Βίοι αγίων...

Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, Βραδινές αναπολήσεις,1959, λάδι σε μουσαμά, 114 x 146 εκ. 

ΤΗΣ ΜΙΝΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΚΩΣΤΑΣ ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ, Επικίνδυνοι συγγραφείς, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 585

Ένα βιβλίο που δύσκολα κατηγοριοποιείται. Βιβλίο-εγκυκλοπαίδεια της λογοτεχνίας και συγγραφέων που δυσκόλεψαν πολυποίκιλα τις εκάστοτε εξουσίες; Ανθολογία βιογραφιών; Ή μήπως ένα μεταμυθοπλαστικό αφήγημα που συνδυάζει υπαρκτά ιστορικά και λογοτεχνικά γεγονότα, τα οποία καθώς εμπλουτίζονται με σαφείς μυθοπλαστικές προσθήκες από τη μεριά του συγγραφέα, δημιουργούν μια νέα μυθιστορία; Διατοπικής εμβέλειας βιβλίο, που το περιεχόμενό του  αναφέρεται σε συγγραφείς – σταθμούς όλων των ηπείρων και πολλών χωρών τους τελευταίους 2 αιώνες, αλλά και νωρίτερα. Τα γραπτά όλων τους λειτούργησαν «ως δυνατή γροθιά στα παρωπιδικά συμφέροντα του κατεστημένου» (σ. 56) και η εκδίκηση της γραφής τους είναι η εμβληματική παρουσία της στο διηνεκές. Επικίνδυνοι οι συγγραφείς, επικίνδυνος και ο Κώστας Αρκουδέας, καθώς αρνούμενος κατηχήσεις της επιδερμικής μεταμοντέρνας προσέγγισης όχι μόνο δεν αρνείται την κοινωνιολογική ματιά αλλά στηρίζεται σε αυτήν και μας εθίζει στην κοινωνιολογική ερμηνεία των γεγονότων.  Εμφανής η στόχευσή του: σκεπτόμενοι πολίτες που αρνούνται τη χειραγώγηση.

Το βιβλίο αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα ανάλυσης: ιστορικό, πολιτικό και λογοτεχνικό. Οι μορφές των συγγραφέων γίνονται ανθρώπινα οικείες χωρίς να απομαγεύεται το έργο τους, οι συνθήκες δημιουργίας τους και η προσφορά τους. Η σύμπλεξη πραγματολογικών στοιχείων, λογοτεχνικών αποσπασμάτων και μυθοπλαστικών στοιχείων είναι αρμονική. Σηματοδοτεί το ύφος που αναπτύσσεται σε όλο το βιβλίο, το οποίο σε κάνει να ζεις παράλληλα με τους συγγραφείς-διανοούμενους-αγωνιστές που επηρέασαν την ανθρώπινη σκέψη. Ανασαίνεις μαζί στο κελί τους, στη ζούγκλα, στην καταδίωξή τους. Διαβάζοντας τα λόγια του Νέλσον Μαντέλα για το αγαπημένο του βιβλίο «Τα πάντα γίνονται κομμάτια»: «…Διαβάζοντάς το ένιωθα τους τοίχους της φυλακής να λειώνουν» (σ. 203), συνειδητοποιείς τη δύναμη των ξεχωριστών βιβλίων και την ευεργετική επίδρασή τους στον ψυχισμό του αναγνώστη. Με ένα κράμα τρυφερότητας, αφηγηματικής δεινότητας και περιγραφικού αναπόφευκτου ο Αρκουδέας σε προτρέπει να δεις με νέα ματιά εμβληματικά μυθιστορήματα.

«Το έγκλημα της σκέψης είναι θανάσιμο αμάρτημα. Το ίδιο και ο έρωτας. Το ίδιο και η γνώση» (σ. 241). Το σύνολο των επιλεγμένων συγγραφέων, άσχετα από την ήπειρο και τη χρονική περίοδο δράσης και δημιουργίας, έχουν την ίδια στάση ανωτερότητας απέναντι στην πνευματική φίμωση και τον αυταρχισμό. Είναι ανένδοτοι συνειδησιακά, μαχόμενοι για το δίκαιο των αδικημένων απανταχού της γης. Για αυτό και φτιάχνονται απόρρητοι φάκελοι με μαύρες λίστες όσων θεωρούνταν απειλή. Διανοούμενοι, καλλιτέχνες, συγγραφείς ο άμεσος κίνδυνος της ανθρωπότητας! Αγαπώντας πολύ τον Κάφκα ο Αρκουδέας αιφνιδιάζει: μεταπλάθει τη «Μεταμόρφωση». Καταθέτει μια νέα μυθοπλασία. Βγάζει τον πρωταγωνιστή Σάμσα από την αρχική σκοτεινή κλειστοφοβική αφήγηση. Τον μεταφέρει σε ένα εξωτερικό περιβάλλον, έστω και αν αυτό είναι ένα φανταστικό περιβάλλον ζωυφίων. Γιατί άραγε ;

 Ο Κάφκα ως ιχνηλάτης των ορίων λογικής και τρέλας προσεγγίζεται από με μια ψυχαναλυτική ερμηνεία του ιδίου όσο και του έργου του, αναφερόμενος στη σχέση που είχε με τον πατέρα του. Επιθυμεί ο Αρκουδέας μέσω του Κάφκα να μιλήσει για τους φωτοδότες και τους σκοταδιστές, για όντα σκυφτά και όντα όρθια. Η νεολεξία του «Αζού το αντό», ένας συνθηματικός λόγος πολλαπλών σημασιών και ερμηνειών, μια επικοινωνιακή ρήση για τα ανείπωτα του ά-λογου όντος, δίνει άλλη διάσταση  στη δύναμη του λόγου αλλά και της τέχνης που τον υπηρετεί πιστά, της ίδιας της λογοτεχνίας. «Αζού το αντό: Είμαι δικός σου, κάνε με ό,τι θες». (σ.522 )Καταλήγει ότι το νόημα και η αλήθεια που το στηρίζει είναι κολοβά. «Αζού το αντό: έχεις ξεπεράσει το όριο, δεν μπορείς να προχωρήσεις» (σ. 524). Υπάρχει όμως και μια άλλη προσέγγιση, μια ανακάλυψη-λύτρωση για τη λογοτεχνία και τον αναγνώστη: η αξία της λογοτεχνίας συνίσταται στο ότι διευρύνει την όποια αλήθεια – χωρίς απαραίτητα να μπορεί να την πει ολόκληρη. «Αζού το αντό»:  είμαι εδώ για το ανεξήγητο, για το άλεκτο, για ό,τι φοβάσαι. Έτσι η λογοτεχνία που δημιουργείται από τον άνθρωπο και υπάρχει για τον άνθρωπο, άροντας μέσω της γραφής τις αμαρτίες του κόσμου συμπληρώνει ταυτόχρονα και το νόημα του.

Στη σύγχρονη εποχή, την εποχή της «μεταλογοκρισίας» αναρωτιέται ο συγγραφέας «Τι νόημα έχει, λοιπόν, η λογοκρισία βιβλίων σε μια γενιά που δεν διαβάζει;» (σ.479), για να συμπληρώσει με λανθάνουσα θλίψη ότι σήμερα «οι αιρετικές φωνές αντιμετωπίζονται με ευγενική συγκατάβαση και απομονώνονται σαν κάτι εξωτικό, γραφικό, ακόμα και γελοίο» (σ. 478). Δεν αποσιωπά καταστάσεις, ευθύνες πολιτικών και ανέντιμες πρακτικές ισχυρών. Δεν στρογγυλεύει γωνίες. Δεν παραχαράσσει την ιστορία. Λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Δεν μιλά για λαϊκισμό αντί για φασισμό και ναζισμό, ούτε για εθελοντισμό(!) αντί για αντίσταση και υπεράσπιση των ιερών και οσίων. Προσεγγίζει τη δύναμη του λόγου, το πάθος των συγγραφέων, την εμμονή  τους για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κόντρα σε διώξεις, βασανιστήρια και εκφοβισμούς. Παρουσιάζει το ακριβές τίμημα με το οποίο πλήρωσαν οι συγγραφείς και το οποίο κατά κανόνα δεν πλήρωσαν οι δοσίλογοι και οι δικτάτορες. Στηλιτεύει αντιδημοκρατικές συμπεριφορές και μέσω της γραφής του ο αναγνώστης αισθάνεται ότι τούτος ο κόσμος μπορεί και πρέπει να γίνει καλύτερος, δικαιότερος, πιο ανθρώπινος. Πιθανότατα σε εποχές άλλες ο Αρκουδέας θα ήταν λογοκριμένος, απαγορευμένος ή επικηρυγμένος συγγραφέας. Μπορεί και στην πυρά!

Η Μίνα Πετροπούλου είναι φιλόλογος