Σολωμός και ρομαντισμός

Μάρω Μιχαλάκακου, GUILT#3, 2022, εφυαλωμένος πηλός, 24 x 55 x 30 εκ.

Του Κώστα Βούλγαρη

 

Η Οδοντωτός, Θεωρία, ποίηση, τέχνες, κριτική, τχ. 2, σελ. 416

 

Ετήσια και πλούσια έκδοση η Οδοντωτός, περιλαμβάνει κείμενα κυρίως νεωτέρων λογοτεχνών και φιλολόγων, με το πιο απαιτητικό, πρώτο μέρος της, να επιγράφεται «Θεωρία». Θα σταθώ σε ένα από τα κείμενα αυτής της ενότητας, γιατί νομίζω ότι είναι αντιπροσωπευτικό μιας γενικότερης αντίληψης που διακατέχει τους περισσότερους από τους πολυπληθείς νεώτερους που έχουν εισέλθει στο λογοτεχνικό πεδίο τα τελευταία χρόνια.

Ο Γιώργος Δελιόπουλος, λοιπόν, υπό τον φιλόδοξο τίτλο «Κλίναμεν ποιητικά. Η παρανάγνωση ως ερμηνευτικό μοντέλο και μεθοδολογικό εργαλείο στη λογοτεχνική κριτική», επιχειρεί να «εφαρμόσει» τις βασικές κατηγορίες του έργου του Χάρολντ Μπλουμ, Η αγωνία της επίδρασης, πάνω σε μεγάλα μεγέθη της νεοελληνικής ποίησης (Σολωμός, Καβάφης, Βάρναλης, Ελύτης).

Περιορίζομαι ενδεικτικά στον Σολωμό, όπου σωστά ο Δελιόπουλος παρατηρεί ότι ο Σολωμός σύντομα «παρεκκλίνει» από (το ορθόν θα ήταν υπερβαίνει) την ισχνή στα καθ’ ημάς ρομαντική παράδοση και μετά τον Ύμνο εις την ελευθερίαν περνά στη φάση της ωριμότητάς του.

Όμως, από αυτό το σημείο και μετά, ο Σολωμός δεν «εξακολουθεί να είναι κατά βάση ένας ρομαντικός ποιητής», όπως γράφει ο Δελιόπουλος, αλλά είναι η στιγμή που γίνεται όντως ρομαντικός ποιητής, συνομιλώντας με τους κορυφαίους ευρωπαίους ομότεχνούς του. Η δε Επανάσταση του 1821, δεν είναι «ένας εξωλογοτεχνικός παράγοντας», όπως γράφει ο Δελιόπουλος, αλλά αφορά ένα βασικό στοιχείο, το επαναστατικό στοιχείο του ρομαντικού κοσμοειδώλου, όπως άλλωστε και ο «αινιγματικός, μυστικιστικός και υπαρξιακός/ στοχαστικός χαρακτήρας» της γραφής του είναι τυπικά χαρακτηριστικά όλων των ευρωπαίων ρομαντικών ποιητών. Εδώ είναι που ο Σολωμός έχει να αναμετρηθεί με την «αγωνία της επίδρασης», σε σχέση με εκείνους τους ποιητές, και όχι βέβαια με τους ελάσσονες καθ’ ημάς.

Εξηγήσιμη η αστοχία της προσέγγισης του Δελιόπουλου, γιατί στις λιγοστές παραπομπές του κειμένου απουσιάζουν οι βασικότερες σε αυτό το πλαίσιο, ήτοι η δουλειά του Γιώργου Βελουδή και  το βιβλίο του Στέφανου Ροζάνη, Σολωμικά, που έχουν ενδελεχώς εξηγήσει τη σχέση του Σολωμού με τη ρομαντική κοσμοθεώρηση και τους άλλους ευρωπαίους ρομαντισμούς ποιητές. Μόνο σε αυτή τη βάση, ή μάλλον εκκινώντας από αυτήν και εδραζόμενος εκεί, θα μπορούσε κανείς να «εφαρμόσει» κάποια από τα εργαλεία του Μπλουμ στον Σολωμό.

Σταματώ εδώ, γιατί δεν με ενδιαφέρει η «αποκαθήλωση» του κειμένου του Δελιόπουλου. Είναι όμως ενδεικτικό, θα έλεγα ενός γενικότερου συμπτώματος. Οι περισσότεροι από τους νεώτερους γράφουν χωρίς να αξιοποιούν (το ορθόν θα ήταν εξαντλούν) την ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία και να αναμετρώνται με αυτήν. Έτσι όμως δεν γίνεται τίποτα άξιο λόγου, πόσο μάλλον όταν αφορά τους μείζονες ποιητές, για τους οποίους έχουν γραφεί θεμελιώδη κείμενα, τα οποία προϋποθέτουν τεράστιο όγκο θεωρίας, μερικά δε από αυτά, όπως τα εν λόγω του Βελουδή και του Ροζάνη, μετέχουν ουσιωδώς της διεθνούς βιβλιογραφίας.