ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΗΣ ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ
ΣΠΥΡΟΣ ΜΠΡΙΚΟΣ, Ιατρικό παράδοξο, διηγήματα, Εκδόσεις
Μανδραγόρας
Η
Ιλιάδα είναι μια ευχή που δεν εισακούστηκε·
η ιστορία παραμένει σε κατάσταση Τρωικού κύκλου.
Τάκης Σιμώτας, Λοιπός Οπλίτης
Ας μη θεωρηθεί άκαιρο ότι αρχίζω την παρουσίαση του βιβλίου του Σπύρου
Μπρίκου με στίχους ενός εξαιρετικού ποιητή και μάλλον άγνωστου συγγραφέα, του
Τάκη Σιμώτα· έκανα την γνωριμία και των δύο, μέσα από το τυπωμένο χαρτί, σχεδόν
συγχρόνως και τα αισθήματα, πέρα από την λογοτεχνική εκτίμηση του έργου τους,
είναι εκτός από τον θαυμασμό, περίπου τα ίδια: ενδόμυχος φόβος για το αύριο,
δέος μπροστά στην ιστορία, φθόνος για την γνώση τόσων και τόσων μη
προσεγγίσιμων σε μένα, ανάγκη για μια σφαιρική αντιμετώπιση-ανάλυση των
γεγονότων.
Η επιθυμία να ασχοληθώ καταρχήν με το βιβλίο του Σπ. Μπρίκου ξεκίνησε από
την εντύπωση που δημιούργησε η πρωτοτυπία στη σύλληψη και η ευαισθησία του στην
επεξεργασία των ιστορικών γεγονότων. Τα αφηγήματα που περιλαμβάνονται στη
συλλογή Ιατρικό παράδοξο γραμμένα με
σεβασμό στην ιστορία, οδηγούν σ’ ένα παρελθόν που ακόμη ζει στη συλλογική
μνήμη. Αλλά το ιστορικό παρελθόν δεν υπάρχει μόνο στη βιβλιογραφία, ερευνάται
με το ίδιο πάθος που εξιστορείται. Eστιάζοντας στη μάχη της Πρέβεζας τον Σεπτέμβρη του
1944, στοιχεία για την οποία καθώς και την γύρω περιοχή, υπάρχουν στην Ιστορική αναδρομή στο τέλος του βιβλίου,
παρακολουθούμε την πορεία των τότε
ηρώων και συγχρόνως την τύχη όσων επέζησαν, περσόνων εξίσου ή και περισσότερο
τραγικών. Πρόσωπα, ιδιαιτερότητες, χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών
παρατίθενται με ακρίβεια, λογοτεχνική τόλμη και στόχο να παρουσιαστεί μια
αλήθεια προσωπική, όπως διατηρήθηκε μέσα από τη συλλογική μνήμη και την
προφορική μαρτυρία.
Ο παρελθών χρόνος γίνεται παρών μέσα από τη συμμετοχή του αφηγητή·
συμμετοχή η οποία στα περισσότερα κείμενα με αποκλειστικά ιστορικές αναφορές
εγγράφεται στο τέλος του κειμένου ως συμπέρασμα (;), ως διάγνωση (;), της
κατάστασης του ασθενούς. Ποιος είναι
στ’ αλήθεια ο ασθενής; Οι «ασθενείς»
που βιώνουν τον πόλεμο στην χειρότερη μορφή του, εκτελέσεις, ιδεολογικές
συγκρούσεις, εμφύλιο;
Ο Delis Thomαs, κατα
πώς τον εκφωνούσαν οι Ναζί στη λίστα με τους μελλοθάνατους, γλίτωσε από τη
σφαγή. Αλλά έχασε τη λαλιά του. Όταν γύρισε στα Δούβιανα πάνω σ’ ένα θρανίο του
δημοτικού σχολείου έγραψε τη λέξη ΕΑΜ. Δίπλα συμπλήρωσε με κόκκινη μπογιά τον
αριθμό 23. Τόσους εκτέλεσαν οι Γερμανοί εκείνη τη μέρα.
Στα Δούβιανα
( υποτροπή ιλίγγου)
Η μάχη της Πρέβεζας εκτυλίσσονταν
μπροστά στα μάτια του. Η ΕΠΟΝ μεταφερόταν στην Παργινόσκαλα για εκτέλεση. Οι 25
μαχητές της Λευτεριάς οχυρωμένοι στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας δεν
παραδίδονταν. [..]
Έπειτα δεν θυμάται τίποτα. Ξύπνησε σε
ένα δωμάτιο της Παθολογικής Κλινικής. Ίλιγγος περιστροφικού τύπου διέγνωσαν οι
γιατροί με μια επιπόλαιη ματιά...
Ίλιγγος περιστροφικού τύπου
Ο συγγραφέας χωρίζει το βιβλίο σε τρεις ενότητες: κεφαλή, σώμα, άκρα. Τα
κείμενα που περιλαμβάνει κάθε μία απ’ αυτές σχετίζονται με ιατρικές
περιπτώσεις, ασθένειες, τα συμπτώματα των οποίων αναλύονται λεπτομερώς. Αυτό
είναι, κατά τη γνώμη μου, το πιο επικίνδυνο, ως προς το αποτέλεσμα, μέρος του
βιβλίου. Αν όμως ο αναγνώστης δεν αποπροσανατολιστεί και δεν παρασυρθεί από τις
σκληρές εικόνες, οι ιατρικές σημειώσεις θα
τον συνδέσουν με το πραγματικό, το βαθύ περιεχόμενο της αφήγησης, δημιουργώντας
μια ολοκληρωμένη, λειτουργική σχέση ανάμεσα στους νεκρούς και τους εν ζωή
συγχρόνους του. Ζωντανοί, παρόντες, αλλά μήπως ασθενείς; Επαναλαμβάνω συνειδητά
τη λέξη, πιστεύοντας ότι έχω κατανοήσει τη θέση του Σπ. Μπρίκου. Η κληρονομιά
είναι βαριά. Το φορτίο δυσβάσταχτο. Η μεταφορά δεν είναι μόνο λογοτεχνική αλλά
και πραγματική. Η αλληγορία ολοκληρώνεται μέσα από την παρομοίωση - ή
προσομείωση; Ο ύπνος REM «τα βλέφαρα παραμένουν κλειστά, τα μάτια
διαγράφουν πλάγιες ταχείες κινήσεις δεξιά- αριστερά...έχει πλήξει μια πόλη στα όρια της κατάθλιψης της οποίας
τη θεραπεία ανέλαβε ένας διεθνιστής ψυχίατρος..»
Το παράλογο βρίσκει διέξοδο στον συνδυασμό των γεγονότων του παρελθόντος με
την σημερινή βιολογική κατάσταση αλλά και την εσωτερική πορεία των ηρώων. Το
εγχείρημα είναι δύσκολο· το αποτόλμησαν και άλλοι συγγραφείς, με πιο πρόσφατο
παράδειγμα τον Γιάννη Π. Α. Ιωαννίδη[1] με
τρόπο, όσον αφορά σε αυτό ακριβώς το σημείο, διαφορετικό και ίσως πιο απλό. Εδώ
η ιστορική καταγραφή, όχι απλώς ενδιαφέρουσα αλλά γοητευτική, παρασύρει τον
αναγνώστη σ’ ένα σύμπαν μαγικό σαν την σπηλιά
του Κόκκαλη: όμως αυτή η φωλιά-κρυψώνα απαιτεί περισσότερο χώρο. Χώρο τόσο
εξωτερικό (μεγαλύτερη ανάπτυξη των διηγημάτων), όσο και εσωτερικό. Ο πρώτος για
να αναλυθούν τα ιστορικά γεγονότα, ο δεύτερος, περισσότερο απαιτητικός, χώρος-τόπος
του νου, ώστε να λειτουργήσει αφενός ως κοίλο κάτοπτρο των σημερινών πολιτικών,
εγχώριων και διεθνών, αφετέρου ως καθρέφτης στον οποίο ο αναγνώστης θα δει τον
εαυτό του και τον δημιουργό αφηγητή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αναγνώστης που
βασανίζεται με την έννοια του παιδεύεται,
προσλαμβάνει από τα διηγήματα την ουσία η οποία διατηρεί το ενδιαφέρον του
αμείωτο. Η ταύτιση των ασθενειών με την διαστροφή (ναζισμός), του αποτελέσματος
(ήττας ή νίκης) με τις συστημικές αξίες, της ζωής με τη θεραπεία, η σύγκριση
του σημερινού τοπίου, παραδείγματος χάρη της μικρής Πρέσπας στο πολύ ωραίο
κείμενο «66 χρόνια παρά πόδα», με μία από τις πιο τραγικές και
συγκινητικές στιγμές της σύγχρονής μας ιστορίας, αναδεικνύουν αυτό το μικρό
βιβλίο όχι μόνον για την πρωτοτυπία του αλλά και για την τόλμη και σεμνότητα
του νεαρού (γενν. το 1979) συγγραφέα του.
Στο Ιατρικό παράδοξο υπάρχουν αφηγήματα
που πλουτίζουν την ελληνική λογοτεχνία. Σ’ ένα από τα ωραιότερα κείμενα του
βιβλίου με τίτλο «Ένα αίσθημα
υπογλυκαιμίας», ο συγγραφέας που γεννήθηκε και ζει στην Πρέβεζα, αναφέρεται
στον Κώστα Καρυωτάκη. Είναι φανερό ότι η γενέτειρά του τον έχει σημαδέψει. Η
έμπνευσή του αρχίζει και τελειώνει σ’ αυτήν, αλλά όχι από άποψη αρνητική και με
έννοια στενόκαρδη – στ’ αλήθεια, πόσοι δε θα θέλαμε να έχουμε έναν τόπο ως
σημείο αναφοράς! Η Πρέβεζα είναι μια μάνα που στέλνει απλόχερα το μάννα της
δημιουργίας. Δεν είναι μόνον τα ξεχασμένα ιστορικά γεγονότα (που ο χρόνος δεν
τολμά να θάψει), τα οποία έτσι όπως εμφανίζονται «ξαφνικά» υπενθυμίζουν μέσα
από μια διήγηση άμεση και μαζί πρωτότυπη τι μπορεί να πετύχει ο Άνθρωπος ως
αγωνιστής – και το αντίστροφο. Είναι και ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα
αφηγήματα τολμούν να συνδυάσουν την επαγγελματική-επιστημονική ιδιότητα του
συγγραφέα τους (ο Σπ. Μπρίκος είναι γιατρός ) με την πιστή καταγραφή και
αποτίμηση της ιστορίας και το λογοτεχνικά παράλογο.
Ιχνηλατώντας τον τόπο του ο πρωτοεμφανιζόμενος
στην πεζογραφία δημιουργός προσφέρει στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία αυτό που
της λείπει: την ποιητική καταγραφή όσων ο ίδιος αφουγκράστηκε στην καρδιά Σπηλιά, και του δράματος των ηρώων του ως διαχρονικό μύθο.
[1] Γιάννη Π. Α. Ιωαννίδη, Τοκάτα για την κόρη με το καμένο πρόσωπο, Κέδρος, 2012
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου