23/11/13

Οι άνθρωποι

ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΒΟΥΛΕΛΗ

Από τη δράση των FYTA Bianella, στην 4η Μπιενάλε της Αθήνας, με τίτλο AGORA,
που πραγματοποιείται στο Χρηματιστήριο της οδού Σοφοκλέους, έως την 1η Δεκέμβρη

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ, Παράπλευρες καθημερινές απώλειες. Μικρά κείμενα, Εκδόσεις των Συναδέλφων, σελ. 72

Σπεύδω να διευκρινίσω ότι δεν είμαι κριτικός λογοτεχνίας -ούτε με τη στενή ούτε με την ευρεία έννοια- οπότε η παρέμβασή μου θα περιοριστεί σε ορισμένες σκέψεις που μου προκάλεσαν αυτά τα εξαιρετικά «μικρά κείμενα» και ίσως σε ορισμένες διαπιστώσεις και εκτιμήσεις γύρω από τα μικρά κείμενα του Π.Κ. και την απήχησή τους.
Περνώντας τώρα στο βιβλίο θα ήθελα να σταθώ στα πρώτα μικρά κείμενα, αρκετά από αυτά «ποιητικότροπα», όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας τους, τα οποία κατά τη γνώμη μου είναι δείγματα εξαιρετικής ποιητικής δημιουργίας, έστω και αν δεν παρουσιάζονται με τη γνωστή ποιητική φόρμα. Έρωτας, απώλεια, συμφιλίωση με τον θάνατο, αυτοσαρκασμός, γλυκιά νοσταλγία, συνειδητοποίηση της ματαιότητας, αυτή η πρώτη ενότητα αναδεικνύει μια τρυφερή ματιά στο παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα μας ξαφνιάζει με ένα απότομο πέρασμα από το προσωπικό, από το ιδιωτικό στο δημόσιο, στο ευρύτερο. Λαθρομετανάστης ήμουν κι εγώ στη ζωή μου, χωρίς χαρτιά και άδεια παραμονής. Και στην πρώτη σκούπα με απέλασες. Και μου έρχεται να χωθώ σε αυτό το πολύχρωμο πλήθος και να τους πω «Πάρτε με μαζί σας. Είμαι δικός σας».

Στους «ξεχασμένους», τη δεύτερη ενότητα, ο Π.Κ. αγγίζει τα βαθιά τραύματα της πρόσφατης ιστορίας μας. Η προσφορά, η θυσία, η λήθη, αυτοί που γράφουν ιστορία, οι άγνωστοι, χωρίς καμιά αναγνώριση, ή με αναγνώριση στο χαρτί. Εδώ είναι αμείλικτη η κριτική σε αυτούς που αδικούν στο όνομα του σωστού, της τάξης και του νόμου. Δεν ζητάς δικαιοσύνη από αυτούς, γράφει ο Π.Κ.
Στην ενότητα αυτή υπάρχουν μερικά συγκλονιστικά μικρά κείμενα, όπως «Οι εκτελεσμένοι» και «Τα βήματα των εκτελεσμένων». Ο συγγραφέας δεν θεωρεί μάταιο τον αγώνα τους - κάθε άλλο. Στο σημείο αυτό θέλω να παρεμβάλω μια προσωπική παρατήρηση. Συμμερίζομαι απολύτως τη θέση του ότι οι εκτελεσμένοι πίστεψαν σε ορισμένες ιδέες και γι' αυτό θυσιάστηκαν. Αυτό το κομμάτι της γενιάς -της σπουδαίας γενιάς- που λείπει από τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, αυτοί που χάθηκαν μαζικά από το 1940 ως το 1955 στον ανθό της νιότης τους, αναπληρώθηκαν αργότερα απ' ό,τι ...απέμεινε -το λέω σχηματικά- με σοβαρές συνέπειες στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία μας.
Ο συγγραφέας δίνει με λιτό τρόπο το μεγαλείο των απλών ανθρώπων που ξεπερνούν τον εαυτό τους όταν κάτι σημαντικό συμβαίνει γύρω τους. Εμείς οι εκτελεσμένοι δεν ξεκινήσαμε τυχαία, γράφει. Αυτό που θέλαμε ξεπερνούσε τη θνητή ζωή μας. Και αποφασίσαμε να την ορίσουμε μέχρι το τέλος. Τι θα μπορούσαν να μας κάνουν; Μια ζωή μονάχα θα μας έπαιρναν. Είχαμε ζήσει χίλιες...
Η κριτική ματιά απλώνεται ευρύτερα στην επόμενη ενότητα, «Οι άνθρωποι». Εδώ ο συγγραφέας δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε στην Αριστερά, ούτε στους αριστερούς, και αυτούς που προτίμησαν τα κόμματα εξουσίας και αυτούς που «έμειναν σταθεροί στις ιδέες τους». Κάποιος τρόπος, ένα ύφος, μερικές λέξεις θυμίζουν Καβάφη, ή Καρυωτάκη, ίσως και τους νεότερους που αποκλήθηκαν, λαθεμένα κατά τη γνώμη μου, «ποιητές της ήττας», δηλ. Πατρίκιο, Αναγνωστάκη, Κουλουφάκο. Ο Π. Κοροβέσης εκθέτει εδώ μια ευρύτατη κλίμακα, ένα μεγάλο φάσμα περιπτώσεων που του δίνουν την ευκαιρία να βυθίσει βαθιά το νυστέρι της κριτικής, της αυτοκριτικής, της ειρωνείας και του σαρκασμού. Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; Και οι αριστεροί άνθρωποι είναι. Όπως οι άλλοι.
Στόχος του η αλλοτρίωση, η αποξένωση, η παραίτηση, η υποκρισία, η αποχαύνωση από την τηλεόραση. Αποκορύφωμα «Ο γείτονας», που συνοψίζει μέσα σε οκτώ αράδες ένα τεράστιο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής στις πολυκατοικίες μιας άξενης, μιας αφιλόξενης πόλης. Θα μπορούσε να είναι ένα μεγάλο διήγημα ή ένα μυθιστόρημα.
Με τον γείτονα τα πάω καλά στην επιθετική εποχή που ζούμε. Ακούω το καζανάκι του και αυτός το δικό μου. Με ξυπνάει με το ροχαλητό του, όπως τον ξυπνάω κι εγώ με το δικό μου. Ακούω τα κλειδιά του όταν ανοίγει την πόρτα του και αυτός τα δικά μου. Χαιρετιζόμαστε ευγενικά όταν βρεθούμε μπροστά στο θυρωρείο κατεβάζοντας τα σκουπίδια. Καμιά φορά συναντιόμαστε στο σούπερ μάρκετ της γειτονιάς ψάχνοντας με φανατισμό τις προσφορές. «Ακρίβεια, ε;» μου λέει. Και του απαντώ. «Ναι, μεγάλη ακρίβεια» και συμφωνούμε με την πρώτη.
Ίσως πρέπει να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στα ιστορικά μικρά κείμενα του Περικλή που καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα από τις υπόλοιπες ενότητες. Ο ίδιος εξηγεί στον πρόλογό του πώς προέκυψαν μέσα από τα διαβάσματά του και κυρίως μέσα από την ανάγκη ενημέρωσής του, για να γράφει στην Ελευθεροτυπία και την Εποχή. Εδώ έχουμε έναν συνδυασμό ιστορικών στοιχείων με εύστοχες παρατηρήσεις και συμπεράσματα που διανθίζουν τις ιστορίες του Περικλή με παραδείγματα από τη διεθνή πραγματικότητα. Γίνεται έτσι ένας «παραμυθάς» όπως λέγανε τον παλιό καλό καιρό, αλλά με αληθινές ιστορίες ή μάλλον ένας ιστορικο-φιλόσοφος -όπως λέγαμε ιατροφιλόσοφος- που στοχάζεται για τον κόσμο, χωρίς να περιορίζεται στον στενό, τοπικό ορίζοντά του, αλλά διευρύνοντας τη ματιά του σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Διαβάζοντας τις Παράπλευρες καθημερινές απώλειες προσπαθούσα να συγκεντρώσω τους λόγους για τους οποίους μου άρεσαν αυτά τα μικρά κείμενα, με συγκινούσαν, μου θύμιζαν δικές μου στιγμές, εμπειρίες, αλλά κυρίως ταυτίζονταν με δικές μου διαπιστώσεις, απόψεις - και πιστεύω και πολλών άλλων ανθρώπων, ίσως όχι μόνο της γενιάς μας. Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο Π.Κ. συμπυκνώνει στα κείμενά του -τολμώ να πω όχι μόνο σ' αυτά- με τρόπο δημιουργικό, με τέχνη δηλαδή, ιδέες, απόψεις και αντιλήψεις με τις οποίες νιώθει οικείος, αν όχι ταυτίζεται, ένας ολόκληρος κόσμος. Της Αριστεράς, αλλά και ευρύτερα. Θα εξηγήσω τη σκέψη μου με δυο λόγια.
Ο κόσμος της Αριστεράς, οι προοδευτικοί άνθρωποι σε αυτόν τον τόπο, έχουν ζήσει πολλά, έχουν περάσει πολλά, έχουν διαψευστεί πολλές φορές, ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται σήμερα, τι πιστεύουν ή τι ψηφίζουν. Μέσα απ' αυτές τις συγκλονιστικές εμπειρίες: πόλεμο, κατοχή, Δεκέμβρη, εμφύλιο, φυλακές, εξορίες, εκτελέσεις, τρομοκρατία, ημιπαρανομία, νομιμότητα, δημοκρατική διεκδίκηση και επιτυχία, κινήματα 114 και 15% , Κυπριακό, Ιουλιανά, δικτατορία, ξανά παρανομία, φυλακές, εξορίες, διάσπαση, μεταπολίτευση, δημοκρατία, νομιμοποίηση, διεκδικήσεις, κινήματα, δεξιά, ΠΑΣΟΚοκρατία, κρίση, μνημόνια - μέσα από αυτές, λοιπόν, τις εμπειρίες κάποιοι έμειναν αμετακίνητοι στο δόγμα τους, κάποιοι μετακόμισαν αλλού, κάπου κοντά ή στην άλλη άκρη, κάποιοι συνέχισαν τα ίδια με άλλα λάβαρα, κάποιοι πήγαν τελείως σπίτι τους. Κάποιοι άλλοι, όμως, έμειναν ξύπνιοι, όρθιοι, σε εγρήγορση, σκέφτηκαν, προβληματίστηκαν, ανανέωσαν το θεωρητικό οπλοστάσιό τους, λειτούργησαν ως ενήμεροι και συνειδητοί πολίτες, κατά καιρούς εντάχθηκαν, έδρασαν ή αποσύρθηκαν χωρίς να αποστρατευτούν και κυρίως δεν αρνήθηκαν ιδέες, αξίες και οράματα, ελπίζοντας ίσως ότι αλλάζοντας οι συνθήκες μπορεί να αναδειχθούν νέα υποκείμενα, νέες μορφές, νέοι άνθρωποι, νέα σχήματα.
Αυτός ο κόσμος συνήθως δεν έχει αυταπάτες, δεν παραμυθιάζεται, έχει αρκετή πείρα, έχει ωριμάσει, θέλει να λέει και να ακούει τα πράγματα με το όνομά τους. Αυτοί οι άνθρωποι δεν μιλούν με ξύλινη γλώσσα, είναι ανεξάρτητα μυαλά, νιώθουν σε μεγάλο βαθμό αδέσμευτοι, έστω κι αν συμμετέχουν μερικές φορές στα κοινά, έχουν μυαλά ανοιχτά στους ορίζοντες, είναι ό,τι πιο προοδευτικό υπάρχει σήμερα στην κοινωνία μας. Και αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν να τους εκφράζουν οι θέσεις, οι απόψεις, οι διαπιστώσεις, τα ερωτήματα που περιλαμβάνονται στο νέο βιβλίο του Π. Κοροβέση.
Η πικρή ειρωνεία και ο σαρκασμός δεν μπορούν να συγκαλύψουν τη βαθιά ανθρώπινη φωνή, την ειλικρίνεια και την αλήθεια που αναδύονται από κείμενα όπως «Ο κυρίαρχος λαός».
Κάποιοι από τα μπουντρούμια της χούντας βγήκαν σακατεμένοι και έμειναν ανάπηροι για όλη τους τη ζωή. Κανείς δεν τους φρόντισε. Ακόμα και αυτοί που ευεργετήθηκαν από τη σιωπή τους και σήμερα κυβερνούν. Και αποσύρθηκαν στην αξιοπρέπειά τους. Μερικοί κράτησαν ακόμα τις επικίνδυνες ιδέες τους, για τις οποίες κυνηγήθηκαν ανελέητα. Τώρα δεν τις προσέχει κανείς, το ασήμαντο κυριαρχεί και κυβερνάει. Και είναι αποκλεισμένοι από πα­ντού. Η δημοκρατία σήμερα είναι τέχνη για ειδικούς που ξέρουν να προστάζουν. Κυρίαρχος λαός είναι αυτοί που ψήφισες. Και αν κατέβεις στους δρόμους, δεν είσαι πια λαός, αλλά όχλος που εμποδίζει την ομαλή λειτουργία της πολιτείας.
Σε τέτοιες κρίσιμες φάσεις της ιστορίας, όπως αυτές που ζούμε, όταν οι κοινωνίες περνάνε από τη μια φάση σε μιαν άλλη, όσοι γράφουν, προσπαθούν να ανακαλύψουν πρώτα τον εαυτό τους και ύστερα ο,τιδήποτε άλλο. Νομίζω ότι ο Π. Κοροβέσης πέτυχε πλήρως και στα δύο και μέσα από αυτό ανοίγει δρόμους, βοηθά και άλλους να ανακαλύψουν τον εαυτό τους, να στηριχθούν στις δικές τους δυνάμεις, να βαδίσουν όπως έλεγε ο Μάριος Χάκκας «κατά έναν τρόπο που ποτέ άλλος άνθρωπος δεν στάθηκε ή δεν περπάτησε», συμμεριζόμενοι όμως τόσες και τόσες κοινές αξίες, ιδέες, εκτιμήσεις και προσδοκίες.
Τον ευχαριστούμε.


Ο Νικόλας Βουλέλης είναι δημοσιογράφος, διευθυντής της Εφημερίδας των συντακτών

Δεν υπάρχουν σχόλια: