Αναζητώντας τη δεοντολογία στο δημόσιο χώρο

ΤΗΣ ΡΟΥΛΑΣ ΑΛΑΒΕΡΑ

ΕΛΣΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ, Ηθική των ΜΜΕ, εκδόσεις Ι.Σιδέρης, σελ. 279

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 είχε εισχωρήσει η γενετική, η ηλεκτρονική και, μέσα σε όλα τα διαλυόμενα και νεοεισερχόμενα είδη πολιτισμού, έμπαινε δυναμικά μια νέα οικονομία. Ο βιομηχανικός κομφορμισμός του δυτικού πολιτισμού, που έθρεψε γενιές, παραζαλισμένος άφησε και κάποια απομεινάρια για τις μέρες μας. Μια τάχα απομαζικοποίηση που θα ερχόταν, όχι μόνον δεν ήρθε, τουναντίον πήρε ένα άλλο πρόσωπο, πιο βολικό, του ξεδιάντροπου παρασιτικού ανθρώπου.

Εκείνα τα χρόνια, oι αμερικανοί έγραφαν για τις τάσεις του μέλλοντος, πως η ηλεκτρονική τεχνολογία, η υπολογιστική τεχνολογία και οι εταιρίες συγκέντρωσης πληροφοριών και μετάδοσης πληροφοριών και επικοινωνίας θα αντικαταστήσουν τη Τζένεραλ Μότορς, την αμερικάνικη χαλυβουργία, κλπ., και οι χορηγοί πλέον θα αφήνουν τον καλλιτέχνη να δουλεύει δημιουργικά, ελεύθερα! Ω! Τι ευτυχία για τους άμυαλους, και συνήθως, δαγκανιάρηδες καλλιτέχνες!

Αλλά και τι ωραία αντιλέγει ο Μαρκ Τουαίν. «Αλοίμονο, αν το δάγκωμα του ποιητή ήταν τόσο γερό όσο και το γαύγισμά του! Αλλά ευτυχώς δεν είναι. Βέβαια, ένας γνωστικός βασιλιάς δεν φοβάται ούτε τόνα ούτε τ’ άλλο. Ο ποιητής όμως δεν το ξέρει. Είναι σαν το γαύγισμα του σκύλου που ρίχνεται στο τρένο όταν περνά ο Τσάρος με ορμή. Οργισμένος ο ποιητής, τρέχει ξοπίσω του γαυγίζοντας για λίγο και ξαναγυρίζει στη φωλιά του κουνώντας το κεφάλι, ικανοποιημένος και νομίζοντας πως σίγουρα κατατρόμαξε τον Τσάρο, που όμως τίποτα δεν έπαθε, ούτε που τον αντιλήφθηκε καν πως υπήρχε. Εμένα δε με γαυγίζουν ποτέ» (Ο μονόλογος του Βασιλιά Λεοπόλδου).

Οι αμερικανοί έγραφαν όμως και κάτι δυσδιάκριτο τότε: «Καθώς τα εκπαιδευτικά προγράμματα θα αποδεικνύονται συνεχώς πιο ανεπαρκή, οι εταιρίες θα επωμίζονται συνεχώς περισσότερο το έργο των πανεπιστημίων». Το μέλλον έμοιαζε αισιόδοξο, οι εταιρίες, που είχαν στα χέρια τους τα συστήματα των ΜΜΕ, αναλάμβαναν τον ηθικό ρόλο του προωθητή του καλλιτέχνη, του λογοτέχνη, του επιστήμονα, του ψυχομανιακού της εξουσίας, όποιας εκτός-ουσίας εξουσίας, κλπ κλπ., για να γνωρίσει ο ανθρωπάκος του καναπέ, μέχρι νωτιαίου μυελού, όλο το συρφετό των αναγνώσιμων και αναγνωρίσιμων.

Το ενδιαφέρον βιβλίο της Έλσας Δεληγιάννη, καθηγήτριας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας στο ΑΠΘ, βάζει σε τάξη αλλά και οριοθετεί τα ζητήματα. Ενδεικτικά αναφέρω: α) Τη Σύνδεση του ζητήματος ηθικής των ΜΜΕ με την ευρωπαϊκή πολιτική-πολιτιστική ολοκλήρωση. β) Τη Δημοσιογραφική δεοντολογία, αναγκαία αλλά μη επαρκής προϋπόθεση της ηθικής των ΜΜΕ, στις σύγχρονες συνθήκες. γ) τους στόχους, δ) την παθητική δωροδοκία ή δωροληψία, παρ’ όλο ότι ο κώδικας της ΕΣΗΕΑ της αφιερώνει το άρθρο 5, κλπ κλπ.

Η Δεληγιάννη γράφει τακτικά για την Ελλάδα, ως μόνιμος συνεργάτης στο RIDA, (Revue Internationale du Droit d’ Auteur), ένα από τα πλέον έγκυρα διεθνή περιοδικά. Επίσης, έχει ασχοληθεί με την πνευματική ιδιοκτησία και την πολιτιστική μεταποίηση. Είναι ο όρος «κουλτούρα της μεταποίησης», όπως αποδίδεται στα ελληνικά ο όρος remix culture. Η μελέτη αυτή βασίζεται σε προγενέστερες μελέτες της, στις οποίες μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται και Η μετάλλαξη της έννοιας του δημιουργού στον κόσμο των δικτύων. Δηλαδή, ο εκφυλισμός της ιδιαιτερότητας του συγγραφέα, μέχρι τον καταποντισμό του από το σύστημα επιβολής. Ακριβώς αυτό.

Αντιλαμβανόμαστε τι έχει συμβεί στους δημιουργούς και στους όγκους των βιβλίων που συσσωρεύονται; Το ένα κείμενο επικαλύπτει το άλλο, διόλου αθώα ή αντικειμενικά τυχαία, ακόμα και συντακτικά. Το ένα ποιητικό, είναι κλώνος του άλλου. Και αρκετοί κριτικοί, κλώνοι αυτών των μίξεων, αναλύουν και αναμειγνύουν.

Βάζοντας σε μία γυάλινη σφαίρα τα θέματα των επιστημονικών διερευνήσεων της Δεληγιάννη, είδα πίσω από τις σελίδες του άξιου βιβλίου της να συνωθούνται και να διαγκωνίζονται, λιβανίζοντας δημοσιογράφους και προκρούστειους σούπερ-εκδότες, οι των σύγχρονων συνθηκών διανοούμενοι, τηλεοπτικοί αστέρες, λογοτέχνες, συγγραφείς, θεράποντες της τέχνης, και γιατί όχι και ιερείς και δάσκαλοι, και κάθε αυτοεπονομαζόμενος διανοούμενος ή τέλος πάντων πνευματικός άνθρωπος!

Προσωπικά, προσπάθησα πολλές φορές να συλλάβω και να κατανοήσω τις μίξεις αυτές. Δεν τα κατάφερα. Βλέπω πάντως ότι ο δυτικός πολιτισμός καταρρέει. Η ξοδεμένη σκέψη μου νυχτώνει στην Ευρώπη και δεν είμαι έτοιμη να φωνάξω: «O Ασιατικός Αιώνας ήρθε στην Ευρώπη!»

Τέλη Δεκεμβρίου 1981, η Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, οργάνωσε συνέδριο με θέμα: «Τα συγγραφικά δικαιώματα». Πήραν μέρος και τα τρία τότε συνεργαζόμενα λογοτεχνικά σωματεία, με πάνω από 70 λογοτέχνες. Το ρεζουμέ ήταν: «Χρειάζεται ένας ηθικός εκσυγχρονισμός». Από τη μεριά τους οι νομικοί κατέληξαν: «Αναζητείται συγγραφέας». Αλλά ποιός θα επωμισθεί επιτέλους την ευθύνη της Δημοκρατίας; (Τα πρακτικά του συνεδρίου τα εξέδωσε ο Παρατηρητής, το 1989).

Η Ρούλα Αλαβέρα είναι συγγραφέας