Ουροβόρος Όφις

Νίνα Παπακωνσταντίνου, Pile of Books 20, 2015-16, αποτύπωμα γραφής σε μαύρο καρμπόν,34 x 34 εκ., παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της γκαλερί Καλφαγιάν 

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΛΤΙΝΟΥ

Οι ρίζες της λογοτεχνίας χάνονται στα βάθη μακρινών προφορικών πολιτισμών. Προφορικός, προφορικότητα. Συχνά ερμηνεύουμε τους όρους καταχρηστικά. Μιλάμε για την προφορικότητα ενός κειμένου, κάθε κείμενο όμως είναι λόγος σμιλεμένος, λόγος γραπτός. Σ’ αυτό νομίζω μας παρασύρει η νοσταλγία μιας διαφορετικής λειτουργίας της γλώσσας −πλέον δραστικής κάποτε− μιας απώλειας ήδη. Η γραφή ως επινόηση της ανθρώπινης σκέψης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τεχνολογία. Μια πήλινη εγχάρακτη πλάκα αποτελεί αναμφισβήτητα τεχνολογικό κατόρθωμα. Κατά την σειρά προόδου την πλάκα διαδέχεται ο πάπυρος κι εκείνον ο Γουτεμβέργιος. Με τον τρόπο αυτό ο προομηρικός ραψωδός, που στο μήκος μιας ζωής μπορούσε να γοητεύσει μερικές μόνο αυλές, διευρύνει το κοινό του απεριόριστα. Κατακτάει επίσης αποφασιστικά την αθανασία του.

Τα άλματα είναι τεράστια και φυσικά το μέσον είναι πάντα το μήνυμα. Οι αλλοιώσεις της προσληπτικότητάς μας – της ευαισθησίας μας τελικά, μπορούν να μετρηθούν μόνο με αυτήν, την σχεδόν εξ αναμνήσεως ανάγκη επιστροφής σε αρχαϊκές μορφές επικοινωνίας. Τώρα η τεχνολογία –κατά τρόπο οξύμωρο− είναι ικανή να καλύψει αυτές τις ανάγκες. Μας οδηγεί σταθερά σε έναν τροπαιοφόρο αναλφάβητο κόσμο, συνεχώς εκτεινόμενο, όπως το σύμπαν, όπου η λογοτεχνία, ως αφήγηση του βίου μας, μπορεί να γίνεται πάλι εξ επαφής. Για την αποφυγή παρανοήσεων πρέπει να διευκρινίσω εδώ ότι δεν αναφέρομαι στις ποικίλες δυνατότητες ηλεκτρονικής αναπαραγωγής ενός γραπτού κειμένου. Η ανατροπή που ευαγγελίζομαι αφορά μια λογοτεχνία εντελώς διάφορη των μέχρι τώρα επιτευγμάτων. Μια λογοτεχνία που αρνείται οριστικά την εγγράμματη διατύπωσή της.

Παλαιότερα, όταν τα βιβλία ήσαν περίπου χειροποίητα, πολλοί συγγραφείς χρησιμοποιούσαν την στάμπα τους. Ένα σήμα κατατεθέν, κατά κάποιον τρόπο. Μια βινιέτα που συνήθως την έβαζαν στην τελευταία σελίδα. Έναν ιππόκαμπο ή μια γοργόνα ή ένα κλαδί κισσού και πάει λέγοντας. Μετά, τη λέξη ΤΕΛΟΣ, καμιά φορά και ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΩ ΘΕΩ ΔΟΞΑ. Αθώες εποχές.

Σκέφτομαι ότι στη δική μου περίπτωση θα επέλεγα τον ουροβόρο όφι. Όχι μόνο γιατί ο κύκλος ως σχήμα διεκδικεί την τελειότητα, αλλά και για τις συμπαραδηλώσεις του: η καμπύλη τροχιά που επιστρέφει στο σημείο αφετηρίας της. Το πρόβλημα βέβαια είναι, δεδομένου ότι ούτε τελευταία ούτε πρώτη σελίδα θα υπάρχει σε αυτό το μη βιβλίο, πού θα τοποθετούσα τη βινιέτα.

Ο Θανάσης Βαλτινός είναι συγγραφέας και ακαδημαϊκός