1917: Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η Ρώσικη Πρωτοπορία

Το αφιέρωμα των «Αναγνώσεων» τώρα και σε βιβλίο

Με 18 εικαστικά έργα του Γκούσταβ Κλούτσις

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα, σελ. 204

Το 1917 συμβολίζει μια κορύφωση της νεωτερικότητας, και ειδικότερα του μοντερνισμού, αλλά ταυτόχρονα κι ένα ευδιάκριτο όριό τους.

Συνοψίζει μια μακρά επαναστατική διαδικασία, από το 1905 έως περίπου το 1930, τόσο στο πεδίο της πολιτικής όσο και σε αυτό της τέχνης, διαδικασία που δεν είχε «αίσια έκβαση», σύμφωνα τουλάχιστον με την κινούσα αντίληψή της, αλλά κατέληξε, από τη μια, στην ακύρωση/διάψευση του πρωτοφανούς πειράματος λυσιτελούς κοινωνικού μετασχηματισμού, και, από την άλλη, στην ακύρωση/διάψευση των επαναστατικών προταγμάτων των καλλιτεχνικών κινημάτων.

Όπως το διατυπώνει ένα από τα κείμενα του βιβλίου, «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι αυτοί, οι επαναστάτες, θέλησαν να αντιμετωπίσουν την άβυσσο που ανοίχτηκε με τη νεοτερικότητα, κάνοντας ένα άλμα από πάνω της, προς το κομμουνιστικό μέλλον. Γι’ αυτούς παραμένει ζωντανό το γνωμικό του Νίτσε, πως άμα κοιτάζεις για πολύ ώρα την άβυσσο, στο τέλος και η άβυσσος θα κοιτάξει εσένα».

Τι απομένει; Απομένει εκείνο ακριβώς που συνόψισε αυτή η διαδικασία, ή αν προτιμάτε η στιγμή της εξέγερσης: τη σύμπτωση, τη συνύπαρξη, των πιο προωθημένων πολιτικών και καλλιτεχνικών προταγμάτων, σε μια μοναδική, εκρηκτική σύνθεση. Αυτό κατά τη γνώμη μας είναι το μείζον γεγονός, που δεν θαμπώνει από καμιά ιστορική αποτίμηση των πολιτικών πεπραγμένων ή των αισθητικών επιτεύξεων.

Γιατί, όπως επισημαίνει ένα άλλο κείμενο του βιβλίου, «Η Οκτωβριανή Ρωσική επανάσταση ήταν ένα καθολικό ιστορικό συμβάν, που δεν περιοριζόταν στην ανατροπή της βάσης  αλλά και σ’ εκείνη του εποικοδομήματος ».

Ο ανά χείρας τόμος δεν έρχεται, και δεν θα μπορούσε, να αναδείξει εκείνο το μείζον γεγονός, σε όλη του την έκταση και τη σημασία του. Αυτό είναι ένα διαρκές και ευρύτερο ζητούμενο. Έρχεται όμως να το επισημάνει, κατ’ αρχήν με τη δομή του ως βιβλίο, καθώς και με κάποια κείμενά του.

Όλα όμως τα κείμενα που περιλαμβάνονται, και εξετάζουν πτυχές αυτού του μείζονος γεγονότος, καθώς και της πρόσληψής του, έχουν, πιστεύουμε, την αίσθηση ότι περί αυτού πρόκειται· για μια μοναδική ιστορική στιγμή, που συνοψίζει μεγάλες, και διαφορετικές, ιστορικές διάρκειες.

Με τον λόγο ενός ακόμη κειμένου του βιβλίου, «Εάν το ζητούμενο της επανάστασης ήταν να οικοδομήσει έναν κόσμο απαλλαγμένο από τα σύμβολα και τις συμβάσεις των αστικών αντιλήψεων, τότε ήταν σαφές ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα νέο αλφάβητο για την αισθητική της καθημερινότητας. Έτσι, η προσήλωση στην φόρμα, η οποία προσέδιδε με τη σειρά της νέο περιεχόμενο, λόγω των ποικίλων δυνατοτήτων της, μπορούσε να προσφέρει άπειρες νέες λύσεις και προτάσεις για τον τρόπο με τον οποίον ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και διαχειρίζεται τη ζωή του. Αποτελούσε, δηλαδή μια πολύ ισχυρή κοινωνική χειρονομία, που από ιδεολογικής πλευράς σηματοδοτούσε την αμφισβήτηση του παλαιού κόσμου, των πεπαλαιωμένων εννοιών και ηθικών αξιών και από αισθητικής πλευράς σταδιακά οδήγησε στην αφαίρεση του προς απεικόνιση αντικειμένου, την κατανόησή του με υπέρλογο τρόπο και, τέλος, την απόλυτη κατάργησή του».

Ο τόμος αποτυπώνει το αφιέρωμα των «Αναγνώσεων» που διήρκεσε έξι εβδομάδες (5 Νοεμβρίου 2017 - 10 Δεκεμβρίου 2017) και είχε τη μορφή επάλληλου διαλόγου, κειμένων διαφορετικής αφετηρίας και στόχευσης.

Θα πρέπει να ευχαριστήσουμε το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για την παραχώρηση της άδειας να χρησιμοποιήσουμε τα εικαστικά έργα του Γκούσταβ Κλούτσις.

ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

(Από τον πρόλογο του βιβλίου)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, ΚΩΣΤΑΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Πρόλογος

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΕΡΤΙΚΑΣ, Με τα μάτια του εχθρού. Ο Καρλ Σμιτ και η Ρώσικη Επανάσταση

ΣΑΡΛ ΜΠΕΤΕΛΕΜ, Ο χαρακτήρας της Οκτωβριανής επανάστασης

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, Οκτωβριανή Επανάσταση και ελληνική λογοτεχνία στο μεσοπόλεμο

Β. Ι. ΛΕΝΙΝ, Το κράτος. Ένα προϊόν του ανειρήνευτου ταξικού ανταγωνισμού

ΣΛΑΒΟΪ ΖΙΖΕΚ, Λένιν 2017. Ανάμνηση, επανάληψη και επεξεργασία

ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΣΑΡΟΦ, Η σαγήνη της Επανάστασης

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΖΑΝΗΣ, Η Οκτωβριανή Επανάσταση σήμερα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΣΚΟΣ, Η Επανάσταση, η Φυσική και ο Boris Hessen

ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ, Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στη Μόσχα

ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, Από το 1917 στο 1989: η ήττα των λέξεων. Μιχάλης Κατσαρός, Βύρων Λεοντάρης

ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ, Η χαμένη επανάσταση

 Β. ΜΑΓΙΑΚΟΒΣΚΙ, Β. ΚΛΕΜΠΝΙΚΟΒ, Δ. ΜΠΟΥΡΛΙΟΥΚ κ.ά., 1912. Ένα Χαστούκι στα Μούτρα του Κοινού Γούστου. Σε όσους διαβάζουν το Νέο το Πρώτο το Αναπάντεχο

ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ (επιμέλεια), ΛEΦ [Νο 1, 1923]. Το πρόγραμμα του ΛΕΦ (Αριστερό Μέτωπο)

ΑΛΚΗΣ ΡΗΓΟΣ, Ρόζα Λούξεμπουργκ. Μια κομμουνιστική κριτική της Επανάστασης του Οκτώβρη

ΑΝΝΑ ΜΑΧΑΙΡΑ, Η σοβιετική οικονομία μεταξύ ιδεολογίας και πραγματισμού

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, Ταξίδι στη Ρωσσία

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ, Οκτωβριανή επανάσταση: για την κατανόηση της «έκβασής» της...

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, Από την Επανάσταση στη «Διακυβέρνηση»

ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΑΔΟΓΙΑΝΝΗ, 1917 και ελληνικός μεσοπόλεμος. Όψεις της αισθητικής αντιπαράθεσης

ΧΟΡΧΕ ΣΕΜΠΡΟΥΝ, Δυο παρελάσεις

ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ, Οι δύο επαναστάσεις του 1917

ΜΑΓΙΑ ΣΤΑΓΚΑΛΗ, Η άλλη πλευρά του εμφυλίου (Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ, Η Λευκή φρουρά)

ΠΕΓΚΥ ΚΟΥΝΕΝΑΚΗ, Το Εξπρές της Μεγάλης Ουτοπίας

ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΝΤΣΑΝΟΓΛΟΥ, Ο κομισάριος Ανατόλι Λουνατσάρσκι και η ισορροπία του ανάμεσα στον Λένιν και την Προλεκούλτ

ΣΠΥΡΟΣ ΜΟΣΧΟΝΑΣ, Ρωσική πρωτοπορία ή σοβιετική τέχνη; Η τέχνη και η Επανάσταση στη μικρή Αθήνα (1917-1940)

ΑΝΝΑ ΚΑΦΕΤΣΗ, Ρωσικός κυβοφουτουρισμός: ένας όρος και η προβληματική του

ΠΕΓΚΥ ΚΟΥΝΕΝΑΚΗ, Οι περιπέτειες της Συλλογής Κωστάκη

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΛΗΣ, Τα ουτοπικά σχέδια του Βλαντίμιρ Τάτλιν

Γκούσταβ Κλούτσις

Ο Γκούσταβ Γκουστάβοβιτς Κλούτσις γεννήθηκε στη Λετονία το 1895 και αφού αποφοίτησε από την Παιδαγωγική Σχολή του Βόλμαρ (1912) σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών στη Ρίγα (1913-1915). Στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα και δούλεψε ως σκηνογράφος στην Πετρούπολη, ενώ από το 1918 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου σπούδασε στα ΣΒΟΜΑΣ και στα ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ (1918-1921). Συνδέθηκε με τους Μαλέβιτς, Γκάμπο και Πέβσνερ και υπήρξε μέλος της ομάδας ΟΥΝΟΒΙΣ και μετέπειτα του ΙΝΧΟΥΚ, περνώντας από τον Σουπρεματισμό στον Κονστρουκτιβισμό. Το 1922 δημιούργησε μια σειρά προπαγανδιστικών κατασκευών για τον εορτασμό της πέμπτης επετείου της Επανάστασης και του Τέταρτου Συνεδρίου της Κομιντέρν. Υπήρξε καλλιτέχνης της πρώτης γραμμής της πρωτοπορίας, παρουσιάζοντας ευρύ φάσμα καλλιτεχνικής παραγωγής, καθώς ασχολήθηκε μεταξύ των άλλων με τη γραφιστική και το σχεδιασμό αφισών, την τυπογραφία, το φωτομοντάζ, τις κατασκευές, την παραγωγή μαζικών φεστιβάλ. Στα χρόνια 1923-1925 εργάστηκε για το περιοδικό ΛΕΦ, ενώ από το 1924 και για μια εξαετία δίδασκε στα ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ, όπου πρότεινε τη δημιουργία του «Εργαστηρίου της Επανάστασης», με σκοπό την εκπαίδευση καλλιτεχνών στην παραγωγή προπαγανδιστικών έργων. Το 1928 συνίδρυσε την ομάδα «Οκτώβρης» και το 1937 συμμετείχε στο σχεδιασμό του Σοβιετικού Περιπτέρου στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού. Συνελήφθη και εκτελέστηκε το 1938.