Νεοφιλελευθερισμός

ΤΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΜΑΚΗ

ΤΖΕΙΜΣ ΝΤΕΙΒΙΝΤ ΒΑΝΣ, Το τραγούδι του Χιλμπίλη, Μετάφραση: Αριστείδης Μαλλιαρός, εκδόσεις Δώμα, σελ. 360

Η λογοτεχνική κριτική δεν είναι ουδέτερη. Γράφεται ενώ ανακινούνται θέσεις προσωπικές, κοινωνικές και πολιτικές του/της κριτικού, καθώς διαβάζει. Στη συγκεκριμένη κριτική το έναυσμα δεν ήταν η ποιότητα της λογοτεχνικής γλώσσας του κειμένου ή ότι προβλήθηκε ως νούμερο ένα best seller των New York Times. Αντίθετα: η κριτική αυτή γίνεται για να περιγράψει πώς ένα πρόχειρο αυτοβιογραφικό κείμενο κατασκευάζεται ως έργο τέχνης, επειδή «υμνεί» με όρους προπαγάνδας τη φιλελεύθερη Αμερική. Το βιβλίο αποπολιτικοποιεί την παγκόσμια οικονομική κρίση, υποστηρίζοντας την ελεύθερη αγορά και την κυβέρνηση. Προβάλλεται ο ατομισμός με έναν διπλό τρόπο: ως πρόσκληση για τους «εξαθλιωμένους» πολίτες να αγωνιστούν για το «αμερικάνικο όνειρο», μιμούμενοι την ανώτερη τάξη και ως «καταδίκη» των φτωχών της Αμερικής για την κοινωνικοοικονομική αυτόβουλη περιθωριοποίησή τους.

Ο συγγραφέας επικαλείται την καταγωγή του -λευκός Σκωτοϊρλανδός από τα Απαλλάχια όρη-, προκειμένου να «οικειοποιηθεί» τη γνώση ως προς τις ευθύνες των χιλμπίλιδων για την αδυναμία επιβίωσής τους. Για να μην κατηγορηθεί ως άτομο που απαρνείται το παρελθόν και τις ρίζες του, ο συγγραφέας δηλώνει μελοδραματικά την αγάπη του για τους χιλμπίληδες, προβαίνοντας παράλληλα στην απόλυτη «θυματοποίησή» τους και επιρρίπτοντας αποκλειστικά την ευθύνη στους ίδιους. Την ίδια στιγμή περίτεχνα συντίθεται ο ύμνος των ελίτ, αφού αυτοί θεωρούνται οι επιτυχημένοι. Η επιτυχία ορίζεται με βάση το τρίπτυχο: «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια». Οι «πετυχημένοι» δεν αλλάζουν συχνά ερωτικούς συντρόφους, δεν παίρνουν διαζύγια και ξέρουν να δικτυώνονται. Το μοτίβο του βιβλίου αναφέρεται στη διαρκή αντιπαράθεση ανάμεσα σε «αυτούς που δεν τα κατάφεραν» επειδή είναι τεμπέληδες και φοβούνται τη σκληρή εργασία, και στους «φιλήσυχους πολίτες». Έτσι ορίζεται το δίπολο «επιτυχία-αποτυχία». Η βία στο αφήγημα είναι ένδειξη παθολογίας των φτωχών και δεν συνδέεται με τις αντιδράσεις σε καταστάσεις με σαφείς πολιτικές αιτίες.

Έχει ενδιαφέρον η αρχική απόπειρα του συγγραφέα να ορίσει ποιος είναι πετυχημένος και ποιος όχι με αντικειμενικούς όρους. Ο ίδιος αποποιείται τη θέση τού «επιτυχημένου», ορίζοντας τον εαυτό του ως έναν απλό άνθρωπο «με καλή δουλειά» και «ευτυχισμένο γάμο». Σύμφωνα με την οπτική του, αξίζει να διαβαστούν αυτοβιογραφικά βιβλία για γερουσιαστές, υπουργούς, εταιρείες που κερδίζουν δισεκατομμύρια ή Μ.Κ.Ο που αλλάζουν τον κόσμο. Στην αφήγηση αυτή, η «κοινωνική επιτυχία του γάμου» συνοδεύει την οικονομική ευημερία. 

Επιβεβαιώνεται παράλληλα η χρήση της ψυχολογίας ως μηχανισμός κανονικοποίησης και συμμόρφωσης, αφού στο βιβλίο παρατίθενται έρευνες που επιβεβαιώνουν τις κρίσεις τού συγγραφέα, συνδέοντας τους φτωχούς ή τις «χωρισμένες» οικογένειες με υψηλή ψυχοπαθολογία (σσ.314-317).

Ωστόσο, αυτό που ξενίζει δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, μόνο το ίδιο το βιβλίο (υπάρχει άλλωστε σωρεία βιβλίων με αντίστοιχες θέσεις), αλλά η έκδοσή του στην Ελλάδα της κρίσης και η προβολή του ως «ποιοτική αυτοβιογραφία με κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο».

Helmut Middendorf, U- Turn, 2017- 18, ακρυλικό και κολάζ σε καμβά, 180 x 150 εκ.