Σκιές της πραγματικότητας

Νέστορας (Παπανικολόπουλος), Πλήθος, 1976, λάδι σε χαρτόνι επικολλημένο σε λινό ύφασμα, 32,5 x 50 εκ. 

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ

LAWRENCE KRAUSS, Η πιο μεγαλειώδης ιστορία που ειπώθηκε ποτέ, Μετάφραση: Νίκος Αποστολόπουλος, εκδόσεις Τραυλός, σελ. 420

Δάκρυα προκαλούν όσα αγγίζει των θνητών ο νους και χαρακιές  στην καρδιά όσα υπενθυμίζουν τη θνητότητα

ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ

Το παράθεμα από την Αινειάδα, το επιλέγει ο Lawrence Krauss, ως εισαγωγικό επίγραμμα στο βιβλίο του, γιατί, όπως εξηγεί στον επίλογό του, πλέον, «η ιστορία που ήθελα να πω περιλαμβάνει το ίδιο δράμα, την ίδια ανθρώπινη τραγωδία και ανάταση και, σε τελική ανάλυση, πίσω από αυτά κρύβεται ο ίδιος σκοπός», με αυτόν του Βιργιλίου.

Επιδίωξη, που συνδέεται άμεσα και με τη συμμετοχή του συγγραφέα στο ιδιαίτερα μαχητικό «αθεϊστικό» κίνημα κορυφαίων διανοουμένων του αγγλοσαξονικού χώρου των τελευταίων δύο δεκαετιών. Δεν είναι τυχαίο, που τα τελευταία λόγια του βιβλίου αφιερώνονται στον εκλιπόντα Κρίστοφερ Χίτσενς και στο πολύ επιδραστικό έργο του Ο Θεός δεν είναι μεγάλος. Ο Κράους, όπως ο Χίτσενς, ο Ντόκινς και ο Ντάνιελ Ντένετ, μεταξύ πολλών και εξίσου σημαντικών άλλων, θεωρεί πως οι ανθρώπινες ιστορίες, επομένως και οι ανθρώπινες ιστορίες περί Θεού, ωχριούν μπροστά στην ιστορία που η φύση μας οδήγησε να ανακαλύψουμε. Αυτή είναι «η πιο μεγαλειώδης ιστορία που ειπώθηκε ποτέ»: η ιστορία που η Φύση μας υπαγορεύει να γράψουμε με τα δικά της (;) λόγια, κατεξοχήν τα μαθηματικά.

Ο Κράους, όπως και οι υπόλοιποι, είναι μαχητικά αντιθεϊστής γιατί είναι πεπεισμένος πως η θρησκευτική ιδέα ό,τι πιο επικίνδυνα δολοφονικό έχουν παραγάγει οι ανθρώπινε κοινωνίες στην πορεία του χρόνου. Στο συγκεκριμένο βιβλίο του, ωστόσο, τον κινητοποιούν περισσότερο αισθητικά, ηθικά και γνωσιοθεωρητικά κίνητρα.  Γράφει χαρακτηριστικά, στην εισαγωγή: «[Η] ιουδαιοχριστιανική Βίβλος θεωρείται ακόμη «η πιο μεγαλειώδης ιστορία που ειπώθηκε ποτέ». Μεγαλειώδης χαρακτηρισμός, ωστόσο πραγματικά ξαφνιάζει –ακόμη κι αν παραβλέψουμε το συχνό σεξ, την άφθονη βία και την κάποια σχετική ποίηση στους Ψαλμούς- δεδομένου ότι η Βίβλος, ως λογοτεχνικό έργο, δεν μπορεί να συγκριθεί με τα εξίσου τολμηρά αλλά λιγότερο βίαια ελληνικά και ρωμαϊκά έπη, όπως την Αινειάδα και την Οδύσσεια. Σε κάθε περίπτωση, ως οδηγός για την κατανόηση του Κόσμου, η Βίβλος είναι θλιβερά αντιφατική και απαρχαιωμένη. Μάλιστα, δικαίως θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι αν την εκλάβουμε ως οδηγό και «παράδειγμα» ανθρώπινης συμπεριφοράς, μεγάλα τμήματά της ελάχιστα απέχουν από τη χυδαιολογία».

Αντίθετα, λοιπόν, με όσα λέγονται σχετικά από πολλούς η πιο μεγαλειώδης ιστορία που ειπώθηκε ποτέ είναι επιστημονική και αυτήν την ιστορία επιχειρεί να μας μεταφέρει ο Κράους. Επισημαίνοντας, ευθύς εξαρχής, πως, προκειμένου να την κατανοήσουμε, αυτήν την μεγαλειώδη ιστορία, θα πρέπει να αναστείλουμε δραστικά τα όσα η διαίσθηση μας επιβάλλει. Θα πρέπει, δηλαδή, να αποδεχτούμε μεθοδολογικά πως η πραγματικότητα δεν είναι όπως νομίζουμε από την άμεση εμπειρία μας και τις σχετικές εποπτείες, ότι «αυτό που βλέπουμε δεν είναι αυτό που πραγματικά υπάρχει. Με τα λόγια του φυσιοδίφη Τζ. Α. Μπέικερ, που παραθέτει ο Κράους, «[α]υτό που είναι πιο δύσκολο να δεις είναι αυτό που πραγματικά υπάρχει».

Όσα βλέπουμε, λοιπόν, δεν είναι παρά σκιές της πραγματικότητας, για να θυμηθούμε και την ιδρυτική για την Φιλοσοφία πλατωνική παραβολή του σπηλαίου. «Κάτω από την επιφάνεια», κοχλάζει πραγματικά «κάτι» εντελώς διαφορετικά και έντονα αντιδιαισθητικό.

Αυτό το «κάτω από την επιφάνεια» μας βοηθάει πολύ να προσεγγίσουμε το βιβλίο του Κράους, που συνιστά μια ιδιαίτερα εμβριθή και περιεκτική ιστορία της Φυσικής -στο επίπεδο ιδίως του μικρόκοσμου. Το εύρημά του, δε, να διηγηθεί την ιστορία του με εκκίνηση, κάθε φορά, την ιστορία του φωτός έχει τη μεταφορική της αξία –προκειμένου «να διαλυθεί οα σκοτάδι»-  αλλά αντιστοιχεί και στην πραγματική ιστορία της μικροφυσικής, αλλά και της Φυσικής γενικότερα. Τα προβλήματα τα σχετικά με την υπόσταση του φωτός βρίσκονται όντως στη βάση όλων σχεδόν των εξελίξεων της επιστήμης της φύσης.

Για να το πούμε και λίγο προκλητικά για ένα μαχητικό άθεο, πράγματι, σε ό,τι αφορά την ιστορία της φύσης, αλλά και την ιστορία της Φυσικής το «εγένετο φως» της Βίβλου είναι η πρώτη πράξη του δράματος του Κόσμου.

Ζούμε σε έναν πλανήτη ηλικίας 4.5 δισεκατομμυρίων ετών, που περιφέρεται γύρω από έναν ήλιο 5 δισεκατομμυρίων ετών, που ανήκει, μαζί με άλλα 200 δισεκατομμύρια άστρα, σε ένα γαλαξία με ηλικία 12 δισεκατομμύρια έτη, ο οποίος μαζί με τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες, συναποτελούν το ορατό σε εμάς Σύμπαν -με μεγάλη πιθανότητα το αόρατο «όλον» να είναι άπειρο σε διαστάσεις, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Ένα Σύμπαν ηλικίας 13.8 δισεκατομμυρίων ετών, που διαστέλλεται με διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό προς ένα μέλλον εντελώς απροσδιόριστο, κατά πάσα πιθανότητα, όμως, πολύ ψυχρότερο και πολύ περισσότερο κενό από το ήδη ψυχρό και κενό σημερινό. Ένα Σύμπαν «χωρίς υποκείμενο και τέλος», για να θυμηθούμε και την, εμβληματική για το δυτικό μαρξισμό, έκφραση του Αλτουσέρ. Κάθε ιστορία –όχι μόνο η ανθρώπινη– φαίνεται, τελικά να είναι χωρίς υποκείμενο και σκοπό. Πράγμα, που δεν την κάνει, όμως, λιγότερο μεγαλειώδη, όπως επιμένει ο Κράους.

Με το φως οδηγό, λοιπόν, ο Κράους κατεβαίνει τις κλίμακες της ύλης, από τα μόρια στα άτομα, με τους πυρήνες να είναι 100000 φορές μικρότεροι τους και τα ηλεκτρόνια να περιφέρονται γύρω τους και να είναι τα ίδια χιλιάδες φορές μικρότερα από τους πυρήνες =και να περιστρέφονται σαν τρελές σβούρες, χρειάζονται όχι 360, αλλά 720 μοίρες για μια περιστροφή! Και μετά μέσα στους πυρήνες, όπου πρωτόνια και νετρόνια συνέχονται με ασύλληπτης ισχύος δυνάμεις. Και μέσα στα πρωτόνια και τα νετρόνια, όπου τα κουάρκ, ανα τριάδες διαφορετικών «γεύσεων» ενώνονται, με βάση το «χρώμα» τους, με δυνάμεις τόσο παράξενες, που μεγαλώνουν όσο μεγαλώνει η απόσταση, σε αντίθεση με αυτές –τις βαρυτικές και ηλεκτρομαγνητικές- που μελετούμε στο Λύκειο! Κι έπειτα, μέσα στα νετρόνια, για να δούμε τις άλλες πυρηνικές δυνάμεις, τις «ασθενείς», που λειτουργούν σε κλίμακες πολύ μικρότερες από 0.0000000000000001 μέτρων και διασπούν τα νετρόνια επιτρέποντάς τους να ζήσουν ελεύθερα για δεκαπέντε λεπτά της ώρας.  Σωμάτια, τα οποία είναι ένα μικρό τμήμα αυτών που εμφανίζονται στη φύση, μεταξύ πολλών άλλων, με τα πιο παράξενα ονόματα και τις ακόμη περισσότερο παράδοξες –αλλά παραδόξως εξηγήσιμες ιδιότητές τους.

Ο Κράους μας περιάγει με οδηγό τις πιο σύγχρονες θεωρίες της Φυσικής σε αυτή την υποατομική –αλλά «τακτοποιημένη» σε σημαντικό βαθμό –ζούγκλα σωματιδίων και δυνάμεων και πείθει πως η δική του ιστορία είναι πιο ενδιαφέρουσα και περιπετειώδης από τις άλλες, που εμφανίζονται ως «δικαιωματικά μεγαλειώδεις». Νομίζω πως και ο πιο θεϊστής είναι, μετά την ανάγνωση του βιβλίου, σε ένα βαθμό υποχρεωμένος να το αποδεχτεί.