Ο «ελευθέριος» στρατηγός Ροζαρόλ

Ένας ξεχασμένος φιλέλληνας

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Λόρδος Μπάυρον

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Στην κατ’ έτος επαναλαμβανόμενη μεγαλόστομη ρητορεία τις μέρες της επετείου της Επανάστασης του ’21 υποβαθμίζεται η διεθνής της διάσταση η οποία και δημιούργησε ένα τεράστιο ρεύμα φιλελληνισμού. Ένα ρεύμα το οποίο επιχειρείται να αποδοθεί μονοδιάστατα στον τότε ρομαντισμό κάποιων προσωπικών ευαισθησιών ή αδιεξόδων, την αρχαιολατρία ή τον τυχοδιωκτισμό κάποιων άλλων. Δεν είναι τυχαία άλλωστε η δευτερεύουσα σημασία που του αποδίδεται στους επίσημους γιορτασμούς, κρατικούς και σχολικούς. Αν εξαιρέσουμε άλλωστε τον Λόρδο Μπάυρον, άντε και τον Σανταρόζα –λόγω ίσως και της ονομασίας ενός δρόμου στο κέντρο της Αθήνας– ελάχιστα γνωρίζουμε για τους εκατοντάδες εθελοντές που ήρθαν και πολέμησαν, και κάποιοι έπεσαν για την ελληνική επανάσταση, για τις επιτροπές αλληλεγγύης που συγκροτήθηκαν σε όλο τον κόσμο με συμμετοχή προσωπικοτήτων διεθνούς κύρους.

Πολύ περισσότερο, ελάχιστα γνωρίζουμε για το γεγονός πως η ελληνική επανάσταση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο επαναστατικό κύμα, που ως απάντηση στην παλινόρθωση των παλιών βασιλικών καθεστώτων και την επιβολή της Ιερής Συμμαχίας συγκλόνισε την ίδια εποχή την Ισπανία, την Νάπολη και όλη την Λατινική Αμερική. Ότι όλα αυτά τα επαναστατικά κινήματα ήταν αποτέλεσμα των ιδεών της μεγάλης εκείνης αστικής επανάστασης του 1789, που σήμανε το τέλος του παλιού κόσμου, την έναρξη της εποχής της νεωτερικότητας, που καμιά ήττα στο Βατερλό και καμιά παλινόρθωση δεν μπορούσε να ανακόψει την δυναμική των ιδεών της. Αυτών των αξιακών προταγμάτων ήταν παιδιά τα επαναστατικά κινήματα όλου του 19^ου αιώνα. Κι ανάμεσά τους η ελληνική επαναστατική έκρηξη νεανικού θράσους και φαντασίας, η οποία συγκλόνισε κάθε προοδευτική σκέψη, λειτουργώντας, όπως γράφει ο Hobwbawn, ως «ο εμπνευστής του διεθνούς φιλελευθερισμού» παίζοντας καταλυτικό ρόλο στην «ανασυγκρότηση της Ευρωπαϊκής αριστεράς των ετών του 1820, ένα ρόλο ανάλογο με εκείνον που επρόκειτο να παίξει προς το τέλος των ετών του 1930 η υποστήριξη στην Ισπανική Επανάσταση».

Ακριβώς σ’ αυτόν τον καταλυτικό ρόλο εντάσσεται το φαινόμενο που ονομάστηκε φιλελληνισμός. Πρόκειται δηλαδή για ένα διεθνές κίνημα, ριζικών ελευθεριακών προσδοκιών και οραμάτων Δημοκρατίας,, στο οποίο ο κλασικισμός, ο ρομαντισμός, ο οριενταλισμός και τα προτάγματα της Γαλλικής Επανάστασης, δημιουργούσαν ένα ανεπανάληπτο κράμα χωρίς προηγούμενο, «αναζήτησης ολόψυχα της χώρας των Ελλήνων…» όπως τελειώνει ο Γκαίτε τη δική του παραλλαγή της «Ιφιγένειας εν Αυλίδι».

Αυτό ο κοινωνικό και πολιτικό πρόταγμα-όραμα λειτούργησε ως συνειδησιακός καταλύτης ανάμεσα σε χιλιάδες άνδρες και γυναίκες όλων των τάξεων, παντού του κόσμου: από την Καλκούτα, όπου Ινδοί, Άγγλοι και Κινέζοι συγκροτούν φιλελληνικό Κομιτάτο, τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, την επαναστατημένη Λατινική Αμερική, όπως και στις βαλκανικές χώρες, όπου εθελοντές από την Βουλγαρία την Σερβία το Μαυροβούνιο, ακόμη και την Τουρκία –ναι την Τουρκία–, συμμετέχουν ενεργά στην επανάσταση.

Αυτού του επαναστατικού ρεύματος χαρακτηριστικό τέκνο και ο Ναπολιτάνος καρμπονάρος «ελευθέριος στρατηγός» –όπως ο ίδιος υπογράφει τα κείμενά του–, βαρόνος Γκιουζέπ Μαρία Ροζαρόλ-Σκόρτζα, που έφτασε μαζί με τους πέντε γιους του στην Ελλάδα, σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη ώρα για την Επανάσταση, το 1825, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην οργάνωση σε τακτικό στρατό και ιππικό των ένοπλων επαναστατών. Πρόκειται για ένα πρόσωπο με μεγάλη στρατιωτική πείρα και είναι κρίμα που στις ιστορίες της επανάστασης αναφέρετε μόνο σε εκείνη του Κόκκινου, και ως όνομα χωρίς κανένα άλλο στοιχείο στην αντίστοιχη του Βουρνά.

Και όμως, όπως μας πληροφορεί ο Σταματόπουλος στο πολύτιμο τετράτομο έργο Ο εσωτερικός αγώνας: πριν και κατά την επανάσταση του 1821 –από το οποίο αντλούμε τα στοιχεία που ακολουθούν– πρόκειται για έναν στρατιωτικό με μεγάλο κύρος, που από τα 18 του εντάχθηκε και πολέμησε στο στρατό του Ναπολέοντα και έφτασε, όταν ο Μυρά ορίστηκε από τον Αυτοκράτορα βασιλιάς της πατρίδας του, στο βαθμό του στρατηγού διοικητή Μεραρχίας και σε γενικό «Διδάσκαλο του Στρατού». Το 1808 βρέθηκε στα γαλλοκρατούμενα τότε Επτάνησα, ως διοικητής της Ζακύνθου, όπου και γνωρίστηκε με τους καταφυγόντες στο νησί έλληνες αγωνιστές και ιδιαίτερα με τον Κολοκοτρώνη με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία.

Μετά την πτώση του Ναπολέοντα έφυγε για την Σικελία, όπου δεν έπαψε να αναμιγνύεται σε κάθε επαναστατική κίνηση και πήρε ενεργό μέρος στην αποτυχημένη εξέγερση εναντίον των Βουρβόνων που είχαν επανέλθει στη βασιλεία της Νάπολης. Η Ιερή Συμμαχία τον αποκήρυξε και του απαγόρευσε την παραμονή σε ευρωπαϊκό έδαφος. «Απέκρουσε», σημειώνει ο Καμπούρογλου, «μετ’  αγανακτήσεως…» τις δελεαστικές προτάσεις –που είχαν δεχθεί πολλοί συμπολεμιστές του της στρατιάς του Ναπολέοντα– να υπηρετήσει στο στρατό του Ιμπραήμ, μια και είχε τάξει «να προσφέρει το αίμα του προς κατακρήμνησιν του θρόνου των τυράννων». Κυνηγημένος, κατέφυγε με την οικογένειά του στην Ζάκυνθο «ευρών άσυλον την σιωπηράν συγκατανεύσει των Αγγλικών αρχών…» . Η «Επιτροπή Ζακύνθου», εκτιμώντας τις ικανότητές του και τη διάθεσή του, έγραψε επανειλημμένα στην προσωρινή Κυβέρνηση των Κουντουριώτη-Μαυροκορδάτου να τον καλέσει να αναλάβει ως «Γενικός Διδάσκαλος των Ελληνικών Στρατευμάτων», να τον πολιτογραφήσει και να μην τον παραδώσει «εις οιανδήποτε ξένην ζήτησιν» και να του χορηγήσει μια μικρή βοήθεια 2000 τάλληρων, τα οποία προθυμοποιούνταν να τα δώσει μάλιστα η ίδια, για να συντηρήσει την οικογένειά του. Η Κυβέρνηση, φοβούμενη ότι η παρουσία του θα ενίσχυε τους αντιπάλους της στρατιωτικούς και ειδικά τον Κολοκοτρώνη, αγνοεί αυτές τις προτάσεις.

Δεν πρόκειται να αναφερθούμε, λόγω χώρου, στην αλληλογραφία του και την καταλυτική της επίδραση ανάμεσα στους «εν τω αιγυπτιακό στρατεύματι Ευρωπαίοι όλοι εν γένει φοβούνται περισσότερον σε μόνον, παρά όλους μαζί τους Έλληνας» όπως του γράφει ο επικεφαλής του πυροβολικού του Ιμπραήμ Ρωμέι ο οποίος και τον πληροφορεί για τις κινήσεις του Ιμπραήμ. Ούτε στην ευρύτερη δράση του εναντίον των εστεμμένων βασιλέων της Ευρώπης, καθώς και την εξαγρίωσή του εναντίον του «Ψηφίσματος Υποτέλειας» της Ελλάδος στην Αγγλία, που οδήγησε την αγγλική διοίκηση να σχεδιάζει την απέλασή του από την Ζάκυνθο και τελικά την «αυτοβούλως και άνευ όρων» άφιξή του μαζί με τα παιδιά του στην Γαστούνη και από εκεί, μετά από περιπέτειες, τελικά στο Ανάπλι, όπου τον φιλοξένησε μαζί με τα παιδιά του ο Γενναίος Κολοκοτρώνης. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε τώρα να τον χρησιμοποιήσει για εκγύμναση ιππικού, ενώ του χορήγησε και τα απαραίτητα για τη συντήρησή του. Ο Ροζαρόλ άρχισε με ενθουσιασμό την εκπαίδευση ενός τμήματος του στρατού, με «τρόπον ελκυστικόν και εσυμμορφούτο με τους Έλληνας και τας περιστάσεις ευκόλως και καθώς εφάνη δεν είχε κρυμμένον δόλον» όπως γράφει ο Φωτάκος, αλλά δυστυχώς προσβλήθηκε από επιδημία τύφου και πέθανε στις 2 Δεκεμβρίου 1825. Δεν θα αναφερθούμε επίσης στις τελευταίες του ώρες, την ιδιότυπη τελετή αποχωρισμού από τα παιδιά του και την κηδεία του που έγινε με όλες τις τιμές, αξίζει να σημειώσουμε όμως τη χαρά για αυτό του Μαυροκορδάτου, όπως την ανήγγειλε στον Κουντουριώτη: «ο Ροζαρόλ απέθανε σήμερον και μαζή μ’ αυτόν απέθανον και τα διάφορα Πελοποννησιακά σχέδια περί τακτικού, το οποίον ήθελον να χρησιμεύση εις τα μερικά των συμφέροντα».

Κλείνουμε αυτή τη σύντομη αναφορά σε τούτον τον ξεχασμένο φιλέλληνα με ένα απόσπασμα επιστολής του στον Κολοκοτρώνη, μεταφρασμένη με την ιδιότυπη αρχαϊζουσα των γραμματικών της εποχής:

«Παλαιέ μου αδελφέ των αρμάτων … Η Παλαιά αγάπη ήτις μοι ετρέφετο από την εξοχότητά σου, από τον γενναίον ανεψιόν σου Νικήταν και άλλους πολλούς κατά τα όπλα γενναίους αδελφούς μας και η ιερά αιτία της Ελληνικής ελευθερίας … όπου κατά των αδίκων και άπιστων βαρβάρων διαφεντεύεις, είναι αι αιτίαι όπου … ήλθον εις τα ιερά ταύτα χώματα δια να … πολεμήσω θεωρητικώς τε και πρακτικώς κατά των εχθρών σας. Ελπίζω ότι θέλεις επαινέσει ταύτην μου την απόφασιν ήτις δεν αποβλέπει εις άλλο ειμή εις την ελευθερίαν της Πατρίδος σας…

Ταύτην την ευκαιρίαν έκλεξα διά να σας ανανεώσω της παλαιάς φιλίας μας τας ιδέας, με την οποίαν εκ καρδίας σε ασπάζομαι

 Εν Γαστούνη τη 22 Σεπτεμβρίου 1825

Ο παλαιός των αρμάτων Αδερφός και φίλος σου

ελευθέριος στρατηγός Ροζαρόλ- Σκόρτζα»