20 χρόνια μετά
ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ
Στα τέλη του 1991, μετά από 70 χρόνια ζωής, έπαψε να υπάρχει μία από τις δύο παγκόσμιες υπερδυνάμεις, η Σοβιετική Ένωση, «η άρρηκτη Ένωση των ελεύθερων Δημοκρατιών», όπως έλεγε ο «εθνικός» της Ύμνος. Δεν γνωρίζω τι ισχύει για άλλα κράτη, που είτε διασπάστηκαν είτε προσαρτήθηκαν, όμως η Σοβιετική Ένωση πέρασε στη σφαίρα του θρύλου, που ακόμα και είκοσι χρόνια μετά φαίνεται να ζει στις καρδιές μεγάλου μέρους των πληθυσμών που την απάρτιζαν.
Μάλιστα, στη σύγχρονη ψυχολογία εμφανίστηκε ένας καινούργιος όρος: η νοσταλγία για τη Σοβιετική Ένωση, μια μελαγχολία που, όπως αποδεικνύεται, ταλαιπωρεί εκατομμύρια κόσμο ανά τον πλανήτη! “Ασθενούν” στη Ρωσία, στις χώρες της πάλαι ποτέ σοβιετικής επικράτειας, ασθενούν οι σοβιετικοί μετανάστες στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στο Ισραήλ, στην Ελλάδα, ασθενούν από την ίδια ασθένεια και αρκετοί πολίτες των δυτικών δημοκρατικών.
Η ασθένεια αυτή είναι πολύπλοκη, με πολλαπλά, βαριά συμπτώματα. Στο Διαδίκτυο υπάρχουν χιλιάδες τόποι, φόρουμ, αφιερωμένοι στη ζωή στη Σοβιετική Ένωση: αμέτρητοι άνθρωποι συλλέγουν με αγάπη ό,τι απέμεινε από τη μεγάλη χώρα, τα σοβιετικά ήθη και έθιμα, που με τον παραλογισμό των περισσοτέρων από αυτά κάποτε υπέφεραν αλλά και διασκέδαζαν αφάνταστα, συλλέγουν τα αντικείμενα, που κάποτε φαίνονταν απίστευτα κακόγουστα και χοντροκομμένα, συλλέγουν ανέκδοτα και ατάκες. Νοσταλγούν την ασφάλεια και τα ιδανικά της εποχής εκείνης: καθόλου τυχαίο που η αγαπημένη παροιμία των σοβιετικών ήταν «μην κάνεις ό,τι κάνει ο μουλάς, αλλά ό,τι λέει».
Πριν από δύο χρόνια, τα αποτελέσματα ενός ευρύτατου κοινωνικού γκάλοπ έδειξαν, ότι ως μεγαλύτερη απογοήτευση του 20ού αιώνα οι κάτοικοι της Ρωσίας θεωρούν τη διάσπαση της ΕΣΣΔ. Ως σημαντικότερο και συνάμα τραγικότερο γεγονός οι Ρώσοι χαρακτήρισαν μόνο τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα ίδια αποτελέσματα έδειχνε ένα παρόμοιο γκάλοπ δέκα χρόνια νωρίτερα, γεγονός που έδωσε στους κοινωνιολόγους και ιστορικούς το δικαίωμα να μιλάνε για έναν νέο ιστορικό μύθο της ρωσικής ιστορίας.
Τις ιδιαιτερότητες αυτού του μύθου σχολιάζει σε ένα άρθρο της η Καθημερινή Επιχειρηματική Εφημερίδα: «Η σύγχρονη Ρωσία γίνεται αντιληπτή ως κληρονόμος της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία, με τη σειρά της, κληρονόμησε την Αυτοκρατορία των Ρομανόφ. Η Επανάσταση που οδήγησε στην πτώση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, και ο Εμφύλιος Πόλεμος που ακολούθησε, εκτοπίστηκαν στη δεύτερη ή ακόμα στην τρίτη θέση στη μαζική συνείδηση [...] Η Σοβιετική Ένωση νοείται [...] ως ένα πετυχημένο σχέδιο εσωτερικής πολιτικής, που επέτρεψε τη δημιουργία της Κοινοπολιτείας των διαφορετικών λαών, εθνών και πολιτισμών∙ με την ΕΣΣΔ, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του γκάλοπ, συνδέονται τα κυριότερα επιτεύγματα του παρελθόντος – η κατάκτηση του Διαστήματος και της ατομικής ενέργειας, η πτήση του Γιούρι Γκαγκάριν κ.ά. [...]
Ταυτόχρονα, τα σκοτεινά γεγονότα της σταλινικής εποχής σταδιακά εκτοπίζονται στην περιφέρεια της μαζικής συνείδησης: μόλις 1% των ερωτηθέντων θεωρεί το σταλινικό καθεστώς ως τη μεγαλύτερη απογοήτευση του 20ού αιώνα. Στα μάτια των περισσοτέρων, τα έργα και οι ημέρες του Στάλιν σβήνουν μπροστά σε πρόσφατα γεγονότα και φαινόμενα, όπως η περεστρόικα, η φτώχεια, η ανέχεια και οι αρρώστιες (από 6% το καθένα). 17% των ερωτηθέντων θεωρούν αληθινή καταστροφή και μεγαλύτερη απογοήτευση του περασμένου αιώνα τη διάσπαση της ΕΣΣΔ. Τη θεωρούν ως το τραγικότερο και μεγαλύτερο στρατηγικό λάθος, που οδήγησε στις αρνητικές και πιθανόν αδιόρθωτες συνέπειες, στην απώλεια των πλέον σημαντικών επιτευγμάτων: του ρόλου της ΕΣΣΔ ως παγκόσμιας υπερδύναμης, της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, της δικαιοσύνης και της τάξης, της ευμάρειας – υλικής και πνευματικής». Η διάσπαση της ΕΣΣΔ είναι ένα από τα συχνότερα και σοβαρότερα θέματα και για το Διαδίκτυο της Ουκρανίας: με βάση τα αποτελέσματα των δικών τους γκάλοπ, οι ουκρανοί κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν, ότι σήμερα τη διάσπαση της ΕΣΣΔ θα την υποστήριζε μόλις το 23% των Ουκρανών, ενώ το 54% θα τάσσονταν κατά! Σημαντικό μέρος των ερωτηθέντων Ουκρανών θα ήθελε να ζει σε μια Ένωση Ουκρανίας-Ρωσίας-Λευκορωσίας-Καζαχστάν.
Στα 89 χρόνια που πέρασαν από την ίδρυση της ΕΣΣΔ, η χώρα και αργότερα οι ανεξάρτητες Δημοκρατίες της γνώρισαν τρία κύματα μαζικής μετανάστευσης: αμέσως μετά την Επανάσταση του 1917, στη δεκαετία του ‘70-‘80, όταν εγκατέλειπαν μαζικά τη χώρα οι Γερμανοί και οι Εβραίοι, αλλά και όσοι ισχυρίζονταν ότι έχουν έστω σταγόνα του εβραϊκού αίματος, και, τέλος, στη δεκαετία του ‘90, μετά τη διάσπαση της ΕΣΣΔ, ίσως το πιο μαζικό και άτακτο κύμα – όχι μετανάστευσης αλλά φυγής. Κύμα που παίρνει σταδιακά τις διαστάσεις ενός φονικού τσουνάμι. Οι πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες συνεχίζουν να αιμορραγούν και η μεγαλύτερη απογοήτευση τείνει να εξελιχθεί σε ανίατη ασθένεια.
Μπροστά στο δίλημμα της μετανάστευσης βρέθηκε κάποτε και η ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα, η οποία, όπως είναι γνωστό, ποτέ δεν εγκατέλειψε τη χώρα της. Τις θέσεις της, που έγιναν προγραμματικές για όλη της τη ζωή, η ποιήτρια τις ανέπτυξε το 1926 στον βιογράφο της, Πάβελ Λουκνίτσκι:
«Υπάρχουν δύο εκδοχές: είτε όλοι έφυγαν, είτε όλοι έμειναν.
1.Όλοι έφυγαν. Δεν υπάρχει Ερμιτάζ, οι πίνακες του Ρέμπραντ αντικαθιστούν τα τραπεζομάντηλα και τα χαλάκια, γιατί δεν υπάρχει κανείς να εξηγήσει τί αντιπροσωπεύουν. Τα Χειμερινά Ανάκτορα ένας σωρό από στάχτες, εκεί μένουν οι άστεγοι. Απόλυτο χάος. Οι ξένοι δεν θα επέμβαιναν – θα περίμεναν, πιστεύοντας ότι βρέθηκαν μπροστά στη Νέα Αμερική, την οποία θα ανακαλύψουν και θα τεμαχίσουν.
2.Κανείς δεν έφυγε. Θα υπήρχε η κοινή γνώμη, που σήμερα δεν υπάρχει γιατί έμειναν λίγοι. Διαφορετικά, θα υποχρεούνταν να την υπολογίζουν. Όσοι έφυγαν, έσωσαν τη ζωή τους. Ίσως και την περιουσία τους, αλλά εγκλημάτησαν απέναντι στη Ρωσία... Αν δεν έφευγαν οι περισσότεροι καθηγητές, το επίπεδο εκπαίδευσης της νεολαίας θα ήταν υψηλότερο και οι νέοι θα μπορούσαν να διαδεχθούν τους παλιούς...».
Τι θέλω να πω μ’ αυτό; Το 1991 διακόπηκε βίαια, ακόμα μια φορά, η γραμμή της ζωής ενός γιγαντιαίου κράτους, ενός ενιαίου οργανισμού. Αλλά εκείνη τη χώρα που νοσταλγούν σήμερα τόσοι πολλοί, σε μεγάλο βαθμό τη χρωστάμε σ’ αυτούς που, όπως και η Αχμάτοβα, έμειναν μετά το 1917. Έμειναν, παρ’ όλες τις δυσκολίες, τις τραγικές συχνά συνέπειες, και δίδαξαν τη νεολαία, η οποία κάποια στιγμή τους διαδέχθηκε. 20 χρόνια μετά τη διάσπαση, αποκαλύπτεται ότι η δύναμη της ΕΣΣΔ δεν βρισκόταν μόνο στην προπαγάνδα, αλλά στα ιδανικά που παρ’ όλα αυτά επιβίωναν. Χάρη σ’ αυτά, οι σπόροι όσων έμειναν μαζί με την Αχμάτοβα έδωσαν βλαστάρια. Για το ό,τι δεν καρποφόρησαν, φταίμε εμείς, οι επόμενοι.
Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασικός φιλόλογος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου