυτήν νέες γραφές. Ανέσυρε από τη λήθη μύθους και τους επανερμήνευσε, πλάθοντας καινούργιες αλληγορικές ιστορίες με αναφορές στο σήμερα. Έδωσε σύγχρονη μορφή σε αρχαία αριστουργήματα και εμφύσησε πνοή σε μυθολογικές γυναικείες μορφές που τον σαγήνευσαν. Επικαιροποίησε το παρελθόν και ανέδειξε την οικουμενικότητα των αρχαίων πολιτισμών της Μεσογείου, τη φρεσκάδα και διαχρονικότητά τους.

Το κύκνειο άσμα του, η τρέχουσα έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, «Το χθες είναι τώρα, Γιώργος Λαζόγκας, Μύθοι και Αρχαιότητα», αναδεικνύει αυτήν ακριβώς τη σχέση του με το παρελθόν, τονίζοντας τη συνέχεια των πολιτισμών στην οποία ο ίδιος ακράδαντα πίστευε. Εγκαινιάζει τη νέα πολιτιστική δραστηριότητα του μουσείου συνομιλίας της αρχαίας με τη σύγχρονη τέχνη στους χώρους των περιοδικών εκθέσεων, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη προσφορά του καλλιτέχνη στην τέχνη και τη χώρα.

Είχα τη μεγάλη τιμή να μου εμπιστευτεί ο ίδιος και η σύντροφός του Άννα Μιχαλιτσιάνου την επιμέλεια του έργου του για το άνω εγχείρημα. Μου δόθηκε έτσι η ευκαιρία να τον δω έστω και λίγες φορές κατά την προετοιμασία της έκθεσης, όταν ήταν ήδη κλινήρης. Παρά την πολύ άσχημη κατάσταση της υγείας του, συμμετείχε ενεργά και με ασίγαστο ενθουσιασμό στη διαδικασία, παρακολουθώντας όλα τα στάδια από μακριά, συμβάλλοντας με ιδέες, επιλύοντας ακόμα και προβλήματα. Το σθένος, ο δυναμισμός, το ευφυές πνεύμα, το πάθος, η γοητεία και γλυκύτητα της προσωπικότητάς του τον χαρακτήριζαν μέχρι τέλους.

Η ιδέα του ταξιδιού, που σηματοδοτεί μεγάλο μέρος του έργου του Λαζόγκα ως μεταφορά για το ταξίδι της ζωής, διαπνέει και την έκθεση. Ένα ταξίδι γεμάτο νίκες αλλά και ήττες, προκλήσεις, περιπέτειες, κινδύνους, έρωτα, συνεχείς μεταμορφώσεις εννοιών και εικόνων. Ζωή, θάνατος, αναγέννηση: ο κοσμικός κύκλος σε αέναη μετάλλαξη, το χθες, το τώρα αλλά και το αύριο.

Ο ποιητής του ίχνους έφυγε από κοντά μας, άφησε όμως πίσω του το δικό του λαμπερό ίχνος: το βιωματικό και πρωτοποριακό του έργο, ένα σημαντικό κεφάλαιο στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

*Η Μπία Παπαδοπούλου είναι ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια εκθέσεων