Ισλανδία: Μια μακρινή χώρα με κοινούς προβληματισμούς

ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΗΣ ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ

Στην χαραυγή των αιώνων

δεν υπήρχε τίποτα,

ούτε άμμος ούτε θάλασσα

μήτε παγωμένα κύματα...

Στην χαραυγή των αιώνων

(«Η προφητεία», περίπου 700 – 1000 μ.Χ.)

Η πρώτη μου επαφή με την Ισλανδία έγινε τον τελευταίο χρόνο με αφορμή τις συγκρίσεις που προέκυψαν όταν η Ελλάδα, στα όρια της χρεωκοπίας, θα έπρεπε, σύμφωνα με αρκετούς σημαντικούς οικονομολόγους και αναλυτές, να ακολουθήσει το παράδειγμα αυτής της μικρής χώρας του Βορρά και να απορρίψει «την σκλαβιά του χρέους».[1]

Η συμμετοχή μου στο Ευρωπαїκό Πρόγραμμα που διοργανώθηκε τον περασμένο Μάιο στο Borgarnes[2] από τον InterCultural Iceland, οργανισμό με αντικείμενο την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από τη μετανάστευση, μου έδωσε την ευκαιρία για μια –σχετικά- ολοκληρωμένη γνωριμία μ’ αυτό το τόσο ιδιαίτερο νησί.

Στο μέσον σχεδόν του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού, η Ισλανδία, ενεργά ηφαιστειογενής, έχει 320.000 περίπου κατοίκους, από τους οποίους τα 2/3 είναι εγκατεστημένοι στο Ρέυκιαβικ, τη μεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα, και στις νοτιοδυτικές περιοχές της χώρας. Η γεωλογική ιδιομορφία της Ισλανδίας, με το εσωτερικό της να αποτελείται από εκτάσεις καλυμμένες με βρύα, λοφίσκους και λόφους από λάβα, βουνά και παγετώνες, ποτάμια που δέχονται τα νερά των πάγων και σχηματίζουν καταρράχτες, δημιουργεί την εικόνα μιας χώρας άγριας και συγχρόνως ήμερης, δυσπρόσιτης όσο και φιλικής.

Με εκτάσεις έρημες από κάθε ανθρώπινη παρουσία, στις οποίες όμως διακρίνεις τη διάθεση να υποδεχθούν τον περαστικό, το νησί αποκτά, κυρίως μέσα από την ενδοχώρα του, μια μοναδικότητα: έχοντας μια εικόνα ξένη προς ό,τι έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε «φύση», δίνει την αίσθηση μιας μοναχικότητας η οποία έχει ως στόχο την αφομοίωση όλων των στοιχείων που περιέχουν ενέργεια.

Εδώ δεν χωρά μεταφυσική ερμηνεία∙ η αραιοκατοικημένη χώρα δέχτηκε το 874 μ.Χ. τους πρώτους αποίκους, όταν ο Ινγκόλφουρ Άρναρσον, νορβηγός αρχηγός φατρίας, εγκαταστάθηκε μόνιμα στο νησί ιδρύοντας το Ρέυκιαβικ. Είχαν προηγηθεί και άλλοι, οι περισσότεροι Ιρλανδοί μοναχοί, οι οποίοι είχαν φτάσει νωρίτερα στον τόπο, αλλά τους επόμενους αιώνες ήταν κυρίως οι Νορβηγοί και μεγάλος αριθμός μεταναστών από τις υπόλοιπες χώρες του Βορρά, οι οποίοι εποίκησαν την Ισλανδία .

Βασιλική Τζούτη-

Στη σηπτική ή 

αναζητώντας το φως

Οι ισλανδικές saga, κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και μνημείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, ταξινομημένες από τον Σνόρρι Στουρλουσον (1174-1241) διηγούνται, μαζί με τις συγκρούσεις ανάμεσα σε θεούς, ημίθεους και άλλες θεότητες, την ιστορία του εποικισμού του νησιού. Αυτά τα έπη, που διαδόθηκαν σ’ όλη την χώρα και έγιναν εξαιρετικά δημοφιλή, αφηγούνται τη δημιουργία του κόσμου μέσα από μύθους στους οποίους οι θεοί και οι απόγονοί τους συγκρούονται, πεθαίνουν και ανασταίνονται, φέροντας κάθε φορά και άλλο όνομα.

Οι πάμπολλες παραλλαγές των σάγκα, στις οποίες η περιγραφή της φύσης και η αναφορά στα πρόσωπα, σε θνητούς (όσο αυτοί υπάρχουν πριν το φυσικό τέλος τους μετά το οποίο εμφανίζονται με άλλο σχήμα) και θεούς, οι οποίοι παντοδύναμοι και αθάνατοι είναι διαρκώς παρόντες αλλά με διαφορετικές ενσαρκώσεις, αποδίδουν, θα τολμούσα να πω εκφράζουν, την ισλανδική ψυχή.

Μία από τις πλέον γνωστές σάγκα, η Έντα (Edda), (1120 περίπου), βασίζει το μύθο της στους Εσίρ (Aesir), πανάρχαιες θεότητες των Βίκινγκς∙ οι δυνάμεις του Καλού με επικεφαλής τον Οντίν, τον πατέρα όλων των θεών, ο οποίος φέρει επίσης τα προσωνύμια Πατέρας του Πεπτωκότος, Πατέρας–Πόλεμος, Πατέρας-Νίκη κ.ά , βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση με το Κακό. Η ελλειπτικότητα στην απόδοση του μύθου και η λιτή αφήγηση, μυστική όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζονται οι Δυνάμεις που διαχειρίζονται την ανθρώπινη μοίρα, κάνουν αυτά τα κείμενα μοναδικά, όχι μόνο για την διαχρονική αξία τους. Σ’ αυτά διακρίνει κανείς την αρχαία και πάντα παρούσα αγωνία του φθαρτού ανθρώπινου πλάσματος να επιβιώσει, ενώ η συστηματική ανάγνωση τα κάνει προσιτά, αφού διαχειρίζονται μύθους κοινούς σ’ όλους τους λαούς.

Το παράδοξο είναι ότι η επιβίωση, η οποία εννοείται εδώ κυριολεκτικά, δεν έχει σχέση μόνον με την νίκη του ισχυρότερου βιολογικά, σωματικά. Ο θρίαμβος του Δυνατού σημαίνει επίσης την ήττα του Κακού, την προσέγγιση των δυνάμεων της δημιουργίας .[3]

Aνάσα και πνεύμα

Δεν είχαν ανάσα,

δεν είχαν πνεύμα,

ούτε ζεστασιά ούτε φωνή

μήτε όμορφη όψη.

Ο Οντίν τους έδωσε ανάσα,

ο Χενίρ τους χάρισε πνεύμα,

ο Λοντ τους έδωσε θερμή ζωή

ωραία όψη.

Η δημιουργία το 930 του Άλτινγκ (Althing), Κοινοβουλίου με νομοθετικές και δικαστικές αρμοδιότητες, έθεσε τα θεμέλια της Ισλαδικής Κοινοπολιτείας, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1262. Τα χρόνια που ακολούθησαν, η Ισλανδία ήταν διαδοχικά υπό την κατοχή Δανών, Νορβηγών και Σουηδών, παραμένοντας για αρκετούς αιώνες μια χώρα πάμπτωχη, η οποία συνέχιζε να δέχεται αποίκους, μετανάστες από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Η πανούκλα, οι δύο μεγάλες επιδημίες του Μαύρου Θανάτου τον 15^ο αιώνα, και συνεχείς εκρήξεις των ηφαιστείων της τον 17^ο και 18^ο αιώνα, με καταστροφικά αποτελέσματα για τους κατοίκους και την πανίδα, είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική μετανάστευση των Ισλανδών στον Νέο Κόσμο: υπολογίζεται ότι τον 19^ο αιώνα 15.000 από τους 70.000 κατοίκους της εγκαταστάθηκαν κυρίως στον Καναδά.

Έπρεπε να περάσει ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, έως την δίνη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου στον οποίο ενεπλάκη εξαιτίας της ένωσής της με την Δανία, για να γίνει η Ισλανδία, στις 17 Ιουνίου 1944, μια ανεξάρτητη δημοκρατία. Είχε προηγηθεί, ήδη από τα μέσα του 19^ου αιώνα, η εμφάνιση μιας καινούργιας «εθνικής συνείδησης»∙ επηρεασμένο από τις ιδέες που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη ήδη από τον περασμένο αιώνα, το ισλανδικό κίνημα ανεξαρτησίας, με αρχηγό τον Γιον Σίγκουροσον και άλλους διανοούμενους, πέτυχε ώστε η Δανία να επιτρέψει η χώρα να αποκτήσει το 1874 σύνταγμα και μια έστω περιορισμένη εσωτερική διακυβέρνηση που διήρκεσε μέχρι το 1904.

Τα τελευταία χρόνια, συνεπεία της κρίσης που έπληξε την χώρα, παρόλη την εντυπωσιακή άνθηση της οικονομίας χάρη στην άνοδο της βιομηχανικής αλιείας και την εξαιρετική εσωτερική οργάνωση, το παγωμένο νησί του Βορρά δοκιμάστηκε από τη μετανάστευση: τα 5.000 άτομα που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους το 2009 αποτελούν ένα τεράστιο για τα πληθυσμιακά δεδομένα της χώρας αριθμό, που μόνο με το μεταναστευτικό ρεύμα του 1887 μπορεί να συγκριθεί.

Δεν είναι τυχαία η ιδιαίτερη αντιμετώπιση από τους Ισλανδούς των προβλημάτων που σχετίζονται με τη μετανάστευση, τον ρατσισμό, τις διακρίσεις ανάμεσα στις διάφορες πολιτισμικές ομάδες, την πολυπολιτισμικότητα, την αντιμετώπιση του διαφορετικού. Τα γενεαλογικά αρχεία και καταχωρήσεις, συνεχή από τον 17^ο αιώνα, αποσπασματικά όσον αφορά στην Εποχή του Εποικισμού, επιβεβαιώνουν την καταγωγή της πλειοψηφίας των Ισλανδών κατοίκων: Nordic ο αντρικός πληθυσμός, Gaelic ο γυναικείος.[4]

Ο μεγάλος αριθμός των μεταναστών που ζει ήδη στην χώρα, στην πλειοψηφία τους πλήρως ενταγμένοι, και η εισροή ξένου εργατικού δυναμικού, μικρότερη βέβαια από το 2008 κι έπειτα, εποχή της κρίσης, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δομών με στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου, καταρχήν όσον αφορά στην υποδοχή των ξένων. Αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: τον Δεκέμβριο του 2007 στην Ισλανδία ζούσαν 33.678 άτομα (13,5% του συνολικού πληθυσμού) τα οποία είχαν γεννηθεί στο εξωτερικό∙ στον παραπάνω αριθμό περιλαμβάνονταν και παιδιά των οποίων οι γονείς ήταν Ισλανδοί οι οποίοι διαβιούσαν εκτός των συνόρων της χώρας.[5] Συνολικά 19.000 περίπου κάτοικοι (6% του πληθυσμού) είναι ξένοι υπήκοοι, με τους Πολωνούς να αποτελούν την ισχυρότερη μειονοτική ομάδα.[6]

Το Σεμινάριο που διοργανώθηκε τον περασμένο Μάιο στο Borgarnes, στα πλαίσια ενός Ευρωπαїκού Προγράμματος Comenius, απευθυνόταν σε εκπαιδευτικούς. Συνάδελφοι από τη Φινλανδία, το Βέλγιο, την Γαλλία, την Λεττονία, την Ισπανία, την Πορτογαλλία, την Αυστρία, την Κύπρο και την Ελλάδα (αποτελούσαμε την πλειοψηφία με 4 εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων) παρακολούθησαν για μία εβδομάδα μαθήματα με στόχο την ευαισθητοποίηση στα ιδιαίτερα προβλήματα που αναφύονται στο σχολικό περιβάλλον σε σχέση με την παρουσία του διαφορετικού.

Η κατάρτιση περιελάμβανε, εκτός από τη θεωρητική προσέγγιση του κοινωνικού φαινομένου της μετανάστευσης και των συνεπειών της (προκαταλήψεις, ξενοφοβία, διακρίσεις σε βάρος των μειονοτήτων), κι ένα «πρακτικό», πολύ ενδιαφέρον μέρος. Η «εκμάθηση μέσω της πράξης» (learning by doing) αποτέλεσε τον βασικό κορμό της μεθοδολογίας του Σεμιναρίου∙ η δημιουργία ομάδων εργασίας και η συνεργασία με την ανταλλαγή απόψεων βοήθησε στην συνειδητοποίηση των κοινών προβλημάτων∙ τα βιωματικά παιχνίδια, τα μικρά μονόπρακτα που σκηνοθετήσαμε, οι αυτοσχεδιασμοί που παρουσιάσαμε με θέμα τον κάθε είδους ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις, τις πολιτισμικές διαφορές, μας προετοίμασε ως εκπαιδευτικούς αλλά και ως δασκάλους-δημιουργούς για την εφαρμογή στην τάξη ενός νέου τρόπου διδασκαλίας.

Η Βερονίκη Δαλακούρα είναι ποιήτρια

---

[1] Michael Hudson, ερευνητής καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μισσούρι, (Kansas City), και ερευνητής εταίρος στο Levy Economics Institute of Bard College, www. Forbes, 17/5/2012.

[2] Μικρή παραθαλάσσια πόλη σε απόσταση 150 περίπου χιλιομέτρων από το Ρέυκιαβικ.

[3] Η αναφορά στις σάγκα η οποία γίνεται εδώ στα πλαίσια μιας γενικής παρουσίασης, βασίζεται στο Völuspà [The Prophecy, (The Prophecy of the Vikings-The Creation of the World), Translated by Bernard Scudder, GUDRUN 2001].

[4] http://www.britannica.com/EBchecked/topic/281235/Iceland

[5] Η αύξηση του πληθυσμού της Ισλανδίας υπήρξε αλματώδης τα τελευταία 150 χρόνια· 60.000 το 1850, 320.000 σύμφωνα με την απογραφή του 2008, με ένα εντυπωσιακό ποσοστό νέων: ένας στους πέντε Ισλανδούς είναι 14 ετών ή/και νεώτερος.

[6] http.//en.wikipedia.org/wiki/Iceland και http://www.dmoz.org/Regional/Europe/Iceland