Η γη δεν είναι πράγμα αλλά κοινωνική σχέση

ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΓΟΛΕΜΗ

Polonaruwa II, 1996, ακρυλικό χρώμα σε γαλβανιζέ πλέγμα & ανοξείδωτη σίτα, 62 x 43 x 77 εκ. 

ΚΩΣΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΣ, Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης, εκδόσεις ΚΨΜ, σελ. 168

Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ο συγγραφέας του, γκραμσιανός, μαρξιστής γεωγράφος, Κωστής Χατζημιχάλης, εξομολογείται ότι άρχισε τη συγγραφή του, το φθινόπωρο του 2013, «οργισμένος για όσα συνέβαιναν σε τόπους οικείους και αγαπητούς, σε όλη την Ελλάδα». Προκειμένου να είναι πολιτικά χρήσιμος εδώ και τώρα, προτίμησε, όπως ο ίδιος πάλι γράφει, να προχωρήσει σε μια κριτική καταγραφή και ερμηνεία της συγκυρίας και όχι στη συγγραφή μιας επιστημονικής μονογραφίας. Η απόφασή του αυτή, καθώς και ο περιορισμένος χρόνος στον οποίο ολοκλήρωσε το πόνημά του-τα στοιχεία που περιέχει φτάνουν μέχρι τον Αύγουστο του 2014-μου έφερε στο νου ένα ανάλογο συγγραφικό εγχείρημα του παρελθόντος. συγγραφής ενός βιβλίου παράλληλα ή λίγο μετά από την εξέλιξη κάποιων σημαντικών γεγονότων. Πρόκειται για το βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά Η κρίση των δικτατοριών, που κυκλοφόρησε το 1975, λιγότερο από ένα χρόνο μετά την πτώση των δικτατορικών καθεστώτων της Νότιας Ευρώπης.

Έχουμε, λοιπόν, να κάνουμε με ένα βιβλίο «τέκνο της ανάγκης κι ώριμο τέκνο της οργής» που στο κέντρο του έχει την υφαρπαγή γης στην Ελλάδα των μνημονίων από το μεγάλο ξένο και ελληνικό κεφάλαιο, γραμμένο με την γνωστή μεθοδικότητα και το έλλογο πάθος του συγγραφέα του. Η τεκμηρίωσή του είναι εντυπωσιακή, με δεδομένο και το μικρό χρονικό διάστημα συγγραφής του, ενώ οι πρωτότυποι χάρτες που περιέχει, ορισμένοι παραγωγής Χατζημιχάλη, βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας. Τέλος, η τολμηρή απόφαση του συγγραφέα να κοσμήσει το εξώφυλλο του βιβλίου μια γελοιογραφία του γνωστού σκιτσογράφου Γιάννη Καλαϊτζή επιβεβαιώνει την διαπίστωση ότι οι οργανικοί διανοούμενοι της Αριστεράς μπορούν να είναι και αντισυμβατικοί.

Η μεγάλη συμβολή του Χατζημιχάλη είναι η εξέταση της υφαρπαγής γης στην μνημονιακή Ελλάδα στο πλαίσιο της γενικότερης τάσης να επενδύεται στη γη -η οποία, κατά τον Χατζημιχάλη, δεν είναι πράγμα αλλά κοινωνική σχέση- ένα μεγάλος μέρος των παγκόσμιων πλεονασμάτων ρευστότητας, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της μεγάλης κρίσης του 2008. Τις επενδύσεις αυτές πραγματοποιούν μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, αγροβιομηχανικές επιχειρήσεις, τράπεζες, hedge funds και συνταξιοδοτικά ταμεία διαφόρων χωρών, όχι μόνο του αναπτυγμένου Βορρά αλλά και της Κίνας και της Ινδίας.

Η προαναφερθείσα παγκόσμια τάση του σύγχρονου χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού εμφανίζεται με διαφορετικούς τρόπους στους επιμέρους κοινωνικούς σχηματισμούς. Για μια ακόμα φορά, ο Χατζημιχάλης διατυπώνει την άποψη που εκφράζει στον δημόσιο χώρο με το λόγο και τα γραπτά του τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980: δεν υπάρχει ένας καπιταλισμός, αλλά πολλοί.

Στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, η δυνατότητα μαζικής υφαρπαγής γης συνδέεται άμεσα με ρητές υποχρεώσεις των μνημονίων αλλά και έμμεσα με τις πολιτικές που έχουν επιβληθεί στη χώρα, με πρόσχημα την ανάγκη αντιμετώπισης του υψηλού δημόσιου χρέους, και συνοδεύονται από τον εκβιασμό ότι σε περίπτωση μη εφαρμογής τους η Ελλάδα δεν έχει θέση στην ευρωζώνη, ενδεχομένως και στην ΕΕ.

Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η υφαρπαγή γης όχι μόνο δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα, αλλά ούτε είναι ένα νέο φαινόμενο που εμφανίστηκε ξαφνικά στη χώρα μας. Συνιστά διαχρονικό γνώρισμα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, ήδη από τη δεκαετία του 1950, που έλαβε μεγάλες διαστάσεις στην περίοδο του εκσυγχρονισμού με την κατασκευή της Αττικής Οδού και του αεροδρομίου των Σπάτων, τα περιβόητα ΣΔΙΤ και τις επενδύσεις στη γη για λόγους «ολυμπιακού συμφέροντος». Ας μου επιτραπεί εδώ να προσθέσω την κατασκευή ή την επέκταση γηπέδων από τους ιδιοκτήτες των μεγάλων ποδοσφαιρικών εταιρειών.

Παρά ταύτα, τα μνημόνια τέμνουν πράγματι την ιστορική συνέχεια των υφαρπαγών δημόσιας γης στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, λόγω του βίαιου και σε μεγάλη κλίμακα χαρακτήρα τους. Η ομολογημένη προσπάθεια των τροϊκανών ήταν, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, η «ομαλοποίηση» της ελληνικής «εξαίρεσης» με την αύξηση, σε ελάχιστο χρόνο, της «κινητικότητας» των αξιών γης σε επίπεδο ανάλογο αυτού της υπόλοιπης Ευρώπης.

Με το βιβλίο του, ο Χατζημιχάλης θέλει να προσ-γειώσει τη ριζοσπαστική Αριστερά στον υπαρκτό καπιταλισμό της εποχής μας. Η φιλοδοξία του δεν είναι βέβαια να την μετατρέψει σε μια συστημική Κεντροαριστερά, αλλά να συμβάλει στην ένταξη στις αναλύσεις της, τη σημασία της γης και της γαιοπροσόδου.

Ο στόχος του κοινωνικού μετασχηματισμού οφείλει, κατά τον συγγραφέα, να περιλαμβάνει, ως βασικό και όχι δευτερεύον πρόταγμα, την μετατροπή της δημόσιας-κρατικής γης σε κοινή, σε ένα κοινό αγαθό που θα ανήκει στους πολίτες και θα χρησιμοποιείται ελεύθερα από αυτούς. Σαν να μου φαίνεται ότι εδώ ο Χατζημιχάλης αναφέρεται στον κομμουνιστικό ορίζοντα.

Η επίτευξη αυτού του στόχου, όμως, δεν μετατίθεται στην περίοδο μετά την πολυπόθητη «μεγάλη νύχτα» της ανατροπής, του παρόντος συστήματος. Ως γεωγράφος του δημοκρατικού δρόμου για την κοινωνική απελευθέρωση, ο συγγραφέας θεωρεί ότι το επιθυμητό μέλλον ενυπάρχει στις εδώ και τώρα αντιστάσεις των κινημάτων ενάντια στην υφαρπαγή γης, τις οποίες οφείλει να στηρίζει η πολιτική Αριστερά σεβόμενη την αυτονομία τους, αλλά και στην προσπάθεια αλλαγής των θεσμικών ρυθμίσεων για τη προστασία της δημόσιας γης.

Εδώ δεν υπάρχει έδαφος για ιδεολογικές εκπτώσεις και λαϊκισμούς που, στη πράξη, υπονομεύουν το αριστερό πολιτικό σχέδιο. Προσυπογράφω με ενθουσιασμό την άποψη του συγγραφέα ότι η έμφαση που δίνει η Αριστερά στην πάλη κατά της μνημονιακής μακρο-υφαρπαγής του μεγάλου κεφαλαίου (που, όπως αναφέρει ο Χατζημιχάλης, αναφερόμενος σε συγκεκριμένες επενδύσεις που διεκδικούν τμήματα της ελληνικής γης, είναι ευρωπαϊκό, ρωσικό, κινεζικό, καναδικό, ισραηλινό, αλλά και ελληνικό), δεν σημαίνει ότι ανέχεται την μικρο-υφαρπαγή της καταπάτησης των παράκτιων τοπίων και των τραπεζοκαθισμάτων στους δρόμους. Ελπίζω ότι οι άρχοντες και οι αρχόντισσες της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκηση που ανήκουν στην Αριστερά υιοθετούν αυτή τη θέση. Το ίδιο, ισχύει και για τα κόμματα της Αριστεράς κατά τη χάραξη της στρατηγικής των κοινωνικών συμμαχιών.

 Όπως ανέφερα στην αρχή, το βιβλίο Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2014, πριν από τις εκλογές της 25^ης Ιανουαρίου, τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και τον σχηματισμό της κυβέρνησης Τσίπρα. Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα κατάσταση, ιδιαίτερα μετά τον επώδυνο συμβιβασμό του μεταβατικού προγράμματος που συμφωνήθηκε στο Eurogroup της 22ας Φεβρουαρίου, στον οποίο οδήγησε ο δυσμενής συσχετισμός δυνάμεων στην Ευρώπη.

Το πρόγραμμα αυτό, που οριστικοποιήθηκε λίγες μέρες αργότερα με τη λίστα Βαρουφάκη, περιέχει συγκεκριμένες-καθόλου ευχάριστες- αποφάσεις για την τύχη των ιδιωτικοποιήσεων της δημόσιας γης. Υποστηρίζω ότι οι προαναφερθείσες προτάσεις του Χατζημιχάλη, είναι σήμερα ακόμα περισσότερο επίκαιρες από τότε που τις διατύπωσε στο βιβλίο του.

Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση ότι η παρούσα κατάσταση είναι εξαιρετικά αβέβαιη και, πλην απροόπτου, αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει μέχρι τις οριστικές (;) διευθετήσεις του Ιουνίου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι δανειστές θεωρούν ότι η κυβέρνηση δεσμεύτηκε ότι πως δεν θα θίξει εκείνες τις ιδιωτικοποιήσεις δημόσιας γης που έχουν ήδη ολοκληρωθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη. Επανεξετάζοντας ορισμένες από αυτές τις συμβάσεις, η κυβέρνηση φαίνεται να προσπαθεί να κερδίσει χρόνο μέχρι το καλοκαίρι οπότε φαντάζομαι ότι θα γίνει η μεγάλη σύγκρουση.

Ανεξάρτητα από τις εξελίξεις σε επίπεδο διαπραγματεύεων, οι αριστερές και οι αριστεροί, συμπεριλαμβανομένων των μελών αλλά και της διεύθυνσης του ΣΥΡΙΖΑ-στο πλαίσιο του διαχωρισμού του από την κυβέρνηση-οφείλουν να στηρίξουν και να ενισχύσουν τα κινήματα υπεράσπισης της δημόσιας γης από την καπιταλιστική υφαρπαγή-στα οποία πρωτεύουσα θέση έχουν τα κινήματα για τις Σκουριές και το Ελληνικό. Να κάνουν δηλαδή ακριβώς αυτό που προτείνει ο Κωστής Χατζημιχάλης στο εξαιρετικό βιβλίο του.

Ο Χάρης Γολέμης είναι διευθυντής του Ιντσιτούτου Νίκος Πουλαντζάς