1905

Έργο του Νίκου Ποδιά

Του Λέοντος Τρότσκι

Τα γεγονότα του 1905 αποτέλεσαν τον μεγαλειώδη πρόλογο του επαναστατικού δράματος του 1917. Για μια σειρά ετών, όταν η αντίδραση θριάμβευε, το έτος 1905 μας φαινόταν σαν ολοκληρωμένο σύνολο, σαν να ήταν η Ρώσικη Επανάσταση. Σήμερα έχει χάσει εκείνον τον ανεξάρτητο χαρακτήρα, χωρίς ταυτόχρονα να έχει απωλέσει στο παραμικρό την ιστορική της σημασία. Η επανάσταση του 1905 γεννήθηκε κατευθείαν από τον Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο, όπως η επανάσταση του 1917 ήταν το άμεσο αποτέλεσμα του μεγάλου ιμπεριαλιστικού σφαγείου... Όλες οι δυνάμεις που είχαν εμπλακεί στην πάλη του 1905, σήμερα φωτίζονται πιο καθαρά από πριν, με το φως που ρίχνουν πάνω τους τα γεγονότα του 1917. Ο Κόκκινος Οκτώβρης, όπως συνηθίζαμε να τον αποκαλούμε ακόμη και τότε, ωρίμασε μετά από δώδεκα χρόνια σε έναν άλλον, ασύγκριτα ισχυρότερο κι αληθινά νικηφόρο Οκτώβρη...

Οι χαοτικές απεργίες του Ιούλη του 1903 στον ρωσικό νότο μας είχαν παράσχει υλικό ώστε να συμπεράνουμε ότι η γενική απεργία του προλεταριάτου, με τον επακόλουθο μετασχηματισμό της σε ένοπλη εξέγερση, θα γινόταν η βασική μορφή της ρώσικης επανάστασης. Τα συμβάντα της 9ης Γενάρη, ζωηρή επιβεβαίωση αυτής της διάγνωσης, απαιτούσαν να τεθεί με χειροπιαστό τρόπο το ζήτημα της επαναστατικής εξουσίας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, το ερώτημα της φύσης της ρωσικής επανάστασης και της εσωτερικής της ταξικής δυναμικής μετατράπηκε σε φλέγον ζήτημα για τους Ρώσους σοσιαλδημοκράτες εκείνου του καιρού.

Ήταν ακριβώς στο μεσοδιάστημα μεταξύ της 9ης Γενάρη και της οκτωβριανής απεργίας του 1905 που σχηματίστηκαν στο μυαλό του συγγραφέα εκείνες οι απόψεις που κατέληξαν να λέγονται θεωρία της «διαρκούς επανάστασης». Αυτή η μάλλον πληθωρική έκφραση προσδιορίζει τη σύλληψη ότι η ρωσική επανάσταση, αν και άμεσα απασχολημένη με αστικούς στόχους, δεν μπορούσε να σταματήσει απότομα σ’ εκείνους τους στόχους∙ η επανάσταση δεν θα ήταν ικανή να επιλύσει τα άμεσα, αστικά της καθήκοντα, εκτός αν έφερνε το προλεταριάτο στην εξουσία. Και το προλεταριάτο, έχοντας την εξουσία στα χέρια του, δεν θα μπορούσε να περιοριστεί στο αστικό πλαίσιο της επανάστασης. Αντίθετα, ακριβώς για να εγγυηθεί τη νίκη του, η προλεταριακή πρωτοπορία θα έπρεπε, στα πολύ πρώιμα στάδια της διακυβέρνησής της, να κάνει εξαιρετικά βαθιές τομές, όχι μόνο στις φεουδαρχικές μα και στις αστικές σχέσεις ιδιοκτησίας. Ενώ θα το έκανε αυτό, θα έμπαινε σε εχθροπραξίες, όχι μόνο μ’ όλες εκείνες τις αστικές ομάδες που την υποστήριζαν κατά τη διάρκεια των πρώτων σταδίων του επαναστατικού της αγώνα, μα επίσης με τις πλατιές μάζες της αγροτιάς, με τη συνεργασία των οποίων αυτό –το προλεταριάτο– είχε φτάσει στην εξουσία.

Οι αντιφάσεις μεταξύ μιας εργατικής κυβέρνησης και μιας συντριπτικής αγροτικής πλειοψηφίας σε μια καθυστερημένη χώρα, θα μπορούσαν να επιλυθούν μόνο σε διεθνή κλίμακα, στην αρένα μιας παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης. Έχοντας, χάριν ιστορικής αναγκαιότητας, σπάσει τα στενά αστικοδημοκρατικά όρια της ρωσικής επανάστασης, το νικηφόρο προλεταριάτο θα αναγκαζόταν να σπάσει επίσης τα εθνικά και κρατικά όρια, δηλαδή θα έπρεπε να πασχίσει συνειδητά ώστε η ρωσική επανάσταση να γίνει ο πρόλογος μιας παγκόσμιας επανάστασης.

Παρά τη διακοπή δώδεκα ετών, αυτή η ανάλυση έχει επιβεβαιωθεί πλήρως. Η ρωσική επανάσταση δεν μπόρεσε να βρει την κορύφωσή της σε ένα αστικοδημοκρατικό καθεστώς. Έπρεπε να παραδώσει την εξουσία στην εργατική τάξη. Το 1905 η εργατική τάξη ήταν ακόμη πολύ αδύναμη για να αδράξει την εξουσία, αλλά τα επακόλουθα γεγονότα την εξανάγκασαν να αποκτήσει ωριμότητα και δύναμη, όχι στο περιβάλλον μιας αστικής αβασίλευτης δημοκρατίας αλλά στην παρανομία του τσαρισμού της 3ης Ιούνη. Το προλεταριάτο ήρθε στην εξουσία στα 1917 με τη βοήθεια της πείρας που είχε αποκτήσει η παλιότερη γενιά του στα 1905. Γι’ αυτό και οι σημερινοί νέοι εργάτες πρέπει να έχουν πλήρη πρόσβαση σε αυτήν την πείρα και πρέπει, επομένως, να μελετήσουν την ιστορία του 1905...

Το 1917 ήμαστε απείρως πιο απομακρυσμένοι απ’ τη μυστικιστική μαγεία της δημοκρατίας. Οραματιζόμασταν το προχώρημα της επανάστασης, όχι ως εφαρμογή ορισμένων απόλυτων δημοκρατικών προτύπων, μα ως πόλεμο μεταξύ τάξεων που για τις προσωρινές τους ανάγκες όφειλαν να χρησιμοποιήσουν τα συνθήματα και τους θεσμούς της δημοκρατίας. Εκείνο τον καιρό, προωθούσαμε άμεσα το σύνθημα την κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη και διαβλέπαμε πόσο αναπόδραστη ήταν αυτή η κατάληψη, όχι απ’ τις πιθανότητες «δημοκρατικών» εκλογικών στατιστικών αλλά από τον συσχετισμό των ταξικών δυνάμεων.

Ακόμη και το 1905 οι εργάτες της Πετρούπολης αποκαλούσαν το Σοβιέτ τους ως προλεταριακή κυβέρνηση. Αυτή η ονομασία ισχύει και σήμερα, απόλυτα συμβατή με το πρόγραμμα πάλης για την κατάληψη της εξουσίας απ’ την εργατική τάξη. Ταυτόχρονα, αντιπαραθέταμε στον τσαρισμό ένα αναπτυγμένο πρόγραμμα πολιτικής δημοκρατίας (καθολικό δικαίωμα ψήφου, αβασίλευτη δημοκρατία, πολιτοφυλακές κλπ). Και στ’ αλήθεια, δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά. Η πολιτική δημοκρατία είναι ουσιαστικό στάδιο για την ανάπτυξη των εργατικών μαζών – με τον σημαντικό όρο ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εργατικές μάζες μπορούν να παραμείνουν σ’ αυτή τη φάση για αρκετές δεκαετίες, ενώ αλλού η επαναστατική κατάσταση ίσως τις καταστήσει ικανές ν’ απελευθερωθούν απ’ τις προκαταλήψεις της πολιτικής δημοκρατίας, ακόμη και πριν οι θεσμοί της πάρουν σάρκα και οστά.

Το κρατικό καθεστώς των σοσιαλεπαναστατών και των μενσεβίκων (Μάρτης-Οκτώβρης 1917) εξέθεσε τη δημοκρατία τέλεια και ολοκληρωτικά, προτού αυτή βρει χρόνο να χυθεί σε κάποιο σταθερό αστικοδημοκρατικό καλούπι. Και κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, παρόλο που είχαμε γράψει στο λάβαρό μας «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», τυπικά συνεχίζαμε να υποστηρίζουμε τα συνθήματα της δημοκρατίας, ανίκανοι να δώσουμε μια οριστική απάντηση στις μάζες (ή έστω στους εαυτούς μας) για το τι θα γινόταν εάν τα γρανάζια της τυπικής δημοκρατίας αποτύγχαναν να κουμπώσουν στα γρανάζια του σοβιετικού συστήματος.... Η τυπική, νομικίστικη πλευρά αυτής της διαδικασίας έλαβε δεύτερη ή τρίτη προτεραιότητα και πολύ απλά δεν είχαμε μπει στον κόπο να ξεμπλέξουμε τις τυπικές αντιφάσεις, σε μια εποχή που διακυβευόταν ακόμη η φυσική έφοδος στα υλικά εμπόδια.

Η διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης συνιστούσε μια άτεχνη επαναστατική εκπλήρωση ενός στόχου, που θα είχε ίσως επιτευχθεί εξίσου μέσω μιας αναβολής ή της προετοιμασίας εκλογών. Όμως, ήταν ακριβώς αυτή η αυθαιρεσία έναντι της νομικίστικης πλευράς των μέσων πάλης που καθιστούσε το πρόβλημα της επαναστατικής εξουσίας αναπόδραστα οξύ. Και με τη σειρά της, η διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης απ’ τις ένοπλες δυνάμεις του προλεταριάτου κατέστησε αναγκαία την πλήρη επανεκτίμηση της σχέσης δημοκρατίας και δικτατορίας∙ σε τελική ανάλυση, αντιπροσώπευε ένα θεωρητικό όσο και πρακτικό κέρδος για την Εργατική Διεθνή.

Λ. Τρότσκι, Μόσχα 12 Γενάρη 1922

[Από το βιβλίο, ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ, 1905, μετάφραση Βασίλης Μορέλλας, Εκδόσεις Ένεκεν, Θεσσαλονίκη, σελ. 488]

Στις 20 Αυγούστου 1940 ο σταλινικός πράκτορας της ΝΚVD Ραμόν Μερκαντέρ, με τα ψευδώνυμα Μορνάρ και Τζάκσον, δολοφονεί τον Λ. Τρότσκι στο Κογιοακάν του Μεξικού με μια ορειβατική αξίνα. Στην τσέπη του δολοφόνου θα βρεθεί ένα «γράμμα’, φτιαγμένο από την NKVD, που τον εμφανίζει ως τροτσκιστή απογοητευμένο από το θύμα του. Στο ίδιο μήκος κύματος η Πράβδα, αναφωνεί: «Τον σκότωσαν οι οπαδοί του. Τον εξόντωσαν οι ίδιοι εκείνοι τρομοκράτες που τους είχε μάθει να σκοτώνουν στη σκιά.» «Toν δολοφόνησε ο γραμματέας του», επαναλαμβάνει σαν ηχώ το δίτομο Larousse στο λήμμα του για τον Τρότσκι.

Στο νέο στρατιωτικό πειθαρχικό κώδικα που εκδίδεται τον ίδιο μήνα, καταργείται ο διεθνιστικός όρκος του Κόκκινου Στρατού που είχε συντάξει ο Λ. Τρότσκι. Ο ρόλος του πλέον εξαντλείται στην υπεράσπιση της σοβιετικής πατρίδας.

«Αυτή η αλλαγή πρέπει, μεταξύ άλλων, να δείξει στον Χίτλερ [σημ. ένα χρόνο πριν, στις 23/8/1939, είχε υπογραφεί το Σύμφωνο Ρίμπεντροτ – Μολότοφ] ότι ο ‘ιουδαιομπολσεβικισμός’ και τα σχέδιά του για παγκόσμια επανάσταση μπήκαν στο αρχείο. Ο φόνος του Τρότσκι, αν και καταπνίγεται από τον πάταγο του πολέμου, έχει την ίδια πολιτική σημασία την οποία θα ολοκληρώσει τρία χρόνια αργότερα η διάλυση της Κομιντέρν» (Ζαν Ζακ Μαρί, Στάλιν, εκδ. Οδυσσέας). 

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΜΗΤΑΦΙΔΗΣ