Ο θάνατος μέσα στη ζωή

ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ ΠΑΥΛΟΥ

“Ο Λέων Τολστόι αφηγείται τον θάνατο ως φανέρωση νοήματος, ως έκλαμψη και εικόνα φωτός που οδηγούν στην διάνοιξη της ζωής προς χάριν της ζωής και της φύσης” γράφει ο Στέφανος Ροζάνης  στον πρόλογό του στο έργο του Λέων Τολστόι, Ο θάνατος του Ιβάν Ιλιτς, εκδόσεις Ηριδανός. Αυτή η έκλαμψη, ως φλόγα κεριού που υψώνεται προς τον ουρανό πριν σβήσει οριστικά, αντιστοιχεί ψυχαναλυτικά στον θάνατο που εισάγεται στην ζωή δίνοντας της άλλο νόημα και εύρος, διαστέλλοντας το χρόνο και κάνοντας το υποκείμενο να προσλαμβάνει εντελώς διαφορετικά την στιγμή (Ανρί Μπερξόν).  Αλλάζει όμως και την ίδια την ροή του χρόνου ο οποίος δεν κυλά με βάση τις σύγχρονες θεωρήσεις της φυσικής ανεξάρτητα από το υποκείμενο και το πλαίσιο (Lee Smolin,Χρόνος, η αναγέννηση) . Η ζωή λοιπόν με όλες τις δυσκολίες υπερτερεί στο  έργο του Τολστόι έναντι του θανάτου. Καθώς βέβαια εκείνος, ο απόλυτος κύριος, αποζητά την αποδοχή του από εμάς, δίνοντας την ευκαιρία να δώσουμε στην ζωή άλλη διάσταση.

Την διττότητα ζωής-θανάτου που η διαπραγμάτευσή της είναι ζωτική, την κάνει ο Φρόυντ στο κορυφαίο  του έργο Πέραν της αρχής της ηδονής. “Η ορμή τείνει να επαναφέρει το σύστημα σε παλαιότερη κατάσταση, στην αδράνεια. Ορμή θα ήταν λοιπόν μια ενύπαρκτη στον ζωντανό οργανισμό πίεση για την αποκατάσταση μιας παλαιότερης κατάστασης, την οποία αυτό το έμβιο όν, υπό την επιρροή εξωτερικών διαταραχών, αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει, ένας είδος οργανικής ελαστικότητας ή, αν προτιμά κανείς, η εκδήλωση της αδράνειας στην οργανική ζωή.Η ορμή φαίνεται ως  συντηρητική έκφραση του έμβιου όντος που δεν το ωθεί προς την εξέλιξη”. Είναι οι ορμές του έρωτα και της αγάπης, της επένδυσης του άλλου που δίνουν  ώθηση.Η άποψη αυτή προσιδιάζει στην έννοια της εμμένειας που αναφέρεται από τον Στέφανο Ροζάνη, του θανάτου ως συνέχεια αλλά και προΰπαρξης της ζωής, όπως αναφέρεται και από τον Δημήτρη Κατάκη στην εισαγωγή του στο έργο των Ιλυα Πριγκοζίν-Ιζαμπέλ Στέντζερς Τάξη μέσα από το χάος: “Στην πορεία από την τάξη στην αταξία παρεμβλήθηκε η ζωή, αυτή η θνητή αρμονία”.

Καθώς οι ασυνείδητες διεργασίες είναι άχρονες, η προσέγγιση στον θάνατο, σε αυτό το άγνωρο και άχρονο επέκεινα, δίνει την ευκαιρία ενός νέου χωροχρονικού ταξιδιού, ενός τινάγματος, μια αναγέννησης, της «ανάστασης», σε μία στιγμή που αποκτά υποκειμενικά απεριόριστη διάρκεια όπως βλέπουμε να συμβαίνει με νοσούντες που σε κάποιο τελικό χρόνο της ασθένειας καταφέρνουν να ζήσουν μια ολόκληρη ζωή που δεν ζούσαν έως τότε βουτηγμένοι στον ναρκισσισμό  και στην αδράνεια.

Η Βέρα Παύλου είναι ψυχαναλύτρια

Κωστής Βελώνης, How to guarantee conditions of contemplation to the older feline
opulation (‘pet sculpture’ series), 2006,  ξύλο, 310 x 165 x 52 εκ., παραχώρηση των Kalfayan Galleries