Μια βιωματική κατάθεση

ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΜΑΝΤΑΔΑΚΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΥΓΟΥΡΑΣ, Ένα μεγάλο ταξίδι, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 448

Τον Δημήτρη Ζυγούρα (με το ανταρτώνυμο Παλαιολόγος) δεν τον γνώρισα προσωπικά. Έτυχε όμως να γνωρίσω την κόρη του Αναστασία, μέσα από τις διηγήσεις της οποίας δημιούργησα τις πρώτες εντυπώσεις για τον αγωνιστή πατέρα της.

Η έκδοση του βιβλίου του μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω καλύτερα τον Δημήτρη Ζυγούρα, σαν έναν άνθρωπο εμπνευσμένο από τις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας, με το όραμα μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης Ελλάδας. Κυρίως όμως σαν έναν σεμνό και ακούραστο μαχητή που αφήνει όπως και πολλοί άλλοι της γενιάς του μια μεγάλη διδαχή στους νεώτερους: την ανιδιοτέλεια, την προσήλωση στην αλήθεια και την αλληλεγγύη.

Το βιβλίο του Δ. Ζυγούρα είναι κυρίως βιωματικό. Πυκνογραμμένο, με τρόπο που δεν κουράζει, αναφέρεται σε μια ταραγμένη και συγκλονιστική περίοδο της νεώτερης ιστορίας μας: την περίοδο από την γερμανική κατοχή μέχρι την λήξη του εμφυλίου πολέμου, δηλαδή από το 1941 μέχρι το 1949. Δεν είμαι ειδικός –ούτε διεκδικώ να γίνω– στην παρουσίαση συγγραφικών έργων και μάλιστα ιστορικού περιεχομένου. Διαβάζοντας ωστόσο το βιβλίο, το ίδιο βιωματικά όπως ο Δ. Ζυγούρας συγκινήθηκα, απορροφήθηκα και χάθηκα μέσα στην εποχή εκείνη, που εμείς της γενιάς του ’50 δεν την ζήσαμε απευθείας, αφού είμαστε αγέννητοι, την νοιώσαμε όμως σαν «δική» μας, αφού είναι η εποχή των γονιών μας, των ανθρώπων γύρω μας, που μας μετέδωσαν το κλίμα, τη φόρτιση, γιατί όχι και τα πάθη της.

Η ματιά του συγγραφέα είναι μια ματιά καθημερινή, λεπτομερειακή, λες και ο σκοπός του ήταν να αναδείξει την κάθε στιγμή του αγώνα και της σκληρής προσπάθειας των μαχητών του εθνικοαπελευθερωτικού στρατού (ΕΛΑΣ) και στη συνέχεια του Δημοκρατικού Στρατού. Χάρη στις χειρόγραφες σημειώσεις του, που μαρτυρούν ένα ταλέντο πολεμικού ανταποκριτή, και τον απλό λόγο του (ίσως από την ιδιότητά του ως δασκάλου), μας αφήνει μια πληθώρα μαρτυρίες, από μάχες μικρές και μεγάλες, σχέδια και τακτικές, που αναδεικνύουν και μια αδιαμφισβήτητη ικανότητα στον στρατιωτικό τομέα, ρηξικέλευθες κινήσεις, γεγονότα πολλές φορές με μια τραγικότητα, που συνθέτουν όμως το παζλ του δεκάχρονου μεγάλου οδοιπορικού.

Ο Δ. Ζυγούρας περιγράφει και αφηγείται με όλο το πάθος του ανθρώπου που έζησε το κάθε γεγονός. Πάντοτε όμως με ήθος και σεβασμό στην αλήθεια. Ιδιαίτερα σημαντικές στο βιβλίο του είναι οι αναφορές του σε δικές του –προσωπικές– στιγμές. Όπως π.χ. η γνωριμία του με τον ποιητή Πωλ Ελυάρ, η συνάντησή του με τον Νίκο Ζαχαριάδη (μία και μοναδική) και η κατηγορία που αντιμετώπισε από τον Γούσια ότι είχε εκτελέσει έναν τραυματία της ταξιαρχίας του όντας διοικητής. Παραθέτω μόνο ένα απόσπασμα από το κείμενό του:

«Ένας αξιωματικός στον οποίο είχα αναθέσει τη μεταφορά των βαριά τραυματιών από την μάχη εκείνης της ημέρας, που είχαν ανάγκη από φορεία, αμέσως μετά την εκκίνηση της φάλαγγας μου ανάφερε πως όλοι οι τραυματίες, που έχουν ανάγκη να μεταφερθούν με φορεία, μεταφέρονται. Ταυτόχρονα όμως μου ανάφερε για έναν βαριά τραυματία, που δεν είχε καμία πιθανότητα να επιζήσει, διότι η ριπή μυδραλιοβόλου του αεροπλάνου του είχε κόψει τη μισή κοιλιακή χώρα, που τον παρακαλούσε κλαίγοντας από τους αφόρητους πόνους να τον λυπηθεί και, αντί να τον μεταφέρει παρατείνοντας το μαρτύριό του, να του δώσει επιτόπου τη χαριστική βολή. Μη έχοντας εκείνη την στιγμή κοντά του κανέναν ανώτερό του να συμβουλευτεί, κρίνοντας με τη δική του λογική ότι πράγματι ο θάνατος για τον τραυματία που δεν είχε ελπίδα θα αποτελούσε λύτρωση από το μαρτύριο των πόνων, ο αξιωματικός πείστηκε και με πρωτοβουλία του πραγματοποίησε την παράκληση του τραυματία!».

Ο συγγραφέας περιγράφει στη συνέχεια το τραγικό του δίλημμα: από τη μια θεωρούσε ασυγχώρητη την πράξη του αξιωματικού από την άλλη έπρεπε τώρα να τιμωρήσει αυστηρά έναν από τους πιο ικανούς και ευσυνείδητους αξιωματικούς του επιτελείου του. Στενοχωρημένος και συγκλονισμένος από το περιστατικό, το διηγήθηκε για να εκτονώσει την πίκρα του στον Γούσια. Και αυτός, όταν αργότερα κατηγόρησε τον Δ. Ζυγούρα για άλλα ζητήματα, χρησιμοποίησε κι αυτό...

Ο Δ. Ζυγούρας, δάσκαλος από την Μπουχωρίνα του νομού Κοζάνης, δόκιμος αξιωματικός στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, διοικητής τάγματος του ΕΛΑΣ στην Αντίσταση και διοικητής της 9^ης Μεραρχίας του ΔΣΕ στον εμφύλιο, με το «Μεγάλο ταξίδι» μάς ταξιδεύει σε πολύτιμους τόμους της ιστορίας του τόπου και της Αριστεράς.

Ο Άγγελος Μανταδάκης είναι μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ