Η μοιραία Νανά

Γιώργος Τσεριώνης, Ο Χάιντεγκερ κοιτά τον γαλαξία, 2028, κεραμικά πιάτα

ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΛΑΣ ΔΑΝΙΗΛ

ΕΜΙΛ ΖΟΛΑ, Νανά, θεατρική διασκευή Ουιλιάμ Μπερτράν Μπυσνάκ

μετάφραση Νεκτάριος - Γεώργιος Κωνσταντινίδης, μετάφραση Προλόγου του Εμίλ Ζολά, Αντώνης Αθανασόπουλος, εκδόσεις Γκοβόστη, σελ. 120

ΚΥΡΙΑ ΛΕΡΑ: Λοιπόν, κορίτσι μου, μεγάλη επιτυχία εχθές το βράδυ!

ΝΑΝΑ: (ενθουσιασμένη) Τεράστια! Θρίαμβος ! Δέκα φορές με  χειροκρότησαν . Κι ανθοδέσμες, ανθοδέσμες να δουν τα μάτια σου ! … Κοίταξε! Κοίταξε αυτή πάνω στην καρέκλα! Το σαλόνι έχει γεμίσει ανθοδέσμες…Ποιος θα το ’λεγε, θεία μου.Με θυμάσαι, όταν ήμουν κοριτσάκι, μες στις λάσπες στον οδό Γκουτ-Ντορ.  Με θυμάσαι;

Έτσι αρχίζει το βιβλίο, με τον θρίαμβο της Νανάς στο θέατρο. Η Νανά είναι μια σπουδαία αοιδός και στο μελόδραμα υποδύεται την Ξανθιά Αφροδίτηˑ κελαηδάει την πρώτη άρια του έργου: «Όταν η Αφροδίτη τη νύχτα βηματίζει…». Υπαινικτικός ο ρόλος και η ώρα που η Αφροδίτη, ή αλλιώς η Νανά βηματίζει…

Το βιβλίο περιέχει τον Πρόλογο του Εμίλ Ζολά, μεταφρασμένο από τον Αντώνη Αθανασόπουλο και τη θεατρική διασκευή του από τον Ουιλιάμ Μπερτράν Μπυσνάκ, μεταφρασμένη από τον έμπειρο διδάκτορα και μεταφραστή της γαλλικής γλώσσας και ειδικευμένο στο θεατρικό είδος Νεκτάριο - Γεώργιο Κωνσταντινίδη.

Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Ζολά, όταν κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του η Ταβέρνα, οι κ.κ. Μπυσνάκ και Γκαστινώ του ζήτησαν να το διασκευάσουν για το θέατρο Αμπιγκύ. Το ίδιο έγινε αργότερα και με τη Νανά. Και «Δεν παρατήρησε κανείς όσο έπρεπε ότι τα δύο έργα αλληλοεξαρτώνται και αλληλοσυμπληρώνονταιˑ πρόκειται για τις δύο όψεις της ίδιας ιδέας. Αν δεν το αποφάσιζα, όχι μόνο θα ήμουν αχάριστος προς τον κ. Μπυσνάκ, ο οποίος σημείωσε μία τόσο μεγάλη επιτυχία με την Ταβέρνα, αλλά επιπλέον θα κατέστρεφα και τη λογική σχέση που έβλεπα ανάμεσα στην Ταβέρνα και τη Νανά, η οποία είναι απότοκη του πρώτου θεατρικού…».

Το έργο πρωτοκυκλοφόρησε το 1880, όταν ξέσπασε και ο γαλλογερμανικός πόλεμος, και προξένησε ποικίλες αντιδράσεις. Ο Φλωμπέρ το χαρακτήρισε εξαιρετικό και αριστουργηματικό, ο Ουισμάν διείδε την αντίδραση των αστών και η κυβέρνηση θέλησε να το απαγορεύσει, αλλά το έργο θριάμβευσε. Ως θεατρικό έκανε πρεμιέρα στο Παρίσι, στο θέατρο Αμπιγκύ, στις 29 Ιανουαρίου 1881 και αποτελείται από πέντε πράξεις.

Όπως φαίνεται από τον Πρόλογο, ο Ζολά δεν είναι ο πρώτος που επιτρέπει τη θεατρική διασκευή των έργων του. Και ο Βικτώρ Ουγκώ είχε επιτρέψει στον Πωλ Φουσέ τη διασκευή της Παναγίας των Παρισίων

Και παρά την παραμόρφωση του έργου, κανείς δεν κατηγόρησε τον μεγάλο ποιητή «για λογοτεχνική εξαγορά και λογοτεχνική κακοήθεια». Για τον Ζολά όμως έχει εξαμολυθεί η κριτική, η οποία τον κατηγορεί για έλλειψη συνείδησης και αξιοπρέπειας. Ο συγγραφέας απαντά διεξοδικά στις κατηγορίες, μιλάει για την οικονομική του κατάσταση, άθλια πριν, πολύ καλή τώρα, λόγω των πωλήσεων των βιβλίων του, αναφέρει ότι μισεί το χρήμα και δεν ήταν αυτό το κίνητρό του. Συνεχίζοντας παρατηρεί ότι όλα τα πρόσωπα του έργου, βρίσκονται μέσα στο θέατρο. «Κοπέλες που αρχίζει να περνά η μπογιά τους, λευκογαντοφόροι χειροκροτητές, άνθρωποι των ηδονών και άνθρωποι του χρήματος που έχουν ξεπέσει στο παρισινό πεζοδρόμιο, όλα τα πρόσωπα του δράματος βρίσκονταν μέσα στην αίθουσα, πολλαπλασιασμένα, μεγεθυμένα, χλωμά και καγχάζοντας μπροστά στην ίδια τους τη σαπίλα». Και είναι αυτοί που τον χλευάζουν. Σαν να αναγνώρισαν στο πρόσωπό τους τους ήρωες.

 Όσο για την ηθοποιό, αυτή είναι η απόλυτη αλήθεια που η κριτική καταρράκωσε, ενώ η δις Μασέν αυτολογοκρίθηκε για να μην σοκάρει το κοινό. Ωστόσο, με τον καιρό φαίνεται ότι αλλάζει η κατάσταση και οι πάντες είναι έτοιμοι να αφήσουν στην άκρη το μελόδραμα και να δεχτούν τον «θριαμβεύοντα νατουραλισμό».

Η Νανά έρχεται στην ώρα της, οι εραστές κάνουν αγώνα δρόμου πίσω της, αλλά η ίδια δεν συνειδητοποιεί το κακό που κάνει. Και όταν στο τέλος, «πήδησε από το κρεβάτι της με το πρόσωπο προισμένο από την εβλογιά» ο κριτικός κ. Σαρσί που θα έπρεπε να χειροκροτήσει, δυσφόρησε διότι θα του «άρεσε περισσότερο η δις Μασέν μέσα σε ένα αισθησιακό νεγκλιζέ», παρόλο που ο κ. Σαρσί πήγε στο θέατρο για να κλείσει τα μάτια του και όχι να τα ανοίξει. Και ο Ζολά τελειώνει με ένα έπαινο για την ηθοποιό, την οποία, όπως γράφει, δεν αξιοποίησαν σωστά ούτε ο Σαρντού ούτε το Οντεόν ούτε η Κομεντί Φρανσεζ. «Οι μεγάλοι ρόλοι κάνουν τους μεγάλους καλλιτέχνες» και «ο ρόλος της Νανάς είναι μεγαλειώδης».

Η Νανά είναι μια μοιραία γυναίκα που επιφέρει την καταστροφή στους άντρες που την αγαπούν. Ζει μόνο για την πολυτέλεια και το χρήμα, το οποίο σπατάλει αλλά όταν θα γνωρίσει την αληθινή αγάπη θα καταστραφεί και αυτή και ο αγαπημένος της και ο περίγυρός του.

Η Νανά θα καταλήξει πάμφτωχη, εγκαταλελειμμένη, άρρωστη, αφημένη στη φροντίδα της παλιάς υπηρέτριάς της, της μόνης που βρίσκεται πλάι της ακόμα, ανιδιοτελώς. Το τέλος είναι πλέον ορατό. Η Νανά θα τελειώσει τη ζωή της μέσα σε ένα παραλήρημα:

 «Όταν η Αφροδίτη τη νύχτα βηματίζει…/ Με το φως τους τα αστέρια την ραίνουν…»//  Η Αφροδίτη είμαι εγώ! Ο πολυέλαιος αστράφτει,/ η Αφροδίτη παρουσιάζεται και όλοι την λατρεύουν !.../ (Καταρρέει). Θεέ μου! Πεθαίνω! Μη με πλησιάζετε,/  είμαι η πανούκλα! (Πεθαίνει).

Η Ανθούλα Δανιήλ είναι δρ Φιλολογίας