Απρόσμενες συναντήσεις

Βαγγέλης Γκόκας, Ο πλαστογράφος, 2020, κάρβουνο σε χαρτί, 150 x 190 εκ.

Της Μαρίας Μοίρα*

ΜΑΙΡΗ ΜΙΚΕ, Ζωντανοί ίσκιοι, εκδόσεις Gutenberg, σελ. 236

Στις διηγήσεις της Μαίρης Μικέ διασταυρώνονται και συνομιλούν συγγραφείς, λογοτεχνικοί ήρωες, μυθολογικά όντα και πραγματικά πρόσωπα και οι συνάξεις αυτές, άλλοτε τερπνές και ευφρόσυνες και άλλοτε μελαγχολικές και αναστοχαστικές, καταδεικνύουν τις παράδοξες και απρόβλεπτες ατραπούς της ζωής και της τέχνης. Η συγγραφέας στην παρούσα συλλογή, με την ιδιότητα της Καθηγήτριας Νεοελληνικής Φιλολογίας και το έγκυρο ερευνητικό και συγγραφικό έργο, το οποίο εστιάζει στα νεοελληνικά πεζογραφικά και ποιητικά κείμενα του 19ου και 20ου αιώνα, έρχεται να αναζητήσει δεσμούς και περάσματα, ερμηνείες και προεκτάσεις, παραλληλίες και παραπληρώματα μεταξύ των αναγνωστικών της περιπλανήσεων και των μελετημάτων της. Να διερευνήσει συγγένειες και αναλογίες ανάμεσα σε εμβληματικά κείμενα ζώντων και τεθνεώτων πεζογράφων και ποιητών, ιχνηλατώντας τα αποτυπώματα της ζωής των ιδίων και των ηρώων τους. Να δημιουργήσει με ευαισθησία και τόλμη συγκινητικές και ευφάνταστες μυθοπλαστικές αφηγήσεις που διεγείρουν την φαντασία του αναγνώστη, οδηγώντας τον σε απροσδόκητους συνειρμούς και αναδρομές της μνήμης σε παρελθούσες εποχές, όπου επικά αναγνώσματα έθρεψαν και γαλούχησαν γενεές με το πολιτικό όραμα της αντίστασης, της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επινόηση και η εμψύχωση γυναικείων χαρακτήρων με την φόρμα της αφήγησης σε πρώτο πρόσωπο ή αυτής των επιστολών. Όπως η ανάκληση από τη λήθη της μάνας του Γεωργίου Βιζυηνού και του πολύπαθου βίου του συγγραφέα, με αφορμή το δημοσιευμένο σπαραχτικό αίτημα που έφερε στο φως η έρευνα, να της δοθεί η οικονομική δυνατότητα να επισκεφθεί για τελευταία φορά το αγαπημένο της παιδί στο Δρομοκαΐτειο. Ή η διήγηση για την νεαρή Εβραία Γερτρούδη Στερν, που ενταφιασμένη στην κρύπτη του τραύματος μετά την φυλάκισή της σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, στοιχειωμένη από παράξενα όνειρα και τρομακτικούς εφιάλτες, απορρυθμισμένη και ανήμπορη να ανακτήσει τη ζωή και την ταυτότητά της, διασταυρώνεται αναπάντεχα με την συνονόματη ηρωίδα της νουβέλας του Νίκου Καχτίτση Η ομορφάσχημη. Μυθολογικές οντότητες με συνταρακτικό ερωτικό βίο και Νύμφες που αξιώθηκαν μια αναφορά από τον Όμηρο, όπως η Πασιφάη και η Αβαρβαρέη, διασχίζουν τους αιώνες και αναγεννημένες και μετουσιωμένες διεισδύουν στα γραπτά του Αλεξάνδρου, ή του Σαχτούρη, αποκτώντας νέο νόημα και περιεχόμενο. Όπως ο χορός των αδικοσκοτωμένων γυναικών, θυμάτων της ακαμψίας των ηθών και της αναλγησίας των μικρόκοσμων της υπαίθρου απέναντι στην διαφορετικότητα και την παρέκκλιση από τα ειωθότα, που θρήνησαν και έθαψαν τα αθώα τους παιδιά, φέρνει κοντά τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Οι ηρωίδες τους, αλύτρωτες και αδικαίωτες στη ζωή καις το θάνατο, αφού συγκεντρωθούν γύρω από το πηγάδι και εξομολογηθούν τα δεινά τους, πηδούν τελετουργικά μια-μια στα σκοτεινά νερά του και χάνονται.

Άλλοτε οι συγγραφείς και τα πρόσωπα των αφηγήσεων διολισθαίνουν στον χώρο και στο χρόνο. Αποτιμούν ιστορικά γεγονότα, αναψηλαφούν τραύματα, ελπίδες και όνειρα, ανακαλούν αχνές εικόνες από την παιδική ηλικία, μνήμες από τόπους και πρόσωπα που πυροδότησαν την ερωτική επιθυμία και έδωσαν περιεχόμενο στην συγγραφή. Ανασύρουν τοπία της Βόρειας Ελλάδας, τοπόσημα της πόλης, δρόμους, σπίτια, καφενεία και πλατείες, εικόνες της κατοχής και της μετεμφυλιακής Θεσσαλονίκης και άλλες κατοπινές αποσυνδεδεμένες οδυνηρά και τελεσίδικα από τα οράματα της νεότητας. Φέρνουν στον νου την εκτίμηση της Μαρίας Πολυδούρη για τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο όταν συναντήθηκαν οι δύο προικισμένες και εύθραυστες υπάρξεις στο σανατόριο Σωτηρία και στην διήγηση της συγγραφέως «Ο χορευτής και η χρυσαλλίδα». Τους στίχους του Σεφέρη «τα σπίτια που είχα μου τα πήραν» που έδωσαν την δύναμη στην ηρωίδα να σώσει το πατρογονικό της σπίτι από την κατάσχεση και να ριζώσει ξανά στον τόπο της, ανακαλύπτοντας την ξεχασμένη της ταυτότητα. Ή την απίστευτη ιστορία του θαλασσινού που ευτύχησε να ζήσει τον έρωτα μιας νεράιδας του βυθού και δεν πόθησε τίποτα άλλο στη ζωή του μέχρι το τέλος του.

Πολύτροπα συναπαντήματα με ζωντανούς ίσκιους, εξαίσιες οπτασίες που ανοίγουν διαύλους επικοινωνίας με κείμενα και ήρωες αγαπημένων συγγραφέων, δασκάλων, συντρόφων και συνοδοιπόρων. Απολαυστικές ευρηματικές διηγήσεις ως προς το θέμα, την μορφή και το περιεχόμενο, διασχίζουν τη μεθόριο ζωής και γραφής, δημιουργούν ένα πυκνό δίκτυο σχέσεων και έναν στέρεο ιστό αναφορών που συνεγείρει τον αναγνώστη, διαυγάζοντας και μετουσιώνοντας την λογοτεχνική ύλη.

*Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής